Rwy'n croesawu'r cyfle i drafod y mater pwysig hwn, gan fod ansawdd aer gwael yn un o'r heriau iechyd cyhoeddus mwyaf sy'n wynebu Cymru. Yr wythnos diwethaf, siaradodd y cyfryngau am gerbydau trydan a pheidio â gwerthu ceir petrol ar ôl 2035. Er ein bod oll yn croesawu'r symudiad hwn, rhaid inni sicrhau bod y seilwaith yn iawn, fod ceir yn fforddiadwy a bod cymhellion megis cynlluniau sgrapio yn mynd i gael eu cynnig i bobl yn y gobaith y byddant yn newid yn gynt, gan fod pobl 21 gwaith yn fwy tebygol o farw o farwolaethau llygredd ffyrdd na damweiniau traffig ar y ffyrdd.

Gan rannau o'r rhanbarth rwy'n ei gynrychioli, sef Gorllewin De Cymru, y ceir peth o'r aer mwyaf brwnt yn y DU. Mae PM10 yn aml yn llawer uwch na'r terfyn dyddiol diogel, ac mae ysgolion yn fy rhanbarth wedi cael sawl diwrnod pan oedd ddwywaith cymaint â'r terfyn dyddiol diogel, ac mae hyn yn gwbl annerbyniol. Mae'r grŵp Awyr Iach Cymru yn galw am ymgorffori canllawiau newydd Sefydliad Iechyd y Byd mewn deddfwriaeth cyn gynted â phosibl. Canfu Coleg y Brenin Llundain hefyd y gall torri un rhan o bump oddi ar lygredd aer yn ninasoedd mwyaf llygredig y DU leihau nifer yr achosion o gyflyrau'r ysgyfaint rhwng 5 a 7 y cant.

Achosir y rhan fwyaf o farwolaethau sy'n gysylltiedig ag ansawdd aer gan lefelau cyfreithiol o lygredd aer. Does bosibl na ddylem ei gwneud yn ddyletswydd statudol ar awdurdodau lleol i fonitro ac asesu llygredd aer yn briodol. Mae Coleg y Brenin Llundain hefyd wedi canfod, yn achos plant sy'n byw'n agos at ffordd brysur, fod llygredd aer yn gallu cyfyngu cymaint â 14 y cant ar dyfiant yr ysgyfaint. A gall byw'n agos at ffordd brysur gynyddu'r perygl o ddatblygu canser yr ysgyfaint gymaint â 10 y cant.

Yng Nghymru, mae 314,000 o bobl—un o bob deg—yn cael triniaeth ar gyfer asthma ar hyn o bryd. Mae'r canllawiau presennol ar lygredd yn annigonol, gyda 19 y cant o'r holl achosion o asthma mewn plant yn y DU yn gysylltiedig â llygredd aer. Llygryddion aer sydd i'w beio am farwolaethau o leiaf bump o bobl y dydd yng Nghymru, a'r cyfrannwr mwyaf yw trafnidiaeth.

Roedd Llywodraeth Lafur y DU yn cymell newid i geir diesel. Oherwydd hyn, mae faint o ronynnau a nitrogen deuocsid sydd yn ein hatmosffer wedi cynyddu'n ddramatig. Oherwydd hyn hefyd, prynodd llawer o bobl geir diesel gan gredu eu bod yn well, a chael eu cosbi'n ddiweddarach gan drethi ffyrdd uwch, gyda phobl yn methu newid oherwydd cost cerbydau trydan ar hyn o bryd—rhaid edrych ar hyn. Felly, rhaid cael cymhellion i bobl newid, cymhellion ariannol. Mae angen i Lywodraeth Cymru gymryd camau i leihau tagfeydd traffig ar y ffyrdd, sydd, unwaith eto, yn chwyddo llygredd. Rhaid i'n system gynllunio ystyried yr effaith a gaiff datblygiadau newydd ar dagfeydd traffig, yn ogystal ag ystyried pwyntiau gwefru trydan mewn datblygiadau newydd.

Rhaid i Lywodraeth Cymru ddatblygu strategaeth i fynd i'r afael ag ansawdd aer gwael. Mae angen system adrodd i rybuddio preswylwyr am ansawdd aer gwael, a rhaid gwneud hyn ar lefel genedlaethol ac nid ei adael i fyrddau iechyd lleol. Gellir defnyddio datblygiadau newydd fel y lloeren Sentinel-5P a wnaed ym Mhrydain, sy'n monitro llygryddion aer, ar lefel genedlaethol i wella dulliau rhagweld, a'u defnyddio i rybuddio'r cyhoedd am ddigwyddiadau o'r fath. Mae angen i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU gydweithio a gweithredu ar hyn ar fyrder.

Rwy'n edrych ymlaen at weld cynlluniau aer glân Llywodraeth Cymru, ac rwy'n gobeithio y gallwn i gyd gydweithio ar y mater hwn. Diolch.