1. A wnaiff y Gweinidog amlinellu'r camau y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru a GIG Cymru yn eu cymryd i amddiffyn y cyhoedd rhag coronafeirws? 387

Gwnaf. Mae gan GIG Cymru gynlluniau ar waith i amddiffyn iechyd y cyhoedd. Mae canllawiau penodol ar adnabod, ynysu a chynnal profion ar y firws hwn wedi eu darparu i'n holl staff rheng flaen. Mae Gweinidogion iechyd y DU, prif swyddogion meddygol ac asiantaethau iechyd cyhoeddus o'r pedair gwlad yn cydgysylltu camau gweithredu gyda'i gilydd.

Diolch, Weinidog. Mae'r bygythiad sy'n ein hwynebu yn sgil y math newydd hwn o coronafirws yn achos cryn bryder, ac rwy'n ddiolchgar eich bod wedi amlinellu'r camau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i'n cadw'n ddiogel. Mae'n achos pryder y credir bod dros 5 miliwn o bobl wedi gadael Wuhan cyn i'r cwarantin gael ei roi ar waith. Yn anffodus, yn ystod yr wythnosau canlynol, rydym wedi gweld yr achos hwn o coronafirws yn lledaenu, ac mae cyfarwyddwr Iechyd Cyhoeddus Lloegr wedi dweud ei bod yn debygol fod y firws angheuol hwn eisoes wedi cyrraedd y DU. Mae'n rhaid inni wneud popeth a allwn i gyfyngu ar ei effaith ar ein GIG sydd eisoes o dan bwysau. Weinidog, er nad oes gennym unrhyw hediadau uniongyrchol o Tsieina i Gaerdydd, mae cwmnïau hedfan KLM a Qatar yn cynnig hediadau. Pa sicrwydd a gawsoch gan Lywodraethau'r Iseldiroedd a Qatar y byddant yn sgrinio'r holl deithwyr sy'n teithio ymlaen?

Yn anffodus, mae gan y coronafirws hwn gyfnod magu hir, felly bydd gwir raddfa'r bygythiad yn dod yn fwy amlwg dros yr wythnosau nesaf. Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i roi'r newyddion diweddaraf ar lafar yn rheolaidd i'r Siambr, a thrwy hynny, i'r cyhoedd yn ehangach wrth i'r sefyllfa ddatblygu? Diolch.

Ar y pwynt olaf, rwy'n fwy na pharod i gadarnhau, wrth gwrs, y bydd diweddariadau rheolaidd yn cael eu darparu, gennyf fi pan fo angen, ond darperir diweddariadau rheolaidd drwy adran y prif swyddog meddygol ynglŷn â'r camau a gymerir.

O ran pobl yn dod i mewn i'r Deyrnas Unedig, credaf fod y rheini'n faterion sydd y tu hwnt i reolaeth y Llywodraeth hon. Fe fyddwch wedi gweld bod y Swyddfa Dramor a Chymanwlad yn trefnu hediadau uniongyrchol fel y gall gwladolion Prydain ddychwelyd i Lundain ac y bydd y bobl hynny—gair ofnadwy, hen-ffasiwn—yn cael eu rhoi mewn cwarantin; byddant yn cael eu cadw am gyfnod i weld a ydynt yn dangos symptomau. Ac rydym yn ceisio nodi gyda'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad faint o wladolion Cymru a fydd ar yr hediad hwnnw.

O ran y pwyntiau ehangach ynghylch pyrth mynediad, unwaith eto, cytunwyd ar y camau gweithredu, drwy ymgysylltiad blaenorol Ystafell Friffio Swyddfa'r Cabinet Llywodraeth y DU ar byrth mynediad.

