O ran y ddadl hon ar y GIG ac ar gytundebau masnach, un o'r pethau y mae cynnig Plaid Cymru yn galw amdano yw i'r GIG yng Nghymru gael ei ddiogelu gan y gyfraith fel nad yw cymhwysedd datganoledig yn cael ei golli ar ôl Brexit. Nawr, mae Delyth, Rhun a Helen wedi amlinellu'r achos yn huawdl, oherwydd rydym yn byw mewn cyfnod brawychus—cyfnod anodd, ansicr a phegynol. Arweiniodd digwyddiadau cythryblus at greu'r GIG yn y lle cyntaf. Dileodd Aneurin Bevan ofnau unigolion ynglŷn â thalu am ofal iechyd. Fel cymuned, fel gwlad, mae pawb ohonom yn ysgwyddo'r gost ar y cyd, fel nad yw unigolion yn cael eu gwneud yn fethdalwyr er mwyn talu am eu hiechyd. Cofiwch, nid ydym wedi cyrraedd yno mewn perthynas â gofal cymdeithasol o hyd, ond stori ar gyfer diwrnod arall yw honno.  

Nawr, mae fy mab ieuengaf yn byw yn Oklahoma yn UDA. Ac felly, fel teulu, gwyddom bopeth am yr heriau o dalu am ofal iechyd fel unigolion drwy yswiriant iechyd, yn dibynnu a oes gennych chi swydd a pha fath o swydd. Ac yn union fel yswiriant car, gall y premiwm fod yn uchel iawn os oes gennych risgiau ychwanegol. Mor uchel, weithiau, fel nad oes modd i chi gael yswiriant. Ac yn amlwg, os oes rhywbeth arall ar ben hynny, fel profion pelydr-x neu brofion gwaed neu gyffuriau unigol, mae'r gost yn codi. Codir tâl arnoch fel unigolyn. Felly, gall olygu biliau gofal iechyd drud iawn i unigolion.

Nawr, fe'i clywsom—'Codi bwganod yw hyn i gyd', clywaf bobl yn dweud, ond cawn ein hamddiffyn yma yng Nghymru rhag realiti'r GIG mewn mannau eraill ar yr ynysoedd hyn hyd yn oed. Rydym yn cwyno am y GIG yma yng Nghymru, ond mae'r GIG yng Nghymru'n cyflawni gwyrthiau beunyddiol ar y nesaf peth i ddim, gyda staff eithriadol, hynod o wych dan ormod o bwysau, ond sy'n mynd y filltir ychwanegol honno, a ninnau'n anghofio'r hyn sy'n digwydd mewn mannau eraill.

Nawr, fe wnaeth Llywodraeth Cymru'n Un yma yng Nghymru, rhwng 2007 a 2011, wahardd comisiynu meddygon teulu a'r fenter cyllid preifat ym maes iechyd. Nid felly yn Lloegr, lle mae comisiynu meddygon teulu bellach yn digwydd ar ffurf grwpiau comisiynu clinigol. Maent wedi'u dadreoleiddio i raddau helaeth ac yn galluogi rhannau enfawr o'r GIG yn Lloegr i gael eu preifateiddio bellach o ganlyniad i Ddeddf Iechyd a Gofal Cymdeithasol 2012, deddf drychinebus, a chreadigaeth faleisus Andrew Lansley. Felly, o ganlyniad, mae gofal iechyd preifat Virgin wedi cael gwerth dros £2 biliwn o waith GIG yn y blynyddoedd diwethaf, gyda dros 400 o gontractau yn amrywio o ofal dementia i'r henoed—dewis a dethol, fel y crybwyllodd Delyth—y rhaglenni imiwneiddio ysgolion sy'n breifat mewn llawer o ardaloedd yn Lloegr, i ofal iechyd mewn carchardai, gweithredu ymddiriedolaethau GIG a gwasanaethau meddygon teulu unigol. Dyna beth y mae gofal iechyd Virgin yn ei wneud yn awr.

Ac mae tafelli enfawr o wasanaethau iechyd meddwl eisoes wedi'u preifateiddio ac yn cael eu gweithredu am elw mawr gan gwmnïau gofal iechyd Americanaidd yn Lloegr heddiw—unedau preswyl preifat a weithredir gan gwmnïau o America ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl heriol i'r glasoed ac oedolion ar gyfer awtistiaeth, anabledd dysgu, problemau cymhleth, natur drafferthus. Maent yn codi crocbris ar y GIG a llywodraeth leol am eu gwasanaethau, a gall pobl o Gymru fod yn yr unedau hyn a chodir tâl ar ein gwasanaethau cyhoeddus yn sgil hynny. Dyna'r realiti heddiw.

Mae Arcadia, corfforaeth iechyd a leolir yn Tennessee, yn brolio ynglŷn ag ennill £188 miliwn mewn cwta dri mis gan wasanaethau cyhoeddus Prydain yn ôl adroddiadau yr wythnos hon. Mae Cygnet yn sefydliad iechyd arall yn yr Unol Daleithiau sy'n ennill miliynau wrth weithredu yn yr un meysydd iechyd meddwl cymhleth lle nad oes gennym ddarpariaeth breswyl yn y GIG. Felly, nid oes pwynt gweiddi nad yw'r GIG ar werth. Mae rhannau mawr ohono eisoes wedi'u gwerthu. Ond iechyd meddwl yw hynny, onid e? Mae'n iawn—nid oes neb yn poeni.

Ac mae ein data iechyd personol yn gyfle euraid i gewri fferyllol Americanaidd hefyd. Rhaid inni ddeddfu i warchod ein data personol ein hunain. 'Adfer rheolaeth', fel y dywedodd rhywun rhywbryd. A pheidiwch â gadael i mi ddechrau ar ddadreoleiddio presgripsiynu gan nad oes gennyf ddigon o amser, ond mae David Rees a Rhun wedi rhoi sylw trylwyr i hynny.

Felly, yr alwad o'r cynnig hwn yw pleidleisio i amddiffyn y GIG yng Nghymru drwy'r gyfraith. Os ydych chi'n meddwl mai codi bwganod ydyw ac nad yw byth yn mynd i ddigwydd, er yr holl dystiolaeth o'r realiti ar lawr gwlad ei fod yn digwydd eisoes, wel, beth am bleidleisio dros y ddeddfwriaeth beth bynnag? Oherwydd os na chaiff byth mo'i gweithredu, pa niwed sydd yna? Ond os ydych yn meddwl, os ydych yn credu'n wirioneddol, fel rydym ni, fod y GIG yng Nghymru mewn perygl, pleidleisiwch dros y cynnig hwn gan Blaid Cymru i ddiogelu trysor godidog ein GIG mewn cyfraith. Gall Walonia wneud hynny.