Yn gyntaf, hoffwn ddweud diolch wrth bawb a ddaeth i roi tystiolaeth oherwydd roeddwn yn meddwl ei fod yn groestoriad da o gymdeithas ac roedd yn ddiddorol clywed eu profiadau o'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol. Roedd rhai yn eithaf cadarnhaol, er nad oedd eraill, ac rwy'n siŵr y byddaf yn ymhelaethu ar hynny yma heddiw.

O'n hymchwiliadau ym Mhwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, mae'n amlwg mai asesiad o anghenion sgiliau yn y dyfodol yw'r bwlch sydd angen i'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol ei lenwi, a dyna pam ein bod wedi argymell yng ngham gweithredu 10 na ddylai Llywodraeth Cymru ofyn i bartneriaethau sgiliau rhanbarthol—neu fyrddau cynghori ar sgiliau rhanbarthol, fel rydym yn argymell eu galw—wneud argymhellion gweithredol ar niferoedd dysgwyr mewn sefydliadau addysg bellach o hyn ymlaen, hyd yn oed ar lefel bresennol y pwnc sector. Yn hytrach, dylai Llywodraeth Cymru ei gwneud yn ofynnol i sefydliadau addysg bellach ystyried yr adroddiadau mwy strategol sy'n seiliedig ar wybodaeth y gallai'r bwrdd eu cynhyrchu yn lle hynny. Byddai hyn, wrth gwrs, yn grymuso ac yn cymell sefydliadau i ymateb i'r materion a nodwyd yn yr adroddiadau hynny. Ynghyd â'r argymhellion eraill, gellir ysgogi'r galw gan gyflogwyr am sgiliau uwch, gan ddechrau cau'r trapiau sgiliau isel a geir mewn rhannau o economi Cymru.

Ond er gwaethaf y dystiolaeth a'r mewnbwn a roddwyd i ni ar y pwyllgor gan randdeiliaid allweddol, mae'n siomedig iawn, fel y dywedwyd, fod Llywodraeth Cymru wedi dewis gwrthod cam gweithredu 10, gan ddatgan y byddai symud o gael y bwrdd cynghori ar sgiliau rhanbarthol i wneud argymhellion gweithredol i Lywodraeth Cymru, a dyfynnaf,

'yn gwanhau'r broses gynllunio a chyllido strategol newydd.'

Yn hytrach, maent yn mynnu canolbwyntio ar niferoedd dysgwyr, ac yn ôl ColegauCymru, mae'r dull hwn yn rhy rhagnodol a dwys, gan greu gwaith diangen nad yw'n arwain at enillion pendant. Drwy'r cwricwlwm newydd, canolbwyntir yn sylweddol ar feithrin ymddiriedaeth mewn arweinyddiaeth a gallu o fewn y system addysg cyn-16 mewn ysgolion. Nid yw Llywodraeth Cymru yn pennu lefel eu darpariaeth ôl-16. Yn yr un modd, nid yw Llywodraeth Cymru yn pennu fawr ddim mewn addysg uwch chwaith. Yn y cyfamser, mewn addysg bellach, buaswn yn dweud mai'r hyn sy'n ddiffygiol yw'r annibyniaeth a'r parch at y sector hwnnw. Nid yw hyn yn ymddangos yn iawn i mi ac nid yw'n ymddangos yn iawn i ColegauCymru. Pam fod angen chwistrelliad o ficroreolaeth mewn perthynas â'r niferoedd sy'n dilyn cyrsiau yma yn wahanol i'r hyn a geir ar unrhyw lefel addysgol arall?  

Mae'n destun penbleth arbennig hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod yr argymhelliad hwn gan nad ein hadroddiad ni yn unig a ddaeth i'r casgliad y dylai gweithgarwch cynllunio ddigwydd ar lefel fwy strategol, ond yr adroddiad a gomisiynwyd gan y Llywodraeth ei hun gan SQW hefyd, a ddaeth i'r un casgliad. Ar nodyn cysylltiedig, rwy'n mynegi rhwystredigaeth ynghylch amseriad yr adroddiad a gomisiynwyd gan y Llywodraeth gan iddo ddigwydd ym mis Mawrth 2019, fisoedd ar ôl i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ddechrau ei ymchwiliad ei hun. Gellid dadlau bod cost o £9,918 wedi'i wastraffu ar adroddiad a oedd mewn perygl o ddyblygu yn hytrach nag aros i glywed canfyddiadau penodol ein pwyllgor.

