Part of the debate – Senedd Cymru am 3:36 pm ar 23 Hydref 2019.
Ar fore 21 Hydref, 53 o flynyddoedd yn ôl, syrthiodd cysgod dros Aber-fan. Cwympodd tomen rwbel, gan ladd 116 o blant a 28 o oedolion. Roedd fy nhad-cu, Ken, yn un o gannoedd lawer a aeth i helpu gyda'r gwaith achub, yr unig ddiwrnod i fy nain ei gofio'n crio erioed. Tra'u bod yn gweithio'n daer gyda rhawiau, gydag unrhyw beth y gallent ddod o hyd iddo, dywedodd y byddai sibrydion ar led fod bachgen ifanc wedi cael ei ddarganfod yn fyw, heb ei niweidio, wedi sychu'r llwch oddi arno, ac wedi rhedeg i lawr y stryd. Nid oedd yn wir, ond cadwai'r gweithwyr achub i fynd, cadwai eu gobaith yn fyw ar y diwrnod tywyllaf hwnnw. Roedd fy nhad-cu yn Gatholig, a dywedodd nad oedd erioed wedi credu yn y diafol tan y diwrnod hwnnw.
Roedd yna anghyfiawnder chwerw yn sgil y drychineb hon y gellid bod wedi ei hosgoi. Er i ymchwiliad cyhoeddus ddatgelu esgeulustod anfaddeuol, ni ddaethpwyd ag achos troseddol gerbron erioed, ni chollodd neb ei swydd ac ni dderbyniodd neb unrhyw gosb. Ond roedd straeon am obaith hefyd, am ddewrder anghredadwy; athrawon a roddodd eu bywydau wrth geisio achub y plant. Felly pan fyddwn yn cofio am Aber-fan, rydym yn cofio'r golled, y brad, ond rydym hefyd yn cofio'r dewrder a'r gwytnwch a ddangosodd y pentref y diwrnod hwnnw a phob diwrnod ers hynny. Cofiwn Aberfan—nid yw 53 mlynedd yn lleihau'r golled.