Ond hoffwn drafod eich pwynt cyntaf, sy'n ymwneud â'r coronafirws yn y lle cyntaf. Yn amlwg, ceir pryderon dealladwy. Fodd bynnag, credaf y dylai pob un ohonom fod yn ofalus wrth ddisgrifio'r firws penodol hwn; mae'n llai difrifol na'r achosion blaenorol o syndrom anadlu acíwt difrifol, ac roedd llawer o bryderon ynghylch y marwolaethau posibl yn sgil hwnnw. Dyna ein dealltwriaeth ar hyn o bryd. Ar hyn o bryd, asesir bod y risg i'r DU yn isel. Ond mae'r camau sy'n cael eu cymryd yn gamau rhagflaenorol i geisio rhoi sicrwydd i'n staff, ond hefyd i'r cyhoedd yn ehangach. Yn sicr, nid wyf am ychwanegu at yr argraff fod perygl mwy sylweddol i iechyd ar ei ffordd na'r hyn sy'n debygol.

Er y gwyddom fod y ffliw'n gwneud pobl yn ddifrifol wael ac yn lladd pobl bob blwyddyn, serch hynny mae'n werth ystyried, er enghraifft, ein bod yn dal i fethu perswadio pobl sydd mewn categori lle gallant gael brechlyn am ddim gan y GIG i wneud hynny yn y niferoedd y byddem yn dymuno'u gweld. Felly, gadewch i ni gael rhywfaint o bersbectif ar y mater. Fe fyddwn yn bwyllog, yn sicr ni fyddwn yn hunanfodlon, a bydd yr ymgysylltu rhwng Gweinidogion iechyd pedair Llywodraeth y DU yn parhau yn y ffordd y byddai pob un ohonoch yn ei disgwyl, yn union fel y bydd y cyswllt rheolaidd rhwng ein pedwar prif swyddog meddygol yn parhau hefyd.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. A dweud y gwir, rydych wedi ateb y rhan fwyaf o'r cwestiynau roeddwn am eu gofyn. Cyfarfûm â'r Ysgrifennydd Gwladol yr wythnos diwethaf a dywedodd yn glir iawn fod cryn dipyn o waith ar y cyd yn mynd rhagddo a'i fod yn mynd yn dda iawn. Fy unig gwestiwn fyddai: a oes gan Gymru unrhyw gynlluniau ar waith ar gyfer canolfan driniaeth frys, rhag ofn i ni gyrraedd sefyllfa lle mae hyn yn datblygu ymhellach? A buaswn yn ymuno â chi i annog pobl i beidio â chynhyrfu gormod am hyn gan nad ydym am godi bwganod.

Ie, o ran y rhan fwyaf o'r driniaeth, mae hynny'n rhan o rwydwaith o waith ledled y DU, yng Nghymru a thu hwnt, lle byddai pobl yn cael eu trin pe baent yn cael canlyniad positif. Mae'n werth nodi hefyd fod pob unigolyn a brofwyd yn y Deyrnas Unedig hyd yma wedi cael canlyniad negyddol. Felly, nid oes gennym achos wedi'i gadarnhau yn unman yn y Deyrnas Unedig, ond o ran y sicrwydd, oes, mae gennym drefniadau ar waith ar gyfer triniaeth pe baem yn gweld canlyniad positif, waeth ble fyddai'r unigolyn yn y DU, ac mae Cymru'n sicr yn rhan o'r trefniadau hynny. Mewn gwirionedd, mae hynny'n rhan o'r sgwrs a gafodd ein prif swyddog meddygol ac yn rhan o'r sgwrs roedd Gweinidogion y DU am gael sicrwydd yn ei chylch yn yr alwad COBRA ddiwethaf y cymerais ran ynddi yr wythnos diwethaf.

