Part of the debate – Senedd Cymru am 4:15 pm ar 10 Rhagfyr 2019.
O ran y rheolaeth weinyddol, mae gennym ni adroddiad yr ydym ni'n aros amdano gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru. Rydym ni wedi cael yr adroddiad dros dro, ond rydym ni'n disgwyl yr adroddiad terfynol cyn bo hir. Felly, pan fydd yr adroddiad hwnnw gennym ni, byddwn, wrth gwrs, yn gweld beth mae'r adroddiad hwnnw'n ei ddweud wrthym ni o ran cymryd rheolaeth weinyddol.
Rwy'n rhannu ei dymuniad i weinyddu budd-daliadau lles mewn modd mwy dyngarol. Dywedais hynny yn fy natganiad. Byddem yn awyddus iawn i weld pobl sydd â hawl i fudd-daliadau yn eu cael yn y lle cyntaf heb orfod dioddef apêl ac ati. Ond mae'n rhaid i ni hefyd fod yn ofalus iawn nad ydym ni, wrth wneud hynny, yn gwneud y sefyllfa'n waeth a'n bod yn gallu lliniaru'r sancsiynau a'r system orfodi, sy'n peri cymaint o anobaith i bobl yn y wlad hon. Felly, rwyf eisiau bod yn glir iawn ynglŷn â'r hyn yr ydym eisiau ei gyflawni yn hynny o beth. A phan gawn yr adroddiad byddwn yn sicr yn ei rannu â'r Cynulliad a gweld a allwn ni ei weinyddu mewn ffordd fwy dyngarol.
O ran strategaeth, rwyf fi'n bersonol wedi cael trafodaethau gyda'r grŵp gweithredu ar dlodi plant a'r comisiynydd plant am yr hyn a olygwn wrth strategaeth. Does arnaf i ddim eisiau dargyfeirio adnoddau i ddod â rhywbeth at ei gilydd os nad yw'n gwneud rhywbeth. Yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw sicrhau bod ein rhaglenni yn cyrraedd y bobl sydd eu hangen a'u bod mor effeithiol ag y gallan nhw fod. Felly, rwy'n arwain adolygiad gyda phob rhan o'r Llywodraeth ar ein holl raglenni er mwyn sicrhau eu bod yn parhau i fod yn addas i'r diben, neu a oes angen eu newid, neu a oes angen targedau gwahanol iddynt. Oherwydd wrth i'r gyfundrefn credyd cynhwysol gael ei chyflwyno, mae angen inni ymwneud â charfan wahanol o bobl.
Y peth gwarthus arall—mae'n rhaid imi ddweud peth cwbl warthus—yw nifer y plant sydd mewn cartrefi sy'n gweithio ac sy'n dal i fod mewn tlodi. Yn amlwg, nid yw'r system credyd cynhwysol yn gweithio. Un o'r pethau nad yw pobl ar y meinciau gyferbyn byth yn dymuno ysgwyddo unrhyw gyfrifoldeb amdano yw lefel y lwfans tai lleol, yr ydym ni wedi'i drafod yn y Siambr hon o'r blaen, sydd heb ei gynyddu ers pedair blynedd, ac sy'n gwthio niferoedd mawr o bobl yn y sector rhentu preifat i dlodi yn sgil gorfod ychwanegu at eu taliadau rhent. Gallai'r meinciau gyferbyn ddatrys hynny bore yfory pe dymunent. Maen nhw'n dewis peidio. Felly, mae nifer o bethau o'r math hwnnw sy'n anodd iawn eu lliniaru.
Bydd Leanne Wood yn ymwybodol ein bod yn ceisio sicrhau bod pobl sy'n byw yn y sector rhentu preifat yn cael tai sy'n addas i bobl fyw ynddynt, sy'n cyrraedd safonau penodol ac y cânt eu trin yn deg gan eu landlordiaid. Dyma'r effeithiau lliniaru y gallwn eu gwneud. Yn anffodus, ni allwn ni newid lefel y lwfans tai lleol.
Fodd bynnag, yr hyn y gallwn ei wneud yw adeiladu llawer mwy o dai cymdeithasol fel y gallwn ni gael pobl i mewn i'r math priodol o dai, a gorau po gyflymaf y gallwn ni wneud hynny. Rydym yn gweithio'n galed iawn gyda chynghorau ledled Cymru i sicrhau bod y rhaglen honno'n cael ei rhedeg, a chap y Torïaid ar y cyfrifon refeniw tai bellach wedi ei ddileu.
Ac o ran model yr Alban, mae anawsterau gyda'r Alban. Rydym ni wrth gwrs yn hapus i ddysgu gan unrhyw un sy'n gallu gwneud hyn yn effeithiol, ond mae'r Alban yn wynebu anawsterau o ran yr hyn mae'n ei wneud. Rydym yn hapus iawn i ddysgu o unrhyw wlad sy'n gallu gwneud hyn yn fwy effeithiol. Y rhai sydd fwyaf effeithiol, wrth gwrs, yw'r rhai sydd â llywodraethau gwirioneddol flaengar, fel y rhai yn y Ffindir, lle mae'r system dreth yn cyfateb i angen yr agenda polisi cyhoeddus. A dyna beth yr hoffem ei weld pan fydd Llywodraeth Lafur yn dychwelyd i San Steffan ddydd Iau.