Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Mae'n ymddangos mai heddiw yw'r diwrnod ar gyfer dadleuon ar dai. Mae'n ddrwg gennyf nad oeddwn o gwmpas i gymryd rhan yn llawer o ddadl y Ceidwadwyr yn gynharach, oherwydd rwy'n cefnogi llawer o'r hyn a gyflwynwyd yn y ddadl honno, a chredaf ein bod yn y broses o ddod i ryw fath o gonsensws ynghylch rhai o'r materion y mae angen inni roi sylw iddynt ym maes tai. Felly, fy mhwnc ar gyfer y ddadl fer hon yw pŵer atebion tai cydweithredol i helpu i ddiwallu anghenion tai mewn cymunedau ledled Cymru, a hoffwn roi munud o fy amser i Mike Hedges.  

Felly, fe ddechreuaf fy nadl gyda dadansoddiad cyd-destunol byr o'r angen am dai, a byddaf yn edrych wedyn ar enghreifftiau o atebion tai cydweithredol yn fy etholaeth i a thu hwnt, ac yn olaf byddaf yn egluro pam y credaf fod cydweithredu'n offeryn pwerus i helpu i ddatrys problemau tai yn ogystal â helpu i adeiladu cymunedau mwy cydlynus.

Rwyf bob amser yn credu bod tai'n dal i fod yn ddewis gwleidyddol iawn, yn ddewis ynghylch blaenoriaethau ac yn adlewyrchiad o werthoedd gwleidyddol, ond rwy'n cydnabod hefyd y tir cyffredin a welwn yn y lle hwn, fel y nodwyd yn y ddadl gynharach, rwy'n credu—tir cyffredin y credaf ei fod yn seiliedig ar raddfa ac ystod y problemau tai a welwn yn ein gwaith achos ac mewn tystiolaeth arbenigol a gawn ym mhwyllgorau'r Cynulliad. Yn wir, yr wythnos diwethaf, clywodd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau dystiolaeth gymhellol ynghylch problemau cysgu ar y stryd a'r heriau sy'n wynebu'r bobl sy'n cael profiad o hynny a sefydliadau sy'n ceisio helpu i fynd i'r afael â'r broblem.

Felly, yn gyntaf, ychydig o gyd-destun ar anghenion tai. Gwn o fy mhrofiad fy hun ym Merthyr Tudful a Rhymni, lle gwelaf angen sylweddol am gartrefi i bobl ifanc a phobl sengl, fod angen mwy o dai o faint a all helpu pobl i osgoi dyled bersonol yn sgil gorfod talu treth ystafell wely, a'r angen am gartrefi rhent preifat i fod ar gael ar lefelau rhent y gall pobl eu fforddio, yn ogystal â'r angen i adeiladu mwy o dai preifat newydd ar gyfer y bobl a all ddefnyddio'r farchnad i brynu cartref, naill ai gyda chymorth Llywodraeth Cymru neu hebddo, fel Cymorth i Brynu. A hynny i gyd cyn inni hyd yn oed gyrraedd problem digartrefedd a sut i gael to dros ben pobl yn y lle cyntaf—sef y mwyaf sylfaenol o anghenion dynol.

Felly, gellir dangos tystiolaeth o'r achos dros atebion radical i dai gydag ychydig ffeithiau—a chyfeiriodd y Gweinidog at hyn yn ei hymateb i'r ddadl gynharach—lwfans tai lleol o lai na £280 y mis ar gyfer unedau un gwely, tra bo rhenti'r sector preifat yn amrywio rhwng tua £370 a £500 y mis ar gyfer uned o'r maint hwnnw; lefelau cyflog isel a chontractau dim oriau yn arwain at broblem tlodi mewn gwaith, sy'n arwydd o'r her sylweddol o ran fforddiadwyedd mewn llawer o'n cymunedau; ac adeiladu tai newydd nad yw'n cymryd lle ein stoc dai hŷn ar gyfradd ddigon cyflym. Felly, mae cynlluniau fel Cymorth i Brynu, mewn gwirionedd, er eu bod i'w croesawu, yn llai buddiol yn fy etholaeth i nag mewn rhai ardaloedd eraill.

Gadewch i mi fod yn glir: rwy'n croesawu ymateb Llywodraeth Cymru i lawer o'r heriau hyn ym maes tai. Rhoddwyd camau ar waith, hyd yn oed yn wyneb degawd o gyni, er enghraifft rhoi diwedd ar yr hawl i brynu er mwyn diogelu ein tai cyhoeddus gwerthfawr ar gyfer pobl sydd eu hangen; ariannu mwy o gartrefi fforddiadwy; dychwelyd at raglen adeiladu tai cyngor; mwy o ddiogelwch i denantiaid a rheoleiddio landlordiaid yn gadarnach; cynyddu gweithredu yn erbyn digartrefedd; a chroesawu dull system gyfan o ymdrin â'r problemau hyn. Mae mwy i'w wneud wrth gwrs, ac mae'r cyfan yn dynodi cyflawniad cadarn gan ein Llywodraeth yma yng Nghymru.