Dwi’n croesawu eich apêl ar i bawb gael rhywfaint o bersbectif ynglŷn â’r mater yma. Wrth gwrs bod eisiau ei gymryd o ddifri, ond hefyd fod yn realistig ynglŷn â lefel y perygl. Mi wnaf ofyn hyn: ydy hi’n amser da rŵan i atgoffa pobl ac o bosib i roi rhywfaint o adnoddau i mewn i agweddau cyffredinol ar lendid personol a rheolaeth infections ac ati? A hynny nid yn unig mewn ysbytai ond mewn sefydliadau eraill, ac nid dim ond fel paratoad ar gyfer os ydy coronavirus yn dod yma, ond yn gyffredinol mae o’n arfer da. Wedi’r cyfan, mae’r annwyd cyffredin yn cael ei ledaenu mewn ffordd debyg ac yn gallu arwain at gymhlethdodau difrifol ar rai adegau.

Mae yna gysylltiad rhwng Wuhan a Chymru hefyd, wrth gwrs, ers rhyw 150 o flynyddoedd ers i’r cennad Griffith John fynd i Wuhan a sefydlu'r ysbyty yno—yr Wuhan Union Hospital—sy’n un o ysbytai mwyaf Tsieina, efo 5,000 o welyau yn trin dros 3 miliwn o bobl yn flynyddol. Mae hynny’n golygu wrth gwrs fod yna draffig i Abertawe, dinas lle'r oedd Griffith John yn hanu ohono fo. Mae yna draffig o Tsieina i’r fan honno oherwydd y cysylltiad uniongyrchol efo Wuhan. Felly, dwi yn croesawu’r hyn rydych chi’n ei ddweud ynglŷn â’r angen i fod yn gweithio ar draws Prydain, i fod â chamau priodol mewn lle mewn meysydd awyr.

O ran porthladdoedd, cwestiwn sydd wedi’i godi efo fi gan y BMA—fe wnaf i ei basio fo ymlaen atoch chi—maen nhw’n gofyn tybed a oes yna oblygiadau sydd angen eu hystyried oherwydd ein hymadawiad ni o’r Undeb Ewropeaidd y gallai fod yna newidiadau i ddisgwyliadau o ran rheolaeth ffiniau, a newidiadau o bosib yn y disgwyliadau ar Lywodraeth Cymru dan y drefn newydd wrth adael yr Undeb Ewropeaidd, o ran sicrhau gwarchodaeth iechyd i’r cyhoedd yng Nghymru. Ydy hynny’n rhywbeth y mae’r Llywodraeth wedi rhoi ystyriaeth iddo fo?

Dwi’n meddwl bod hynny’n cwblhau’r cwestiynau am rŵan ond, fel dwi’n dweud, mae’n bwysig cael persbectif wrth baratoi, wrth gwrs, yn y cefndir rhag ofn i bethau gamu fyny yn fwy difrifol nag yr ydyn ni’n meddwl y gwnân nhw ar hyn o bryd.

Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Mae'r gallu i gyfathrebu rhwng gwledydd Ewropeaidd ar faterion iechyd cyhoeddus yn rhywbeth y soniwyd amdano yn ystod y tair blynedd diwethaf a bydd angen i ni weithio o hyd i ganfod sut y byddwn yn cynnal y system orau bosibl ar gyfer amddiffyn y cyhoedd. Mae heriau i'w cael mewn perthynas â hynny.

Heddiw, fodd bynnag, ac ar gyfer y sefyllfa bresennol, mae'n ffaith ein bod yn dal i allu cydweithredu a rhannu gwybodaeth mewn ffordd sydd o fudd i ni. Credaf fod y pwynt ynglŷn â'r ffaith bod rhywfaint o draffig rhwng Cymru a Wuhan wedi’i gydnabod. Mewn gwirionedd, gwelsom adroddiadau yn y cyfryngau am ddinasyddion o Gymru sydd allan yno ac sy'n awyddus i gael lle ar yr awyren y soniais amdani.

