2. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut y mae cyllideb flynyddol Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus ym Merthyr Tudful a Rhymni? OAQ54203

Llywydd, mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwasanaethau cyhoeddus ym Merthyr Tudful a Rhymni trwy gyfres o fesurau cyllideb: y grant cynnal refeniw blynyddol, y dull cyfunol o ymdrin ag ardrethi busnes, a grantiau penodol ar draws ystod o gyfrifoldebau. Mae'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi cyhoeddi pecyn o gymorth pellach i Gyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful yn ddiweddar.

Diolch i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog. Mae'n amlwg i mi fod Llywodraeth Cymru yn parhau i gyflawni ei haddewidion i'm hetholwyr, ac eto rydym ni hefyd yn gwybod y gellid cyflawni llawer mwy pe na fyddem ni wedi dioddef degawd o doriadau i'n cyllidebau gan y Torïaid. Ac eto, yn yr wythnosau diwethaf, rydym ni wedi clywed y rhai sy'n cystadlu i fod yn arweinydd nesaf y Torïaid yn awgrymu cyfres o ymrwymiadau gwario yn ymwneud â seilwaith, gwasanaethau cyhoeddus, plismona, a thoriadau treth i'r cyfoethog. A all y Prif Weinidog ddweud wrthym ni a oes unrhyw un o'r addewidion ariannu hyn o goeden arian hud y Torïaid wedi cael ei addo i Gymru eto? Ac onid yw'n eglur i bawb erbyn hyn mai mater o ddewis gwleidyddol oedd y toriadau hynny gan y Torïaid, ac mai dyna oedden nhw erioed, ac nid rheidrwydd economaidd?

Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Dawn Bowden ar ddiwedd y cwestiwn yna. Dyma'r twyll mwyaf ym myd gwleidyddiaeth, yr honiad nad oes dewis arall, oherwydd mae dewis arall bob amser ym myd gwleidyddiaeth, ac roedd dewis arall ar gael i Lywodraethau yn ôl yn 2010. Dewisodd y Llywodraeth ar y pryd lwybr o gyni cyllidol. Addawyd i ni, fel y cofiwch, y byddai'r ucheldiroedd heulog yn cael eu dychwelyd i ni erbyn 2015. Dywedir wrthym ni erbyn hyn y bydd hi'n 2025—degawd cyfan yn ddiweddarach—cyn y byddwn ni'n gweld unrhyw fudd. Ac mae Dawn Bowden yn iawn hefyd, Llywydd, onid yw hi, ein bod ni wedi cael prosiect neo-ryddfrydiaeth 40 mlynedd i symud yr economi oddi wrth pobl sy'n gweithio, ac mae anghydraddoldeb wedi codi flwyddyn ar ôl blwyddyn o ganlyniad. Mae'n syfrdanol, mae'n gwbl syfrdanol, y dylai degawd o gyni cyllidol arwain at dorri trethi i'r cyfoethog. Ble mae'r synnwyr a addawyd i ni, ein bod ni yn rhan o hyn gyda'n gilydd, bod pawb yn cael eu gorfodi i rannu'r baich? Ar ddiwedd y cwbl, pan fydd y baich wedi cael ei rannu'n annheg iawn, rydym ni'n gweld y bydd y gwobrwyon yn cael eu rhannu yr un mor annheg hefyd.

I ateb cwestiwn Dawn Bowden yn uniongyrchol, wrth gwrs, ni addawyd unrhyw arian i Gymru. Yn hytrach, yr hyn yr ydym ni wedi ei weld yw un o'r ddau ymgeisydd yn y ras am arweinyddiaeth y Torïaid yn dweud y bydd yr arian yr ydym ni'n ei gael yn cael ei reoli gan Lundain erbyn hyn, a chan y Blaid Geidwadol, yn hytrach na'r sefydliad hwn a'r bobl a wnaeth ethol y sefydliad hwn yma yng Nghymru.

Prif Weinidog, defnyddiodd Cyngor Merthyr Tudful £560,000 o'i gronfeydd wrth gefn y llynedd i helpu i lenwi'r diffyg yn ei gyllideb, a achoswyd yn bennaf gan y pwysau aruthrol ar ei wasanaethau cymdeithasol o ganlyniad i helpu plant sy'n derbyn gofal. Cododd Swyddfa Archwilio Cymru bryderon ynghylch hyn a rhybuddiodd na ddylai'r awdurdod barhau i droi at ei gronfeydd wrth gefn. Prif Weinidog, a ydych chi'n difaru dweud wrth awdurdodau lleol pan oeddech chi'n Weinidog cyllid yn 2017—a'ch dyfyniad chi yw hwn nawr:

Bydd angen i awdurdodau lleol edrych ar eu cronfeydd wrth gefn hefyd i weld a allan nhw wasgu rhywfaint o arian allan, ac a ydych chi'n derbyn erbyn hyn bod yr anawsterau presennol a wynebir gan gyngor Merthyr Tudful yn ganlyniad uniongyrchol i'ch toriadau i lywodraeth leol? A rhowch y gorau i feio Llundain, os gwelwch yn dda.

Wel, Llywydd, nid oes dim o'r hyn yr ydym ni newydd ei glywed yn gwrthsefyll archwiliad. Nid yw'r problemau sy'n bodoli mewn awdurdodau lleol yng Nghymru yn deillio o benderfyniadau a wnaed yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Maen nhw'n ganlyniad i ostyngiad o flwyddyn i flwyddyn i'n cyllidebau sy'n cael eu gwneud gan ei Lywodraeth ef, gan y penderfyniadau bwriadol y mae ei Lywodraeth ef yn eu gwneud, ac nid yw'n syndod i neb weld y penderfyniadau hynny yn creu'r anawsterau y maen nhw'n eu creu i wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.

Cafodd cyngor bwrdeistref Merthyr ymhlith godiadau ymhlith y mwyaf mewn cyllid o unrhyw gyngor yng Nghymru y llynedd. Mae'r Llywodraeth hon yn ymateb i'r cyngor a gafodd y cyngor hwnnw gan Swyddfa Archwilio Cymru. Mae'n gyngor difrifol iawn, Llywydd. Mae'n cyfeirio at anawsterau gwirioneddol y cyngor hwnnw o ran rheoli'r gwasanaethau y mae'n gyfrifol amdanynt. Byddwn yn defnyddio'r pwerau sydd gennym ni i roi mwy o gymorth iddyn nhw. Ond ni ddylai neb amau maint a dyfnder yr anawsterau y mae'r cyngor hwnnw'n eu hwynebu.