Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a llefarydd y Ceidwadwyr, Angela Burns.

Weinidog, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o'r clefyd llygaid ceratoconws, sy'n gallu arwain at gleifion yn colli eu golwg yn gyfan gwbl. A wnewch chi egluro pam nad yw'r driniaeth gydnabyddedig ar gyfer y clefyd hwn ar gael drwy GIG Cymru?

Rwyf wedi gohebu â nifer o Aelodau ar hyn mewn gwahanol rannau o'r wlad, ac wedi trafod rhai o'r heriau. Mae'n ymwneud â'r gymysgedd o sgiliau sydd gennym a'n gallu i ddarparu'r driniaeth gywir fel yr argymhellwyd gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal. Mae'n rhywbeth rydym yn gweithio arno'n fwriadol, ac fel rwy'n dweud, rwyf wedi gohebu ag Aelodau o wahanol bleidiau yn ei gylch. Mae'n ymwneud â chapasiti a gallu ein system i gyflawni popeth y byddem yn dymuno ei wneud.

Weinidog, am £2,000, gallwch fynd i Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr—a oedd yn un o ysbytai'r GIG y tro diwethaf i mi edrych—a gallwch dalu £2,000 i lawfeddyg GIG roi'r driniaeth i chi yn ei amser sbâr sy'n achub eich golwg yn eich llygad. Ni allaf weld sut y mae hynny'n ymwneud â chapasiti; rwy'n credu ei fod yn ymwneud ag ewyllys. A wnewch chi addo edrych ar y broses hon? Mae'n cael ei galw'n groesgysylltu: i'r rhai nad ydynt yn gwybod, mae eich cornbilen, yn hytrach na'i fod yn gromlin esmwyth fel y blaned, yn ymdebygu i gadwyn o fynyddoedd. Mae golau LED yn helpu i'w wastadu—weithiau mae'n dod yn ôl ond nid bob amser. Ond mawredd, os gallwch achub eich golwg am chwe mis, blwyddyn, neu ddwy flynedd arall am £2,000, ni allaf ddeall pam nad ydym yn ei wneud. A wnewch chi edrych ar hyn os gwelwch yn dda?

Buaswn yn hapus i edrych arno, ond nid mater o ewyllys ydyw. Mae bob amser yn ymwneud â sut y defnyddiwn yr adnoddau sydd gennym. Ac nid ag arian yn unig y mae'n ymwneud, ond â phobl—. Ac fe fyddwn yn cael dadl yn nes ymlaen heddiw am fesurau gofal llygaid, a’r penderfyniad sydd gennym fel Llywodraeth, ynghyd â’r gwasanaeth iechyd, i atal llawer o bobl rhag colli eu golwg, a chael mesurau sy’n hybu’r gweithgaredd hwnnw, er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn mynd i'r afael â cholli golwg cyn iddo ddigwydd mewn gwirionedd.

Weinidog, mae'n ymwneud yn llwyr ag arian ac adnoddau. Ac fel y dywedais, mae gennych yr adnoddau yno—gallaf eich rhoi yn fy nghar a’ch gyrru i lawr yno a’u dangos i chi. Nid yw'r arian yn fawr iawn. Os ydych chi'n siarad am driniaeth gostus iawn rwy’n deall yn iawn y gallech edrych ar y dadansoddiad o gost a budd. Os ydych yn siarad am salwch lle mae nifer o atebion gwahanol, a bod hwn ond yn un o’r rheini, gallaf ddeall yn iawn os ydym yn dewis peidio â’i gefnogi am ba reswm bynnag. Ond dyma'r unig driniaeth. Pan fyddwch wedi mynd yn ddall, mae'n rhaid i chi fynd ar restr aros am drawsblaniad cornbilen—nid ydynt yn hawdd. Felly, mae fy etholwr, sy'n 19 oed, ac yn fyfyriwr, wedi benthyg £2,000 gan ei gyflogwr, am na ddywedodd neb wrtho am y cynllun cyllido cleifion unigol. Benthyciodd £2,000, a chafodd driniaeth ar un o'i lygaid; mae bellach yn chwilio am £2,000 i wneud y llygad arall. Mae'n 19 oed—nid yw am fynd yn ddall, mae ganddo ei oes gyfan o’i flaen. A'r cwestiwn y gofynnodd i mi ei ofyn i chi yw: 'Pam fod GIG Cymru yn hapus i fy ngweld yn colli fy ngolwg o ran y gost o £2,000?'