Gan ddychwelyd at rôl colegau a phartneriaethau sgiliau rhanbarthol, caiff safbwynt y colegau ei grynhoi'n eithaf da gan yr hyn a ddywedodd David Jones o Goleg Cambria wrthym, ac rwy'n dyfynnu:

Ni allwn adael i brifysgolion fwrw ymlaen a gwneud eu pethau eu hunain—oherwydd yn y pen draw mae arian cyhoeddus yn mynd i mewn i brifysgolion; o'r fan honno y daw yn y pen draw—a chanolbwyntio'n unig ar ryw fath o gynllunio rhanbarthol wedi'i yrru gan yr economi ar gyfer addysg bellach a dysgu seiliedig ar waith yn unig. Mae'n wallus os ydych yn ei wneud yn y ffordd honno.

Rhaid bod ffordd i bartneriaethau sgiliau rhanbarthol gydweithio mewn modd mwy cyfartal ar draws y sectorau. Ni chymerodd y pwyllgor dystiolaeth a ddadleuai o blaid cefnu ar bartneriaethau—ond roeddwn yn teimlo rhywfaint o betruster rhag eu canmol yn ddiamod pan gawsom ein craffu—ond yn hytrach, fod corff cydgysylltu sgiliau rhanbarthol yn angenrheidiol ac yn ddefnyddiol. Felly, dyna'r elfen y gwelsant yn dda i'w hyrwyddo.

Mater arall y canolbwyntiodd y pwyllgor arno yw i ba raddau y mae'r partneriaethau yn cynrychioli'r cymdeithasau y maent yn byw ynddynt mewn gwirionedd a sut y gall pobl ryngweithio â'r partneriaethau sgiliau hynny. Mae'n amlwg nad ydynt yn cyrraedd eu potensial llawn. Mae rhai'n pwyso'n drwm ar fusnesau, rhai heb fod yn pwyso llawer ar golegau, a sut y mae hynny'n adlewyrchu'r cymdeithasau y maent yn byw ynddynt? Mae rhai yn wan iawn o ran cydbwysedd rhwng y rhywiau ac nid yw rhai yn gynhwysol iawn o ran amrywiaeth y cymunedau y maent yn eu cynrychioli. Ceir diffyg ymgysylltu hefyd â nodau'r iaith Gymraeg, a chyrraedd targed Cymraeg 2050. A bu i ni holi llawer ohonynt am eu perthynas â bargeinion dinesig a bargeinion twf: sut y mae cynlluniau'r bargeinion twf yn cyd-fynd ag agenda sgiliau'r partneriaethau rhanbarthol?

Mae mwy o reswm i symud i ffwrdd oddi wrth y strwythur o'r brig i lawr a symud at ddull llorweddol. Ac fel yr awgrymwyd ymhellach  gan Prifysgolion Cymru, gellid gweld gwelliant drwy ymgysylltu'n ehangach â data a gwneud defnydd arbenigol ohono. Mae angen gwneud mwy o waith i ymgysylltu â llais dysgwyr a graddedigion fel y gellir adlewyrchu profiadau a chymhellion y rhai sy'n ymuno â'r gweithlu yng Nghymru a'r rhai sydd eisoes yn rhan ohono. Un peth yw llywio eu hastudiaeth, ond efallai nad yw pennu eu hastudiaethau ar sail yr hyn sydd ei angen ar yr economi drwy'r amser yn gweddu i'r hyn y mae pobl am ei wneud yn eu gyrfaoedd addysgol mewn gwirionedd.

Felly, diolch i chi am y gefnogaeth a gawsom yn yr ymchwiliad pwyllgor hwn, ond eto, gan adlewyrchu'r hyn y mae'r Cadeirydd wedi'i ddweud, nid ydym mor hapus â rhai o'r ymatebion gan Lywodraeth Cymru ac rydym yn gobeithio y gallwn weithio'n gadarnhaol o hyn ymlaen.