2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi plant sydd mewn tlodi yng Nghymru? OAQ55025

Diolchaf i Mike Hedges am y cwestiwn yna. Llywodraeth y DU sy'n dal i fod yn gwbl gyfrifol am y prif ddulliau o fynd i'r afael â thlodi plant. Mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar ddefnyddio pwerau datganoledig i adael mwy o arian ym mhocedi teuluoedd sydd â phlant, yn enwedig y plant hynny sy'n byw mewn tlodi.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna? Rwy'n croesawu'n fawr iawn bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyllid ychwanegol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, sydd wedi helpu unigolion a'u teuluoedd yn ystod cyfnodau o argyfwng ac, a bod yn onest, amddifadedd. Er mwyn sicrhau dyfodol hirdymor y gronfa, bydd angen cyllid ychwanegol. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu ei gynigion ar gyfer y gronfa yn y blynyddoedd i ddod?

Diolchaf i Mike Hedges am y cwestiwn atodol yna. Mae yn llygad ei le i dynnu sylw at lwyddiant y penderfyniad a wnaed yma yn y Cynulliad Cenedlaethol i gael cynllun cenedlaethol. Pan gefnodd Llywodraeth y DU ar y gronfa gymdeithasol, fe wnaethom ni benderfynu yma yng Nghymru y byddai gennym ni gronfa a fyddai'n cael ei rhedeg ar sail Cymru gyfan heb unrhyw loteri leol ynddi. Yn Lloegr, rydym ni'n gwybod bod llawer o awdurdodau lleol wedi cymryd yr arian a roddwyd iddyn nhw pan gafwyd gwared ar y gronfa gymdeithasol heb ddarparu unrhyw wasanaeth ar gyfer pobl dlawd gydag ef o gwbl.

Yma, rydym ni wedi helpu 280,000 o geisiadau i'r gronfa ers ei sefydlu. Mae'r gyllideb wedi cynyddu o flwyddyn i flwyddyn yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Roedd yn £7 miliwn ym mlwyddyn gyntaf y tymor Cynulliad hwn; Mae'n £11.2 miliwn yn y flwyddyn hon. Aeth i fyny £2 filiwn yn y flwyddyn ariannol hon; bydd yn mynd i fyny £1 filiwn arall yn y flwyddyn ariannol nesaf. Mae nifer y ceisiadau wedi codi'n rhyfeddol o gyflym mewn oes o gyni cyllidol: 65,000 o geisiadau ym mlwyddyn gyntaf tymor y Cynulliad hwn; 160,000 yn y flwyddyn ariannol hon, hyd at ddiwedd Rhagfyr; felly mae'n mynd i fod yn fwy na 100,000 o ymgeiswyr ychwanegol i'r gronfa.

Ac nid yn unig yr ydym ni wedi ei chynnal, Llywydd, trwy roi mwy o arian i gadw'r gronfa ar gael i bobl, ond rydym ni wedi ehangu ei chwmpas hefyd. Rydym ni wedi gwneud yn siŵr ei bod yn gallu ymateb i anghenion ffoaduriaid a cheiswyr lloches yma yng Nghymru. Rydym ni wedi sicrhau ei bod ar gael i bobl sy'n cael eu rhyddhau o'r carchar heb unrhyw eiddo o gwbl. Byddai'n dda gennyf pe na byddai angen cronfa cymorth dewisol. Hoffwn pe byddai'r system nawdd cymdeithasol yn rhoi digon i bobl allu diwallu eu hanghenion heb y rhwyd diogelwch olaf hwn y wladwriaeth les. Ond tra bod ei hangen, yma yng Nghymru rydym ni'n parhau i fuddsoddi ynddi ac mewn gwneud yn siŵr bod gan y rhai eu anghenion yr anoddaf un yn ein cymdeithas, rywle yng Nghymru y gallan nhw fynd yno.

Prif Weinidog, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU lle bu cynnydd mewn tlodi plant yn 2017-18. Ac wrth gwrs, ystyrir bod tlodi yn ffactor sy'n cyfrannu at blant yn gorfod bod mewn gofal yn y pen draw. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Prifysgol Caerdydd ganlyniadau arolwg o fyfyrwyr ysgol 11 i 16 oed. Maen nhw'n dangos: mai pobl ifanc mewn gofal preswyl oedd â'r sgôr llesiant meddyliol isaf; bod 56 y cant yn agored i gael eu bwlio; bod alcohol wedi cael effaith wael ar dros draean yn ystod y 30 diwrnod blaenorol; a bod bron i draean wedi defnyddio canabis yn ystod y mis diwethaf. Mae'n ymddangos bod eich Llywodraeth yn siomi ein pobl ifanc fwyaf agored i niwed: plant mewn gofal. Felly, pa gyfrifoldeb wnewch chi ei gymryd a pha gamau brys wnewch chi eu cymryd i sicrhau bod mwy o gymorth yn cael ei ddarparu i helpu i wella bywydau ein plant yn ein system ofal?

Llywydd, mae'n cymryd gallu anghyffredin i ystumio'r ffeithiau i ddarparu cwestiwn o'r math yna. Oherwydd penderfyniadau Llywodraeth yr Aelod yn San Steffan, mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid—[Torri ar draws.] Rwy'n gweld bod yr wrthblaid yn credu mai'r ateb yw cymylu'r dyfroedd drwy fwmian y funud y cyflwynir ffeithiau go iawn i chi. Mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dweud wrthym ni, oherwydd gweithredoedd Llywodraethau Ceidwadol ers 2010, y bydd 50,000 yn fwy o blant mewn tlodi yng Nghymru yn 2020 nag a oedd yn 2010.

