Yn fy nghyfraniad y prynhawn yma, nid wyf i eisiau canolbwyntio ar benderfyniadau gwario unigol ond hoffwn edrych ar rai o'r themâu ehangach hynny, oherwydd dechreuwyd y broses hon gennym ni eleni gyda dadl a gynhaliwyd fis Medi diwethaf lle ceisiodd aelodau'r Pwyllgor Cyllid ddarganfod beth oedd blaenoriaethau'r lle hwn, y Senedd, cyn i ni glywed gan y Llywodraeth. Oherwydd yn y gorffennol, wrth gwrs, rydym ni bob amser wedi ymateb i benderfyniadau'r Llywodraeth yn hytrach na'i gwneud yn eglur ar ddechrau'r broses beth rydym ni'n credu ddylai blaenoriaethau'r Llywodraeth fod. Rwy'n gobeithio y gallwn ni fwrw ymlaen â hynny: sefydlu proses ddeddfwriaethol i wneud hyn yn rhan ddyfnach o'n trafodion yma.

Ond o ran lle'r ydym ni yma, y themâu y byddwn i eisiau rhoi sylw iddyn nhw yw'r hinsawdd, y cydbwysedd rhwng refeniw a gwariant, ac yna lle'r ydym ni arni o ran y dyfodol. Y dystiolaeth a gawsom ni fel Pwyllgor Cyllid oedd: a yw hon yn gyllideb sy'n adlewyrchu'r pwysigrwydd y mae'r Llywodraeth yn ei neilltuo i argyfwng hinsawdd? Mae'n amlwg mai'r ateb i hynny yw 'nac ydy', ac rwy'n credu ein bod ni wedi cael ymatebion tebyg gan bwyllgorau eraill ac ar wahanol ochrau i'r Siambr. Mae'n amlwg nad yw'n gyllideb a fydd yn gweddnewid yn sylfaenol y ffordd y mae'r Llywodraeth yn cyflawni ei busnes. Rwy'n credu bod honno'n feirniadaeth deg i'w gwneud.

Ond gwahanol ffordd o edrych ar hyn fyddai: sut fyddai'r gyllideb honno'n edrych mewn gwirionedd? Os byddaf yn meddwl yn ofalus am hyn, nid wyf i wedi fy argyhoeddi bod gan y Llywodraeth o fewn ei phwerau heddiw yr adnoddau ar gael i ddarparu'r math hwnnw o gyllideb hinsawdd. Yr hyn yr wyf i'n credu y mae angen i ni ei wneud yw edrych yn fwy sylfaenol ar y defnydd o'r pwerau sydd ar gael i'r lle hwn. Bu llawer o sgwrsio yma'r prynhawn yma ac ar achlysuron eraill am ymosodiadau'r Llywodraeth ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig a'u proses o gyni cyllidol. Wel, yn sicr, nid wyf i'n mynd i amddiffyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig am eiliad, ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth Lywodraeth Cymru yw y byddai'r ymosodiadau hynny'n llawer mwy cryf pe bai'r Llywodraeth hon wedi defnyddio ei holl bwerau mewn ffordd fwy dwys i leddfu effaith cyni cyllidol na'r hyn a wnaed. Rwy'n credu bod hynny'n siom sy'n parhau i lawer ohonom ni.

Clywsom mewn dadl gynharach y prynhawn yma bod y Gweinidog iechyd yn ystyried edrych ar bwerau i godi trethi er mwyn ymdrin â gofal cymdeithasol. Mae'n ddadl yr wyf i wedi bod yn ei gwneud ers blynyddoedd lawer. Ni allwn ariannu ein huchelgeisiau ar draws holl feysydd y Llywodraeth gyda'r adnoddau sydd ar gael i ni, ac mae'n rhaid i ni edrych yn fwy gofalus ar y sylfaen drethi. Mae'n rhaid i ni gael sgyrsiau llawer mwy dwys am drethiant nag esgus bod sgwrs am y gyllideb yn ddadl ar wariant cyhoeddus yn unig, sef yr hyn y bu ein dadleuon yn bennaf.

Felly, rwy'n credu bod angen i ni edrych yn llawer mwy gofalus ar sut rydym ni'n defnyddio'r pwerau sydd ar gael i ni. Rwyf i eisiau gweld mwy o radicaliaeth gan y Llywodraeth, rwyf i eisiau gweld y Llywodraeth yn meddwl yn fwy radical, rwyf i eisiau gweld y Llywodraeth yn defnyddio'r cyfle i symud yn gyflymach o ran y math o drethiant yr ydym ni'n ei ddefnyddio. Mae'r pwerau dros dreth incwm gennym ni; gwn fod y Llywodraeth yn edrych tuag at fathau eraill o drethiant ar hyn o bryd, ond rwyf i eisiau i hynny ddigwydd gyda mwy o hwb ymlaen.

Ond gadewch i mi orffen gyda hyn. A yw hon yn gyllideb ar gyfer y dyfodol? Rydym ni'n gwybod, dros y tymor canolig, er gwaethaf brwdfrydedd ac optimistiaeth gynharach Mark Reckless ynghylch effaith Brexit ar y diwydiant ceir—sydd er clod iddo, a bod yn deg—rydym ni'n gwybod o ddarllen y gwaith papur sy'n sail i'r gyllideb hon bod y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol a phrif economegydd y Llywodraeth ei hun yn gweld ansicrwydd yn y tymor canolig. Rydym ni hefyd yn gwybod, a chyfeiriwyd ato'n gynharach yn y ddadl hon, bod Cymru'n wlad sy'n cael ei gorlywodraethu'n ddifrifol, bod yn well gennym ni yn rhy aml neilltuo adnoddau prin i sefydlu pwyllgor ar ôl pwyllgor ar ôl pwyllgor, yn hytrach na neilltuo'r arian hwnnw i'r rheng flaen. Rydym ni i gyd yn gwybod bod hyn yn wir ac yn sicr fel Gweinidog llywodraeth leol, cefais sgyrsiau ar bob ochr i'r Siambr ac yn anaml y cafwyd llawer o anghytuno yn breifat—llawer yn gyhoeddus, ond nid yn breifat—ac rwy'n credu ei bod hi'n bryd i ni edrych yn ofalus iawn ar sut rydym ni'n llywodraethu'r wlad hon. Yr hyn sy'n fy siomi'n ddirfawr o ran y gyllideb hon yw ei bod hi'n gyllideb ar gyfer y byrdymor ac nid y tymor canolig na'r hirdymor. Yr hyn nad ydym yn ei wneud yw edrych ar sut y gallwn ni gael yr effaith fwyaf posibl ar reng flaen gwasanaethau cyhoeddus, diogelu gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus, diogelu ansawdd gwasanaethau cyhoeddus ac i ba raddau y maen nhw ar gael—yn hytrach, 'Fe wnawn ni sefydlu pwyllgor' oherwydd dyna'r ateb hawsaf, mewnol i'n problemau.

Rwy'n credu bod angen llawer iawn mwy o radicaliaeth arnom ni, a'r gyllideb yw lle'r ydym ni'n datgan ein gwerthoedd fel Llywodraeth ac fel Senedd. Ac rwy'n credu bod ein cyllideb, yn aml iawn, er bod ganddi ymylon radicalaidd iddi, yn ei hanfod, yn rhy geidwadol i wynebu'r heriau sy'n wynebu'r wlad hon.