Part of the debate – Senedd Cymru am 5:17 pm ar 1 Hydref 2019.
Diolch am eich datganiad. Fe wnaethoch chi gyfeirio, rwy'n credu, yn agos i'r dechrau, at risgiau dirwasgiad. Wrth gwrs, yn yr Almaen, sy'n pweru economi'r UE, mae 10 i 15 y cant o'i chynnyrch domestig gros yn dibynnu ar y gallu i fynd i farchnadoedd yn y DU, gan gynnwys Cymru, ac rydym ni'n deall o sylw yn y wasg yn ystod yr haf y gallen nhw fod ar drothwy dirwasgiad eu hunain. Felly mae'n amlwg bod gwerth i'r ddwy ochr sicrhau y ceir cytundeb, oherwydd nid yw Brexit 'heb gytundeb' yn mynd i helpu ein cyfeillion cyfandirol ychwaith.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at droseddau casineb. A gaf i hyrwyddo digwyddiad? Nos Fercher nesaf, 9 Hydref, rwy'n noddi digwyddiad Diwrnod Rhyngwladol Integreiddio yn y Cynulliad, yn y Pierhead. Os na fyddwn ni'n eistedd yn rhy hwyr y noson honno, rwy'n gobeithio y bydd llawer ohonoch chi'n dod i ddangos eich cefnogaeth i'r agenda honno ac yn rhannu yn y dathliad amlddiwylliannol a fydd yn digwydd y noson honno.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru, 'Paratoadau yng Nghymru ar gyfer Brexit 'heb gytundeb'', a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf. Wrth gwrs, mae'n dweud bod:
y broses o gynllunio ar gyfer Brexit heb gytundeb ar draws gwasanaethau cyhoeddus Cymru wedi parhau i gyflymu.
Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r heriau allweddol a nodwyd ganddo, sy'n wynebu arweinyddion gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru, yn y diwygiad hwn o'i adroddiad ym mis Chwefror? Sef: cynnal gweithio ar y cyd; cryfhau cyfathrebu â'r cyhoedd; gwella'r broses graffu annibynnol, sy'n golygu bod angen i'r rhai hynny sy'n gyfrifol am lywodraethu cyrff cyhoeddus yng Nghymru wella'r gwaith o oruchwylio a chraffu ar baratoadau ar gyfer Brexit; cytuno ar y cyd i ymateb i'r annisgwyl; ac i gynllunio a pharatoi ar gyfer effeithiau tymor hwy.
Dywedodd yr archwilydd cyffredinol, yn ei asesiad, a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf, ar gyfer Brexit 'heb gytundeb' bod y rhan fwyaf o gyrff cyhoeddus ledled Cymru yn cymryd eu gwaith cynllunio ar gyfer Brexit ‘heb gytundeb’ o ddifrif. Mae llawer ohonyn nhw wedi cynyddu eu gweithgarwch yn sylweddol ers haf 2018.
Pa asesiad ydych chi a'ch cydweithwyr wedi'i wneud felly o'r £4 miliwn o Gronfa bontio'r UE a ddarparwyd hyd yma i awdurdodau lleol gan Lywodraeth Cymru i'w helpu i gynllunio ar gyfer Brexit, o ran effeithiau a digonolrwydd?
Er bod effaith mudo o'r UE ar weithlu'r sector cyhoeddus yng Nghymru wedi'i restru fel un o bryderon Llywodraeth Cymru yn ei dogfen ar baratoi ar gyfer Brexit 'heb gytundeb', canfu'r archwilydd cyffredinol bod y risg y gallai staff adael yn sydyn pe byddai Brexit 'heb gytundeb' neu unrhyw fath arall yn gyfyngedig, a bod gwasanaethau cyhoeddus, yn credu bod risgiau i’r gweithlu yn fwy perthnasol i’r tymor canolig a’r tymor hwy.
Fodd bynnag, mae Llywodraeth y DU wedi bod yn gweithio i leihau unrhyw risgiau posibl yn y tymor canolig i'r hirdymor drwy'r cynllun preswylio’n sefydlog i ddinasyddion yr UE, ac mae wedi bod yn glir eu bod yn dymuno i ddinasyddion yr UE aros. Y trefniadau mewnfudo 'heb gytundeb' ar gyfer dinasyddion yr UE sy'n cyrraedd ar ôl Brexit—roedd dogfen 5 Medi yn manylu ar hyn. Mae'r cynllun preswylio’n sefydlog i ddinasyddion yr UE, wrth gwrs, yn wasanaeth rhad ac am ddim y gall dinasyddion yr UE sy'n byw yn y DU ei ddefnyddio hyd at o leiaf 31 Rhagfyr 2020 pe byddai'r sefyllfa gwaethaf 'heb gytundeb' yn digwydd, a bydd yn rhoi hawliau a gwasanaethau tebyg i'r rhai hynny sydd ganddyn nhw ar hyn o bryd. Yn hynny o beth, dywedodd mai bach iawn, os o gwbl, y bydd unrhyw darfu ar wasanaethau cyhoeddus Cymru, o ran lefelau staffio. Felly, pa asesiad ydych chi'n ei wneud o'r amhariad posibl hwnnw i lefelau staffio yn sgil yr ymagwedd ragweithiol a gymerwyd gan Lywodraeth y DU i dawelu meddyliau dinasyddion yr UE y byddan nhw'n dal i allu cael hawliau a chyfleoedd tebyg pe byddai Brexit 'heb gytundeb' yn digwydd?
Mae Llywodraeth y DU wedi gwarantu, pe na byddai cytundeb, y bydd yn darparu'r holl gyllid datblygu rhanbarthol Ewropeaidd a fyddai wedi'i ddarparu o dan raglen 2014-20. Mae hyn yn rhoi sicrwydd ac eglurder i gymunedau lleol a bydd yn caniatáu iddyn nhw barhau i allu manteisio ar lwybrau ariannu pwysig. Felly, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod awdurdodau lleol yn parhau i fanteisio ar y cyllid hwn?
Mae Archwilydd Cyffredinol Cymru yn datgan bod yr awdurdodau lleol hynny a oedd wedi mabwysiadu agwedd 'gwylio ac aros' tuag at Brexit wedi dechrau cymryd camau i fwrw ymlaen â'u gwaith cynllunio ar gyfer Brexit 'heb gytundeb'. Galwodd hefyd ar wasanaethau cyhoeddus ledled Cymru i:
ddechrau cynnal sgyrsiau gyda’r cyhoedd a rhanddeiliaid allweddol, er mwyn osgoi panig a tharfu dianghenraid.
Ei eiriau ef yw'r rhain. Wrth gwrs, bydd camau o'r fath yn rhoi mwy o hyder i breswylwyr. Sut, felly, y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod gwybodaeth am barodrwydd ar gyfer Brexit ar gael, a'i bod yn parhau i fod ar gael, yn unol ag argymhellion yr archwilydd cyffredinol?
Bydd rheolau caffael y sector cyhoeddus yn aros yr un fath i raddau helaeth, ni fydd y trothwyon yn newid, ond un gwahaniaeth allweddol ar gyfer yr awdurdodau sy'n contractio fydd yr angen i anfon hysbysiadau at wasanaeth e-hysbysu newydd yn y DU, yn hytrach na Swyddfa Cyhoeddiadau'r Undeb Ewropeaidd. Sut, felly, y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod awdurdodau contractio yng Nghymru yn ymwybodol bod lefelau tebyg o reoliadau yn darparu mwy o sicrwydd ar gyfer caffael cyhoeddus a gwasanaethau cyhoeddus, ar yr amod eu bod yn gwneud y newid bach hwn i'w harferion?