Nid yw GIG Cymru yn hapus i weld pobl yn colli eu golwg. Rwy'n credu bod honno'n ffordd anffodus iawn o ddod â'r cyfraniad i ben. Oherwydd mae hyn yn ymwneud ag adnoddau a chapasiti, mae’n ymwneud â sicrhau bod pobl ar gael i wneud y gwaith ac mae’n ymwneud â chael system sy’n gallu cyflawni mewn ffordd sy’n gwbl deg. Rwy'n fwy na hapus i gyfathrebu â'r Aelod, i fynd i'r afael â'r materion y mae'n eu codi, a'r pwynt ehangach ynglŷn â’r modd y mae’r system gofal iechyd gyfan yn mynd i’r afael â hynny.FootnoteLink Oherwydd mae’r GIG yn sefydliad sy'n gwneud llawer iawn o waith ac yn cyflawni manteision gwych i’r cyhoedd, ond mae yna le bob amser i wella. Ac rwy'n gobeithio y gallwn gydnabod hynny yn ein holl ymwneud yn y Siambr a thu hwnt.

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)

Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod yr amser ymateb canolrifol ar gyfer galwadau oren wedi mwy na dyblu, o tua 12 munud i tua 26 munud, dros y tair blynedd ddiwethaf. A ydych chi'n meddwl bod hynny'n bwysig?

Ydy, mae'n bwysig. Ond yr her a osodwyd gennym ar gyfer ein system ambiwlans yw blaenoriaethu’r rhai sydd â’r angen mwyaf, lle bydd yr ymateb cyflymaf yn gwneud y gwahaniaeth mwyaf. Dyna pam—cyn i chi ddod i’r Siambr y tro hwn, rhaid cyfaddef—y cynhaliwyd proses yr adolygiad clinigol, er mwyn deall pa amgylchiadau a ddylai gael amser ymateb o wyth munud, a pha rai nad oedd yn galw am ymateb felly, ond a fyddai’n dal i gael ymateb golau glas. Ac mae’r dystiolaeth yn dweud wrthym ei fod yn gwneud gwahaniaeth i’r rhai sydd yn y categori wyth munud—y categori coch—os oes ymateb cyflym iawn. Bydd y rhai yn y categori oren angen gofal brys a byddant yn cael ymateb golau glas, ond mae llai o frys, a bydd yn gwneud llai o wahaniaeth. Ac mewn gwirionedd—ac rwyf wedi ailadrodd hyn sawl tro pan fyddwn yn siarad am amseroedd ymateb ambiwlansys—mae’r dull yr ydym wedi arwain arno yma yng Nghymru wedi cael ei efelychu ym mhob rhan o’r Deyrnas Unedig. Mae Llywodraeth yr SNP yn yr Alban wedi mabwysiadu ymagwedd eithaf tebyg; mae hyd yn oed y Ceidwadwyr yn Lloegr wedi benthyca ein dull o weithredu, er na chlywch unrhyw Weinidog Ceidwadol yn codi i ddweud eu bod yn gwneud hynny.

Nid wyf yn meddwl mai’r dull cyffredinol o weithredu sy’n fy mhoeni, ond yr effeithiau canlyniadol ar gyfer cyflyrau penodol. Dangosodd cais rhyddid gwybodaeth gan fy swyddfa fod 4,038 o bobl wedi bod yn aros am dros awr i ambiwlans gyrraedd ar ôl iddynt gael strôc, rhwng mis Ionawr 2018 a mis Mawrth eleni. Mae strôc yn argyfwng sy'n bygwth bywyd; pan nad ydynt yn bygwth bywyd, gallant ddinistrio bywydau pobl yn llwyr. A yw'n dderbyniol fod gennym dros 4,000 o bobl yn aros am dros awr gyda’r argyfwng meddygol hwn sy’n bygwth bywyd mewn llawer o achosion ac sy’n peri gofid mawr iawn?

Na, dyna pam y cychwynnais y broses adolygu oren a gynhaliwyd—eto dan arweiniad clinigwyr sy'n gweithio yn y gwasanaeth. Rhoddais ddatganiad ar hyn o fewn yr ychydig fisoedd diwethaf—ar gyflwyno’r rhaglen ddiwygio a gwella sydd wedi digwydd. Rwyf wedi cyfarwyddo Prif Gomisiynydd Gwasanaethau Ambiwlans Cymru a'r pwyllgor gwasanaethau ambiwlans argyfwng i gyflawni'r rhaglen waith honno a darparu'r gwelliant sydd ei angen ac sy’n bosibl. Felly, nid yw hwn yn faes lle rydym yn llaesu dwylo—ymhell o fod. Gwnaethom gynnydd gwirioneddol mewn gofal iechyd yn ein system drwy newid y ffordd yr ydym yn mesur ac yn ysgogi perfformiad o fewn y system ambiwlans. Rydym wedi cael adolygiad i edrych ar y categori oren a pha gynnydd pellach y gallwn ei wneud. Dyna rwy'n benderfynol o'i wneud a dyna y treuliais beth amser ar fy nhraed yn ymateb i gwestiynau yn ei gylch dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf.