Onid oes gennych chi gywilydd? Onid oes gennych chi gywilydd gwirioneddol a dwys o'r ffaith bod canlyniad uniongyrchol toriadau i fudd-daliadau i deuluoedd sy'n byw mewn tlodi gan eich Llywodraeth yn cynhyrchu 50,000 o blant, sydd â dim ond un plentyndod i'w fyw, yn gorfod byw'r plentyndod hwnnw yng Nghymru mewn tlodi? Os ydych chi'n blentyn yng Nghymru yn cael ei fagu mewn teulu un rhiant, mae canlyniadau uniongyrchol y penderfyniadau y mae eich Llywodraeth chi wedi eu gwneud yn golygu bod gan y teulu hwnnw £3,720 yn llai i fyw arno, i ddarparu ar gyfer y plentyn hwnnw y dyfodol y mae'r plentyn hwnnw'n ei haeddu. Dyna wirionedd y mater sydd y tu ôl i'r cwestiwn y mae'r Aelod yn ei godi.

Byddai'n dda gen i pe byddai llai o blant mewn gofal yng Nghymru. Rwyf i eisiau gweithio gydag awdurdodau lleol i wneud popeth o fewn ein gallu i leihau nifer y plant y mae'n rhaid mynd â nhw oddi wrth eu teuluoedd. Ond a oes unrhyw ryfedd bod teuluoedd yn ei chael hi'n anodd ac na allan nhw wneud yr hyn y maen nhw eisiau ei wneud dros eu plant, pan fo ganddyn nhw ddegau ar ddegau o bunnoedd yn llai i fyw arnyn nhw bob wythnos, oherwydd y camau y mae'r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan wedi eu cymryd yn fwriadol ac yn ddidrugaredd

Mae'r Prif Weinidog yn llygad ei le, wrth gwrs, wrth ddweud mai Llywodraeth San Steffan sy'n gyfrifol am lawer o'r dulliau o fynd i'r afael â thlodi plant ar hyn o bryd, ac roeddwn i'n falch o glywed yr hyn a ddywedodd am y gronfa cymorth dewisol yn ei ymateb i Mike Hedges. Ond tybed a wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi mai'r ffordd fwyaf effeithiol o ymdrin â phlant sy'n cael eu magu mewn tlodi yw rhoi arian ym mhocedi eu rhieni—a phocedi eu mamau yn arbennig. Rwy’n cymryd hynny o'r hyn y mae ef newydd ei ddweud wrth Janet Finch-Saunders.

Tybed a fyddai'n cytuno â mi, nawr ein bod ni'n wynebu pum mlynedd arall o Lywodraeth dan arweiniad Boris Johnson, na allwn ddisgwyl—[Torri ar draws.] Wel, rwy'n falch iawn bod Janet Finch-Saunders yn credu bod hynny'n syniad da, oherwydd gallaf ddweud wrthych chi na fyddai'r mamau sengl yn y rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli, ar y cyfan, yn cytuno â hi. Ond gan mai dyna yw'r gwirionedd, Llywydd, tybed a fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi mai dyma'r amser i ystyried gwneud cynnydd brys ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i geisio datganoli pellach o'r system fudd-daliadau i Gymru, fel y gallwn ni ddefnyddio ein disgresiwn. Mae gennym ni'r dystiolaeth sy'n awgrymu y gallai datganoli'r system fudd-daliadau, mewn gwirionedd, dynnu pwysau oddi ar gyllideb Cymru am rai o'r rhesymau y mae ef newydd eu disgrifio yn ei ymateb i Janet Finch-Saunders.

Felly, tybed a fyddai'n barod i ymrwymo heddiw i geisio gwneud cynnydd brys o ran ceisio datganoli rhai o'r dulliau allweddol hynny nad ydyn nhw yn nwylo'r lle hwn ar hyn o bryd, fel y gallwn ni roi arian ym mhocedi rhieni—a mamau yn arbennig—a chodi mwy o'n plant allan o dlodi. Oherwydd yn sicr, ni allwn, fel y mae ef newydd ei ddweud ei hun, ddibynnu ar ben arall coridor yr M4 i wneud hynny drosom ni.

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n cytuno â'r pwynt cyntaf y mae hi'n ei wneud mai rhoi arian ym mhocedi pobl sy'n byw mewn tlodi yw'r ateb gorau i'r tlodi y maen nhw'n ei ddioddef. Dyna pam mae £90 miliwn yn ychwanegol yn ein cyllideb ddrafft ar gyfer teuluoedd sy'n byw o dan yr amgylchiadau hynny, ar ben yr holl bethau y mae'r Llywodraeth hon eisoes yn eu gwneud: o'r cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, i Teuluoedd yn Gyntaf a Dechrau'n Deg.

Rwyf i bob amser, Llywydd, wedi gwahaniaethu rhwng y broses o weinyddu'r system fudd-daliadau a'i datganoli. Rwy'n credu y dylai'r system fudd-daliadau fod yn rhan o lud sy'n dal y Deyrnas Unedig at ei gilydd a'i bod yn ffordd y mae'r rhai mwy cefnog yn gwneud eu cyfraniadau fel bod y rhai llai cefnog yn gallu o'u cael yn eu bywydau.

Mae'r broses o weinyddu'r system fudd-daliadau wedi bod yn destun gwaith yn y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Rydym ni wedi comisiynu gwaith gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru. Ac, o gofio'r ffaith o bum mlynedd arall o Lywodraeth Geidwadol, rwy'n cytuno bod brys newydd o ran gweithio ar yr agenda honno.