Ond y cyngor sy'n cael ei roi nid yn unig ledled Cymru, ond ledled y DU, yw y dylai unrhyw un sydd wedi dychwelyd o Wuhan yn y 14 diwrnod diwethaf aros dan do ac osgoi dod i gysylltiad â phobl eraill, fel y byddech yn ei wneud gyda firysau ffliw eraill; i gysylltu â Galw Iechyd Cymru neu 111 Cymru, os yw ar gael yn eich ardal chi—mae 111 Cymru ar gael ym myrddau iechyd Hywel Dda, Powys, Aneurin Bevan a Bae Abertawe—i roi gwybod iddynt am eich taith ddiweddar; ac i ddilyn y cyngor hwnnw hyd yn oed os nad oes gennych symptomau ar hyn o bryd, ac unwaith eto, os oes unrhyw un yn datblygu twymyn, trafferth anadlu neu beswch, i barhau i ddilyn y cyngor hwnnw a pheidio â gadael eu cartref tan eu bod wedi cael cyngor i wneud hynny gan glinigydd.

Felly, rydym yn mabwysiadu ymagwedd briodol o ragofalus. Mae hynny'n dangos ein bod o ddifrif ynglŷn â'r mater, ond nad ydym am fynd i banig nad yw'r sefyllfa ar hyn o bryd yn ei gyfiawnhau, a rhoi'r sicrwydd y bydd gwybodaeth yn cael ei darparu. Mewn gwirionedd, mae prif swyddog meddygol Lloegr yn cyhoeddi gwybodaeth bob dydd yn rheolaidd ar ran pob un o'r pedwar prif swyddog meddygol ar y sefyllfa bresennol. Credaf ei bod yn bwysig fod Llywodraethau'r DU mor agored â phosibl ynghylch y sefyllfa bresennol, fel nad yw pobl yn poeni mewn gwactod, sy'n aml yn arwain at ymateb anffodus gan y cyhoedd.

Rwy'n bryderus iawn, fel rhai o fy etholwyr, am y coronafirws. Mae'r nifer o farwolaethau wedi codi i 106, ac mae nifer yr heintiau bellach yn fwy na 4,500, ac mae'r firws wedi lledu ar draws Tsieina ac i o leiaf 16 gwlad. Nawr, rwy'n deall y teimlad ynglŷn â pheidio â mynd i panig, ond yr un peth sy'n rhaid i mi fod yn sicr ohono yw bod gennym gynlluniau wrth gefn yn eu lle. Yn ystod y pryderon diwethaf ynghylch ffliw moch a'r epidemig hwnnw, gwn fod yna rai pryderon lle bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddibynnu'n fawr ar gefnogaeth gan Lywodraeth y DU. Mewn gwirionedd, ni fuaswn yn bychanu risg y firws SARS, lle gwn yn bersonol am bobl a fu farw oherwydd y firws hwnnw ac a fu bron â marw oherwydd y firws hwnnw. Felly, rydym yn trafod pethau difrifol yma heddiw.

Mae hwn bron â bod yn argyfwng byd-eang. Mae 47 o achosion wedi'u cadarnhau y tu allan i Tsieina, gyda thri o'r rhain yn Ffrainc. Yr wythnos diwethaf, pan ddechreuais bryderu'n fawr yn nghanol yr wythnos, cyflwynais gwestiwn ysgrifenedig y Cynulliad i chi—a hoffwn ddiolch i Caroline Jones am godi hyn heddiw, oherwydd fel sefydliad, dylem fod yn dadlau ac yn trafod hyn—yn gofyn pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd mewn ymateb i ymlediad y coronafirws. Nid wyf wedi derbyn ymateb eto. Gwn fod Rhun wedi sôn am feysydd awyr. Gwn fod y lleoliadau gofal sylfaenol ac eilaidd wedi cael eu crybwyll—

Nid oes angen i chi ddarparu crynodeb o'r hyn a ofynnwyd eisoes, Janet Finch-Saunders. Gofynnwch eich cwestiynau.

