Part of the debate – Senedd Cymru am 3:22 pm ar 4 Chwefror 2020.
Nid wyf i'n hollol siŵr beth yr ydych chi wedi ei gyhoeddi heddiw, a dweud y gwir. Efallai y gwnewch chi roi ychydig mwy o wybodaeth inni am y drafodaeth hon yr ydych chi'n awyddus i'w dechrau heddiw ac ar ba ffurf y gallai'r drafodaeth honno fod. Mae cyfeiriadau yn eich datganiad chi at bob math o fodelau rhyngwladol ar gyfer talu am ofal. Fe ddarllenais i eich bod chi'n awyddus i gael rhyw fath o drafodaeth, fel y dywedais i, am godi treth neu ardoll efallai i dalu am ofal cymdeithasol, ond o ystyried y cyfnod arweiniol hir cyn i Lywodraeth y DU gytuno i ddatganoli unrhyw drethi newydd, yn fy marn i, efallai, rydych chi'n ddigon hapus i ohirio'r mater penodol hwn am gyfnod hwy eto.
Rydych chi yn llygad eich lle wrth ddweud, wrth gwrs, fod yna bryder am gynaliadwyedd gofal yn ei gyfanrwydd—y gofal y bydd angen inni ei ddarparu yn y dyfodol ar gyfer y boblogaeth sy'n heneiddio. A wyddoch chi beth? O ystyried y naratif sy'n ymwneud â'r pryder am gost darparu gofal cymdeithasol yn benodol, gallaf ddeall pam y byddai'n ymddangos ei bod hi'n gwneud synnwyr i feddwl am ryw fath o gronfa, efallai, i'w sefydlu i dalu am hynny yn y dyfodol, ond credaf fod rhai diffygion gwirioneddol yn hynny o beth. Fe allwn ni gael trafodaeth am hyn, fel yr ydych chi'n dweud. Ond rydym ni o'r farn nad yw'r cwestiwn hwn yn ymwneud â dod o hyd i arian ar gyfer gofal cymdeithasol; mae'r cwestiwn hwn yn ymwneud â thalu am wasanaethau iechyd a gofal yng nghyd-destun poblogaeth sy'n gynyddol hŷn yn y dyfodol. Mae hynny'n golygu cyllid i'r GIG ac arian ar gyfer gofal cymdeithasol ac ariannu ar gyfer tai da a goresgyn tlodi ac yn y blaen, ymhlith llu o wasanaethau cyhoeddus eraill y mae eu hangen nhw. Yn fy marn i, nid y bwlch amlwg o ran ariannu yw gofal cymdeithasol, ynddo'i hun, na'r GIG, na'r gwasanaethau eraill ar wahân; y diffyg buddsoddiad mewn gwasanaethau sy'n atal pobl rhag afiechyd yn y lle cyntaf, a bod ag angen am y GIG a gofal cymdeithasol. Os ydym yn dymuno crynhoi cyllid—ac rwy'n credu bod angen meddwl mewn ffordd wahanol am fodelau i'r dyfodol—rwy'n credu efallai y dylem fod yn meddwl am ddatblygu cronfa weddnewid i'n harwain ni at y gwasanaeth gofal hwnnw sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a thu hwnt, yn wir.
Mewn ymateb i rai o'r sylwadau a wnaeth llefarydd y Ceidwadwyr, nid wyf yn credu y gallwn adeiladu dyfodol cyllid iechyd Cymru ar sail yr hyn y gobeithiwn y bydd Llywodraeth y DU yn penderfynu ei wario ar iechyd yn Lloegr mewn blynyddoedd i ddod. Rwyf i o'r farn, yn seiliedig ar hanes y Llywodraethau Ceidwadol olynol, fod eu parodrwydd nhw i dorri gwasanaethau yn fy ngwneud i'n anesmwyth iawn o ran aros yno yn ymbilio wrth iddyn nhw wneud penderfyniadau ynglŷn â'r GIG yn Lloegr.
Fe af i yn fy mlaen at ychydig o gwestiynau. Rwy'n cydymdeimlo â barn y Gweinidog fod angen trafodaeth onest arnom ynglŷn â lefel y trethi a delir. Rwy'n credu ei bod hi'n fater o egwyddor mai'r ffordd orau o ariannu gofal, yn y GIG ac yn gymdeithasol, yw o drethiant cyffredinol. Ond fe fyddwn i'n dadlau'n gryf hefyd, os yw'r Llywodraeth yn bwriadu codi trethi i ariannu gwasanaethau iechyd a gofal, na chewch chi gefnogaeth i hynny oni bai, yn gyfnewid, na chodir costau eraill ar bobl sydd angen y gwasanaethau hynny. Er enghraifft, na fyddai'n rhaid iddyn nhw werthu eu cartrefi hefyd.
Roedd yna un neu ddau o honiadau yn eich datganiad chi. Mae'r datganiad yn honni y gallai gofal personol a llety mewn cartrefi gofal yn rhad ac am ddim gostio £700 miliwn y flwyddyn. Ond mae'r cyfrifon ar gyfer awdurdodau lleol—cyfrifon diweddar—yn dangos mai dim ond £163 miliwn y maen nhw wedi ei godi o ffioedd am ofal cymdeithasol i rai dros 65 oed. Wrth gwrs, fe fyddai'n rhaid ichi roi cyfrif hefyd o newid ymddygiad, gyda hunan-arianwyr yn symud i mewn i'r cyllid, ond mae'r bwlch yn parhau i fod yn eithaf sylweddol. Amcangyfrifodd comisiwn Barker mai cost darparu gofal cymdeithasol yn rhad ac am ddim i'r rhai ag anghenion cymedrol a chritigol ar gyfer Lloegr fyddai £5 biliwn. Byddai hynny'n trosi i tua £250 miliwn yng Nghymru. Mewn gwirionedd, fe amcangyfrifodd ymchwil LE Wales ei hun y gost hon yn 2014, a oedd yn cynnwys pobl dan 65 oed hefyd, i fod tua £350 miliwn. Felly, a wnewch chi egluro pam mae'r ffigur a ddefnyddiwch chi mor sylweddol wahanol i amcangyfrifon eraill? Fe fyddai sinig yn awgrymu eich bod chi'n ceisio tanseilio'r achos dros ofal cymdeithasol rhad ac am ddim pan fyddai angen hynny, ac ar yr un gwynt yn honni eich bod chi'n ymgyrraedd at hynny. Yn gysylltiedig â hyn, rydych chi wedi nodi bod yr ymchwil a wnaeth LE Wales ar yr anghenion ariannu ychwanegol sy'n ofynnol i gynnal y gwasanaethau presennol erbyn 2022-23, buan y daw hynny, yn amrywio o rhwng £35 miliwn a £327 miliwn. Mae honno'n ymddangos yn ystod eithriadol o eang i mi, ac felly efallai y gallech chi egluro'r bwlch eang hwnnw'n fanylach.