Yn wir, fe wnaethoch, Weinidog, ac rwy'n disgwyl y byddwch yn parhau i fod angen ymateb i’r cwestiynau hynny hyd nes y cawn atebion y mae ein hetholwyr yn gwbl fodlon â hwy.

Rydych chi'n gwybod pa mor ddinistriol, rwy'n gwybod—nid oes angen i mi ddweud wrthych pa mor ddinistriol y gall ôl-effeithiau strôc fod. Rydych chi hefyd yn gwybod pa mor bwysig yw hi i’r llwybr cyfan, o’r alwad argyfwng i’r driniaeth ei hun, gael ei wneud mewn modd amserol. Mae yna gostau i hynny, ond mae yna arbedion costau enfawr posibl hefyd, oherwydd os rhoddir triniaeth yn ddigon cyflym, rydym yn mynd i weld cleifion yn gwella’n llawn, lle gallent fod yn ddibynnol yn barhaol ar ofal iechyd a gofal cymdeithasol fel arall.

Nawr mae’r Gymdeithas Strôc wedi galw arnoch i osod targedau o amser yr alwad argyfwng i ddarparu'r driniaeth. Mae hynny'n cael ei wneud mewn mannau eraill. Rwy'n falch iawn o’ch clywed yn dweud, ac rwy'n gwybod ei fod yn wir, fod Llywodraethau eraill yn dysgu o rai o’r pethau da yr ydym yn eu gwneud yma yng Nghymru ym maes gofal iechyd. A yw hon yn enghraifft o rywbeth y gallech fod angen ei ddysgu o rywle arall? Rydych yn barod i osod set o dargedau rhwymol ar gyfer rhai agweddau ar wasanaethau, sy'n gwbl gywir. A wnewch chi ailystyried eich penderfyniad i beidio â gosod targed rhwymol ar hyn o bryd ar gyfer yr amser triniaeth, o’r alwad argyfwng i ddarparu'r driniaeth, ar gyfer cleifion sy’n dioddef strôc?

Rwy'n deall yr alwad a wnaed gan y Gymdeithas Strôc; rwy'n deall y rheswm pam y gwnaethant yr alwad. Ond unwaith eto, rydym newydd gael adolygiad dan arweiniad clinigol o'r categori oren ac fe wnaeth ystyried hyn. Mae'r Gymdeithas Strôc yn rhan o'r gwaith a wneir i symud ymlaen ar hynny. Ac unwaith eto, os yw'r dystiolaeth yn newid, yna rwy'n fwy na pharod i edrych eto ar y dystiolaeth honno i weld ai dyna’r penderfyniad cywir o hyd. Ond ar hyn o bryd, byddai’n anonest i mi ddweud fy mod yn mynd i edrych eto ar adolygiad diweddar a gynhaliwyd, a minnau wedi adrodd i’r Siambr yn yr ychydig fisoedd diwethaf ar y gwaith a amlinellais eisoes. Nid yw hynny'n golygu ei fod hwnnw'n benderfyniad a fydd yn aros am byth; mae'n golygu, ar hyn o bryd, nad yw'r dystiolaeth yn cefnogi’r alwad a wnaed gan y Gymdeithas Strôc. Ond dylem bob amser fod yn barod i ddysgu a chydnabod yr angen, pan fo’r dystiolaeth yn newid, i newid penderfyniadau er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn darparu'r gwasanaeth iawn i bobl ledled y wlad.

Llefarydd Plaid Brexit, Caroline Jones.

Diolch, Lywydd. Weinidog, mae cadeirydd ymadawol Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe wedi dweud bod swyddogion y bwrdd iechyd lleol yn cael eu gorfodi i gymryd rhan mewn tair neu bedair galwad gynadledda y diwrnod gyda Llywodraeth Cymru. Mae'n eich cyhuddo o ficroreoli’r bwrdd iechyd ac o fod yn rhwystr rhag datrys y problemau sy’n wynebu’r bwrdd iechyd. Weinidog, a ydych yn cytuno â'r dadansoddiad fod eich Llywodraeth yn atal y bwrdd iechyd rhag gwneud gwelliannau i’r GIG yn fy rhanbarth?