Fy mhryderon, Weinidog, yw ei bod yn ymddangos bod y firws yn lledu fel ffliw arferol yn ystod ei gyfnod magu a chyn i unrhyw symptomau ymddangos. Felly, sut y credwch y gallwn helpu gweithwyr meddygol proffesiynol a'r cyhoedd i ddod yn ymwybodol o hyn pan geir y symptomau cynharaf? Os a phan fydd yr achos cyntaf yn y DU yn cael ei gadarnhau, bydd prif swyddog meddygol y wlad yr effeithir arni yn cyhoeddi hynny cyn gynted â phosibl, a bydd datganiad gan brif swyddog meddygol Lloegr yn dilyn hynny. Felly, hoffwn glywed eto eich bod chi'n bersonol yn cael trafodaethau cyson iawn ynglŷn â hyn gyda Llywodraeth y DU.

Yn olaf, efallai eich bod yn ymwybodol fod digwyddiad i ddathlu'r flwyddyn newydd Tsieineaidd yn Abertawe wedi'i ganslo oherwydd ofnau ynglŷn â'r coronafirws. Felly, a wnewch chi ymuno â mi i anfon neges o gefnogaeth i bobl Tsieina a phobl Tsieineaidd yng Nghymru, a Tsieina yn fyd-eang, ar ran Cynulliad Cenedlaethol Cymru, os nad Llywodraeth Cymru?

Wel, credaf ei bod yn bwysig cadw synnwyr o bersbectif. Rydym o ddifrif ynglŷn â hyn, nid ydym yn hunanfodlon, ond nid ydym am gael ymateb sy'n gwneud i bobl fynd i banig. Rydym wedi rhoi mesurau penodol ar waith gyda'n gilydd ar draws pedair Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Fel y dywedais, nid oes ochr wleidyddol i hyn. Mae'r pedair Llywodraeth yn gweithredu mor gyfrifol ag y dylem ar ran y cyhoedd rydym yn eu gwasanaethu.

Felly, rydym wedi mynd ati'n rhagweithiol i ddarparu gwybodaeth mewn meysydd awyr rhyngwladol a phrif borthladdoedd. Mae set o wybodaeth ar bosteri, er enghraifft, a osodir mewn sefydliadau addysg uwch. Daw llawer o'r traffig sydd gennym drwy fyfyrwyr a staff yn y sector addysg uwch. Felly, rydym yn edrych yn benodol ar ardaloedd lle gallwn gael yr effaith fwyaf heb boeni'r cyhoedd mewn ffordd sy'n anghymesur â'r risg. Mae yna risg wirioneddol, ac nid wyf yn awgrymu fel arall. Mae yna risg wirioneddol, ond gadewch i ni beidio ag ymateb mewn ffordd a fydd yn ychwanegu mwy o danwydd at y tân a phryderon diangen.

Fel y dywedais mewn ymateb i Rhun ap Iorwerth, rhoddwyd cyngor ynglŷn â sut y dylai pobl ymddwyn: osgoi cyswllt os ydynt wedi dychwelyd o Wuhan yn ystod y 14 diwrnod diwethaf, a chysylltu â Galw Iechyd Cymru neu 111. Mae dilyn y cyngor hwnnw, hyd yn oed os nad oes ganddynt symptomau, yn bwysig iawn. Nid mater i wladolion Tsieina sy'n byw yng Nghymru yn unig yw hwn. Mae'n fater i bob un ohonom, o ran y cyswllt a gawn. Bydd y GIG yng Nghymru yn parhau i wneud yr hyn y dylai ei wneud, a bydd y Llywodraeth yn parhau i weithredu ar y cyd â'r tair Llywodraeth arall ledled y DU i wneud popeth y gallem ac y dylem ei wneud ar ran pobl yma yng Nghymru a thu hwnt.

Diolch i'r Gweinidog am yr ateb i'r cwestiwn amserol yna. 

Felly, yr ail gwestiwn amserol, eto i'r un Gweinidog, a'r cwestiwn hynny gan Leanne Wood.