Part of the debate – Senedd Cymru am 3:50 pm ar 15 Hydref 2019.
Nawr, rwy'n credu bod llawer i'w groesawu yn y ddogfen o ran rhai o'r cynigion penodol. Hoffwn i'r Prif Weinidog egluro'r rhyngberthynas rhwng yr hyn y mae ef yn ei amlinellu a'r gwaith y mae wedi gofyn i Alun Davies ei wneud a'r adroddiad a ddaw yn y gwanwyn, rwy'n credu, am ddyfodol y Deyrnas Unedig. Rydym yn amlwg yn croesawu nawr, fel y cyfeiriwyd ato, y cynigion ar gyfer awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân neu neilltuol yma yng Nghymru i ymuno â'r rhai yn yr Alban ac yng Ngogledd Iwerddon, ac ar gyfer datganoli pwerau plismona a chyfiawnder. Rwy'n siŵr y bydd Arglwydd Thomas o Gwmgiedd yn cyflwyno achos grymus a diymwad hefyd pan fydd ei gomisiwn ef ar gyfiawnder yng Nghymru yn adrodd yr wythnos nesaf, rwy'n credu.
Rydym yn croesawu'r ffaith eich bod yn cydnabod ei bod yn rhaid disodli fformiwla Barnett, sy'n seiliedig ar boblogaeth ar gyfer dosbarthu cyllid ledled y DU, gan un sy'n seiliedig ar asesiad annibynnol o anghenion, ac yn wir y newidiadau ehangach o ran y fframwaith cyllidol y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw'n gynharach, ac y dylai'r egwyddor hon gael ei chymhwyso i feysydd cyllid sydd heb eu datganoli hefyd.
Yn anad dim, rwy'n croesawu eich cynnig agoriadol fod sofraniaeth seneddol yn San Steffan, y syniad am oruchafiaeth San Steffan yn unig, yr egwyddor, y gwerth, hyd yn oed, wedi hen chwythu ei blwc, a bod sofraniaeth y bobl yn gorwedd gyda phobl Cymru. Yn wir, mae ganddyn nhw'r hawl i fynnu eu hannibyniaeth nhw drwy refferendwm, ac rydych chi'n cyfeirio yn adran 3 o'r ddogfen mai barn Llywodraeth Cymru, ar yr amod bod Llywodraeth, naill ai yn yr Alban neu yng Nghymru, wedi sicrhau mandad etholiadol penodol ar gyfer cynnal refferendwm, ac yn mwynhau cefnogaeth barhaus gan ei senedd i wneud hynny, mae ganddi'r hawl i ddisgwyl i Senedd y DU gymryd pa gamau bynnag sy'n angenrheidiol i sicrhau bod hynny'n digwydd. O ran ei heffaith uniongyrchol ac, yn wir, yn yr hirdymor, mae'n debyg mai'r egwyddor olaf honno o symud at system o sofraniaeth y bobl, yn seiliedig ar genedligrwydd yn ein hachos ni, yw'r un fwyaf pellgyrhaeddol oll mae'n debyg. Ond wrth gwrs un peth yw cyhoeddi sofraniaeth a pheth arall yw mynnu hynny yn nannedd gwrthwynebiad parhaus gan San Steffan—Senedd sydd o'r farn ei bod yn flaenaf o hyd. Rwy'n cofio pan gafodd datganoli plismona ei gynnig ddiwethaf gan eich rhagflaenydd chi, fe gafodd ef—fel y dywedodd y Western Mail—ei lambastio gan ASau Llafur o Gymru. Felly, roedd gwrthwynebiad yno yn sicr.
Mae hyn yn codi pwynt arall, yn fy marn i, oherwydd mewn rhai agweddau mae'r math o broblem a ddaw yn sgil popeth yn canolbwyntio ar Lundain neu San Steffan mewn gwirionedd yn plagio cyfansoddiad Prydain yn ei gyfanrwydd hefyd ac yn achosi problem, onid ydyw, o fewn y Blaid Lafur Brydeinig? Gwelwyd yn ystod yr wythnosau diwethaf, gyda'r cwestiwn hwn o hawl i gael refferendwm ar annibyniaeth, yn yr Alban neu Gymru, yr ydych chi'n ei gefnogi ar hyn o bryd, fod Richard Leonard, y dyn sy'n cyfateb i chi yn yr Alban, wedi dweud y bydd cymal penodol ym maniffesto nesaf Plaid Lafur y DU yn diystyru refferendwm annibyniaeth i'r Alban mewn pob amgylchiad. Mae John McDonnell wedi dweud ei fod ef yn bwriadu ei gefnogi, tra bod Jeremy Corbyn wedi dweud ei fod yn ef eisiau aros cyn penderfynu. Felly y bu erioed. Beth yw statws y cynnig hwn, mewn gwirionedd, o fewn y Blaid Lafur?
Er y carwn i demtio'r Prif Weinidog ymhellach byth—mae'n amlwg nad ydych chi gyda ni o ran annibyniaeth Cymru yn ei chyfanrwydd, ond yn sicr, hyd yn oed er mwyn cyflawni'r agenda hon ar gyfer diwygio'r Deyrnas Unedig, efallai mai un o'r pethau gorau y gallech chi ei wneud i gyflawni hynny yw cyhoeddi annibyniaeth y Blaid Lafur yng Nghymru, a hynny er mwyn wedyn, mewn gwirionedd, creu deinameg wleidyddol newydd o fewn eich plaid chi eich hun ac yn fwy eang. Gwn ein bod yn anghytuno ynghylch pa mor ddymunol yw annibyniaeth fel diben gwleidyddol. Mae gennym ni ddehongliad gwahanol, rwy'n credu, o effeithiolrwydd yr undeb fel modd o ailddosbarthu. Roeddech chi'n cyfeirio at hyn fel fframwaith ar gyfer cyfuno gwobr a risg. Mae'n rhaid imi ddweud, gyda rhai eithriadau, mae San Steffan yn fynych wedi bod yn fwy o risg i Gymru nag o wobr, ac rwy'n credu y caiff y dadleuon mwyaf grymus a welais i o blaid hyn eu gwneud weithiau, Prif Weinidog, gennych chi'n wythnosol wrth y blwch dogfennau. Rydym yn rhannu ein dicter, rwy'n meddwl, tuag at y Llywodraeth yn San Steffan sy'n chwarae gyda ni ac yn ein trin fel doli glwt, yn ein rheoli ni, yn gwadu cyllid teg i ni ac yn ein trin ni fel dinasyddion eilradd.
Nawr, mewn rhai agweddau, fel sy'n digwydd yn aml, mae diwylliant gwleidyddol poblogaidd yn fwy blaengar na gwleidyddiaeth ffurfiol. Rydym wedi gweld hynny ar strydoedd Merthyr ac mewn mannau eraill, a'm hunig gwestiwn i yw: ar y mater hwn o'r confensiwn cyfansoddiadol, credaf yn bendant mai dyna'r ffordd i ymgysylltu'n briodol â'r cwestiynau mwyaf dyrys hyn, ond pam na allwn ni arwain y ffordd? Pam mae'n rhaid inni aros am benderfyniad i greu confensiwn cyfansoddiadol i'r DU gyfan gan San Steffan? Pam na allwn ni fod yn rhag-ddywediadol? Pam na allwn ni ddechrau yma a chael yr union fath o drafodaeth ymgysylltiol y mae ef wedi ei rhoi ger ein bron, gan ddechrau yma yng Nghymru, a chyda'r gobaith o weithredu fel catalydd ar gyfer trafodaethau ehangach ledled yr ynysoedd hyn?