3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am atebolrwydd yn y GIG yng Nghymru? OAQ54256

Diolchaf i'r aelod yna am y cwestiwn yna. Mae byrddau iechyd lleol ac ymddiriedolaethau'r GIG yng Nghymru yn gyrff statudol, ac maen nhw'n atebol am gynllunio, darparu a gwella'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu.  Llywodraeth Cymru sy'n pennu'r fframweithiau a'r gofynion y maen nhw'n gweithredu yn eu herbyn.

Prif Weinidog, mae'r sgandalau yng ngofal cleifion oedrannus ar ward Tawel Fan yn y gogledd ac yng ngofal mamau a babanod yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf yn y de wedi amlygu, rwy'n credu, rhai gwendidau difrifol iawn yn y trefniadau atebolrwydd yn GIG Cymru. Mae'r ffaith nad oes unrhyw berson wedi ei ddiswyddo am y methiannau difrifol mewn gofal a amlygwyd yn yr ysbytai dan sylw yn gwbl annerbyniol yn fy marn i. Mae'n anghyfiawnder, ac mae'n ychwanegu halen at friw teuluoedd ac anwyliaid y rhai yr effeithiwyd arnynt. Pryd wnaiff eich Llywodraeth chi fynd i'r afael â'r diffyg atebolrwydd hwn yn ein GIG Cymru, ac a wnewch chi, fel cyn Weinidog iechyd—ac, yn wir, eich Gweinidog iechyd presennol—dderbyn bod gennych chi gyfrifoldeb i weithredu er mwyn sicrhau ein bod ni'n mynd i'r afael â'r diffyg atebolrwydd yn GIG Cymru a bod pobl yn talu pris pan eu bod yn gyfrifol am bethau sy'n mynd o chwith?

Wel, Llywydd, hoffwn gofnodi'r ffaith bod gan ein holl fyrddau yng Nghymru, o ran atebolrwydd, reolau sefydlog enghreifftiol, mae gan bob un ohonyn nhw gyfarwyddiadau ariannol sefydlog, mae gan bob un ohonyn nhw god ymddygiad ac mae gan bob un ohonyn nhw god atebolrwydd. Felly, mae atebolrwydd yn GIG Cymru yn rhywbeth sydd wedi bod yn rhan o ddiwylliant y gwasanaeth ers ei sefydlu, ac mae wedi ei atgyfnerthu ymhellach yn ystod y cyfnod datganoli. Ceir cyfnod pellach nawr pryd y gall Aelodau ymgysylltu â'r agenda hon.

Mae'r Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru) gerbron y Cynulliad. Bydd yn caniatáu i unrhyw Aelod sydd â chynigion i'w gwneud a all fynd i'r afael â diffygion fel y maen nhw'n eu gweld yn y ffordd y mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithredu i gyflwyno'r syniadau hynny fel y gellir eu hadrodd gerbron y pwyllgor craffu. Ond gadewch i mi ddweud hyn, Llywydd: nid yw gwleidyddion yn diswyddo gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Nid dyna'r ffordd y mae'r system yn gweithredu, ac ni ddylai ychwaith. Pan fydd pethau'n mynd o chwith a phan fo pobl yn gwneud camgymeriadau—a gwaeth na chamgymeriadau weithiau—yna ceir system o atebolrwydd drwy sefydliadau proffesiynol a chyfraith cyflogaeth, ac mae angen i honno fod yn effeithiol. Ond nid ydym ni'n gwneud y penderfyniadau hynny ar lawr y Cynulliad hwn—ac ni ddylen ni ychwaith.

Prif Weinidog, cafwyd nifer frawychus o farwolaethau a nifer fawr o gleifion a ddioddefodd niwed difrifol o ganlyniad i ddiffyg cydymffurfiad o ran diogelwch cleifion yn ein GIG dros y 12 mis diwethaf. Digwyddodd dwy ran o dair o'r marwolaethau a 58 y cant o'r niwed difrifol yn Betsi Cadwaladr. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod hyn yn annerbyniol. Felly, Prif Weinidog, beth sydd o'i le ar y diwylliant yn y Bwrdd Iechyd hwn, sy'n cael ei redeg gan eich Llywodraeth chi? A ydych chi'n derbyn bod problem o ran sut y mae ein GIG yn gweithredu, ac a wnewch chi gefnogi Bil Helen Mary nawr i wella atebolrwydd y GIG?

Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn gwneud camgymeriad sylfaenol, rwy'n credu, wrth ddehongli adroddiadau am ddigwyddiadau difrifol fel tystiolaeth bod hyn yn golygu bod popeth yn mynd o chwith. Rydym ni wedi cael y ddadl hon ers blynyddoedd yn y Cynulliad hwn. Rwy'n ei chofio'n dda iawn dros yr ymgyrch 1000 o Fywydau, a lansiwyd bron i ddegawd yn ôl, pan ein bod ni wedi dweud yn gyson ein bod ni eisiau diwylliant yn GIG Cymru, lle, os byddwch chi'n gweld rhywbeth sydd wedi mynd o'i le, yna rydych chi'n hysbysu amdano ac yn gwneud yn siŵr eich bod chi'n dysgu o'r profiad hwnnw. Nid yw'n golygu o gwbl bod y digwyddiadau hynny wedi gwneud niwed gwirioneddol. Mae'n golygu bod y risg o niwed wedi ei nodi. Ac, mewn diwylliant o ddysgu, mae pobl yn cael eu hannog i ddod ymlaen, hysbysu amdano a rhannu hynny ymhlith eu cydweithwyr.

Os bydd gennym ni bobl, bob tro y bydd y ffigurau hynny'n cael eu cyhoeddi, yn dweud, 'O, mae hyn yn golygu bod pobl mewn perygl yn GIG Cymru,' y cwbl y byddwn ni'n ei wneud yw perswadio pobl i beidio â chymryd y camau hynny—yn union i'r gwrthwyneb i'r math o ddiwylliant yr ydym ni wedi gweithio, yn fy marn i, ar draws sawl rhan o'r Cynulliad hwn, i geisio ei gyflwyno. Dylid canmol y ffaith bod rhai byrddau iechyd yn well yn hyn o beth ac wedi perswadio mwy o bobl i ymrwymo i'r diwylliant hwnnw, ac nid ceisio dweud mai nhw yw'r gwaethaf oll. Rwyf i eisiau GIG lle mae pobl yn ffyddiog, os oes pethau y maen nhw eisiau tynnu sylw atynt, y byddan nhw'n gwybod bod hynny'n rhan o'r gwaith y maen nhw'n ei wneud sy'n cael ei gwerthfawrogi a'i gwobrwyo, ac yna, pan gawn ni ffigurau sy'n dangos hynny, dylem ni i gyd fod yn barod i ddweud bod hynny'n dystiolaeth o sefydliad sy'n dysgu ac yn benderfynol o wneud pethau'n well, nid tystiolaeth o sefydliad sydd bob amser yn gwneud pethau yn anghywir.