Na, nid wyf yn rhannu barn cadeirydd ymadawol Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe. Rwy'n credu ei bod yn bwysig fod yna gysylltiad, ac mae’r Aelodau yn y lle hwn ac yn y pwyllgorau yn annog yn rheolaidd, os nad yn mynnu, fy mod i a fy swyddogion yn chwarae rhan hyd yn oed yn fwy yn dwyn rhannau o’r gwasanaeth iechyd i gyfrif ac yn ymyrryd ar lefel hyd yn oed yn fwy sylfaenol na’r hyn a wnawn ar hyn o bryd. Ond yn sicr, drwy’r gaeaf, ceir galwadau cynadledda rheolaidd â phob bwrdd iechyd ynglŷn â pherfformiad, yn enwedig yn y system gofal heb ei drefnu. Mae yna bob amser gydbwysedd i’w daro lle rydych yn ymyrryd a lle rydych yn gofyn a lle rydych yn craffu a lle rydych yn gadael i rannau o’r system y gallwch ymddiried ynddynt fwrw yn eu blaen. Mae’n rhan o’r rheswm pam fod gennym fframwaith uwchraddio sy’n gosod y lefel o hyder mewn gwahanol rannau o’n system. Ond ar rai o'r meysydd gweithgaredd allweddol mawr, lle rydym yn cydnabod bod yna broblemau go iawn i gleifion, rydym yn cael sgyrsiau rheolaidd gyda’r byrddau iechyd, ac nid wyf yn ymddiheuro am hynny.

Ond buaswn yn dweud, fodd bynnag, gan ein bod yn siarad am gadeirydd ymadawol Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, eu bod wedi wynebu heriau go iawn yn y bwrdd iechyd yn ystod ei gyfnod yn ei swydd fel cadeirydd ac mae wedi bod yn rhan o’r gwaith o sicrhau eu bod yn mynd i’r afael â’r heriau hynny. A cheir llwybr gwella gwirioneddol bellach i Fwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe a gall Andrew Davies hawlio clod go iawn am fod yn rhan o hynny. Nid ydym bob amser yn cytuno, ac ni wnaethom hynny pan oedd ychydig yn fwy gweithredol mewn gwleidyddiaeth etholedig, ond mae hynny'n rhan o wneud swydd fel hon—nid yw pawb yn cytuno â chi, gan gynnwys pobl yn eich plaid eich hun, fel y mae pawb ohonom yn gwybod.

Diolch, Weinidog. Tan fis Ebrill, eleni, roedd trigolion Pen-y-bont ar Ogwr yn dod o dan y bwrdd iechyd hwnnw. Erbyn hyn maent yn dod o dan Gwm Taf, ac er eu bod yn dal i fod yn destun trefniadau uwchraddio ac ymyrryd ar y cyd, nid ydynt mor ddrwg â rhai Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn flaenorol. Fodd bynnag, nid yw hynny'n helpu cleifion ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Yr wythnos diwethaf, bu i un o fy etholwyr hŷn, sydd hefyd yn gyfaill, gael strôc a chafodd anaf o ganlyniad i hynny. Arhosodd am bron i dair awr am ambiwlans a hefyd arhosodd am naw awr yn adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg am fod Ysbyty Tywysoges Cymru yn llawn. Mae'n 85 oed. Felly, Weinidog, pryd y gall cleifion sy’n byw ym Mhen-y-bont ar Ogwr ddisgwyl gweld gwelliannau i'r GIG o dan Gwm Taf?

Cwm Taf Morgannwg, fel y bwrdd iechyd newydd, sy'n gyfrifol am weithredu'r gwasanaeth iechyd ym Mhen-y-bont ar Ogwr erbyn hyn, ac rwy'n disgwyl gweld gwelliant graddol ym mhob rhan o'n gwasanaeth ac nid yn ardal Cwm Taf Morgannwg yn unig. Unwaith eto, os edrychwn ar brofiad rheolaidd pobl yn ein system gofal iechyd, cânt eu gweld yn ddi-oed ac yn dosturiol. Roeddwn yn meddwl am nifer o ddigwyddiadau heddiw lle mae gofal iechyd yn mynd o chwith, mae'n cael effaith enfawr ar fywydau pobl, o ran y profiad o ofal iechyd a phan fydd pethau'n mynd o chwith yn dechnegol mewn gofal iechyd yn ogystal. Ond hefyd, mae ein system gofal iechyd yn system o ansawdd uchel ac mae'n rhan o'r rheswm pam y mae i'w weld mor amlwg pan nad yw'n mynd yn iawn. Os yw'r Aelod yn dymuno ysgrifennu ataf, neu'n wir yn uniongyrchol at y bwrdd iechyd, i gael ymchwiliad i'r amgylchiadau unigol, buaswn yn hapus i edrych arno. Ond mae gennyf ddiddordeb, wrth gwrs, yn y ffordd yr ydym yn gwella'r system gyfan er mwyn sicrhau bod llai a llai o bobl yn cael y profiad a ddisgrifiwyd ganddi a bod mwy a mwy o bobl yn cael y profiad safonol o ofal amserol a thosturiol o ansawdd uchel.

Tynnwyd cwestiwn 3 [OAQ54183] yn ôl. Cwestiwn 4—John Griffiths.