1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i leihau llygredd diwydiannol? OAQ55106

Llywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu amrywiaeth eang o ddulliau gorfodi i'r rheoleiddwyr i leihau llygredd diwydiannol. Rydym ni'n disgwyl i'r pwerau hynny gael eu defnyddio i atal digwyddiadau ac i gymryd camau unioni pan geir digwyddiadau o'r fath.

A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ateb yng nghyswllt y pwynt hwnnw? Yr wythnos diwethaf, cawsom ddadl yma yn y Siambr ar ansawdd aer a Deddf aer glân, o bosibl. Canolbwyntiodd yn fawr ar allyriadau PM10, PM2.5 a cherbydau, ond wrth gwrs ychwanegir llygredd diwydiannol at hynny hefyd, yn enwedig llwch niwsans, y gallai pobl ei ystyried yn niwed i iechyd ond sydd hefyd yn gwaethygu llesiant meddyliol pobl, wrth iddyn nhw ddod i mewn, ddydd ar ôl dydd, i weld y llanast y tu allan i'w cartrefi ac yn eu heiddo ac ym mhob man arall. Rwyf i wedi codi hyn droeon yn y Siambr hon, Prif Weinidog.

Nawr, rydym ni i gyd yn deall pwysigrwydd diwydiannau i'n heconomïau lleol, ond mae angen iddyn nhw fod yn gymdogion cyfrifol hefyd. Gan ein bod ni wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd a'n bod ni'n edrych nawr ar i Fil yr amgylchedd ddod gan Lywodraeth Cymru, ceir cyfle i ni edrych ar reoliadau a gwella rheoliadau amgylcheddol. Eu cryfhau nhw i sicrhau bod nifer y diwrnodau pan fo diffyg cydymffurfiad â'r lefel o safonau diogelwch yn cael ei lleihau; bod gan Gyfoeth Naturiol Cymru fwy o ddannedd fel y gallan nhw gymryd camau pan nad yw'r cymdogion hynny'n gyfrifol; ac y gallwn sicrhau bod diwydiannau, fel y gwaith dur yn fy etholaeth i fy hun ac eraill, yn sicrhau nad ydyn nhw'n allyrru y tu hwnt i'r lefelau rhesymol; ac nad ydyn nhw'n cael yr effaith ar ein cymunedau sy'n gwaethygu'r cymunedau hynny o ran cyflyrau iechyd meddwl.

Mae gen i gynifer o etholwyr sy'n codi pryderon am y llygredd y maen nhw'n ei weld ddydd ar ôl dydd ar ôl dydd. Weithiau, mae'n llygredd sŵn hefyd. Felly, mae'r rhain yn faterion pwysig iawn. A wnewch chi ddefnyddio Bil yr amgylchedd i roi'r cryfder hwnnw i ni i sicrhau y gallwn ni gymryd camau pan fo angen hynny?

Diolchaf i David Rees am y cwestiynau yna ac rwy'n cydnabod faint y mae bob amser yn siarad, yma ar lawr y Cynulliad, am bwysigrwydd y diwydiant dur yn ei etholaeth ei hun. Ond fel y dywed, i'r diwydiant hwnnw fod yn gymydog da i'r rhai sy'n byw wrth ei ochr.

Wrth gwrs, bydd y ddeddfwriaeth amgylcheddol y byddwn ni'n ei chyflwyno yn gyfle i edrych ar y safonau sydd gennym ni ar waith a'r pwerau gorfodi sydd gennym ni ar waith. Yn y dyfodol uniongyrchol, rydym ni'n rhoi pwysau sylweddol ar Lywodraeth y DU i wneud yn siŵr, ar gyfer y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol, sy'n llywodraethu allyriadau a llygredd diwydiannol ar hyn o bryd, eu bod nhw'n ymrwymo i barhau hynny y tu hwnt i gyfnod pontio ymadael â'r UE.

A thra bod hynny'n digwydd, ceir dau ddatblygiad arall eleni y gwn y byddan nhw o ddiddordeb uniongyrchol i etholwyr David Rees: ceir yr ymgynghoriad ar y cynllun aer glân drafft sy'n cael ei gynnal tan 10 Mawrth, lle mae'r Gweinidog eisoes wedi dweud y bydd yn edrych i weld a oes angen mwy o bwerau ar reoleiddwyr; ac yn benodol yng nghyd-destun Port Talbot, Llywydd, ceir adolygiad parhaus o'r cynllun gweithredu byrdymor, wedi'i gynghori'n annibynnol gan Brifysgol Gorllewin Lloegr, a gynhaliwyd mewn ymgynghoriad â Tata, Cyfoeth Naturiol Cymru a Chyngor Castell-nedd Port Talbot. Unwaith eto, gwn fod y Gweinidog wedi ymrwymo'n benodol iawn y bydd llwch niwsans, sy'n peri gofid i bobl sy'n byw yn yr ardal honno fel y mae David Rees yn ei ddweud, yn cael ei gynnwys yn yr adolygiad hwnnw.

Prif Weinidog, yn absenoldeb Deddf aer glân, fel yr ydych chi wedi ei nodi, rydym ni'n mynd i gael cynllun aer glân, ar ôl i'r ymgynghoriad ddod i ben ac i chi ymateb iddo ac yna ei roi ar waith. Bydd rheoliadau atal a rheoli sy'n defnyddio'r technegau gorau sydd ar gael ar gyfer rheoli llygredd yn ganolog i'r drefn newydd . Efallai y gallech chi ymhelaethu ar beth y mae hyn yn debygol o fod, oherwydd rwy'n credu ein bod ni angen cymysgedd o sicrhau bod ein prif ddiwydiannau eu hunain yn gwella eu harferion eu hunain, ond yn amlwg mae trefn orfodi sy'n sicrhau, os nad ydyn nhw'n ei wneud o'u gwirfodd, y byddan nhw'n cael eu cosbi.

Diolchaf i David Melding am hynna. Mae'n hollol iawn: mae'r egwyddor mai'r llygrwr sy'n talu yn ganolog bwysig yn y fan yma. Mae'n rhaid i ddiwydiannau sy'n achosi llygredd diwydiannol gymryd cyfrifoldeb eu hunain am leihau'r llygredd hwnnw. Mae'n rhaid iddyn nhw dalu am y gost o reoleiddio hefyd.

Daw'r technegau gorau sydd ar gael o dan y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol a dyma'r dulliau ymarferol o roi grym i'r gyfarwyddeb honno, gan ei bod yn ei gwneud yn ofynnol i gwmnïau sy'n allyrru llygredd diwydiannol ddangos eu bod nhw'n manteisio ar y technegau diweddaraf sydd ar gael i leihau'r effaith amgylcheddol o'u gweithgareddau diwydiannol.

Fel y dywedais wrth David Rees, mae gwaith i'w wneud i berswadio Llywodraeth y DU nad yw'r drefn honno, sydd wedi ein gwasanaethu'n dda ac a all barhau i wneud hynny hyd yn oed yn fwy effeithiol yn y dyfodol, yn cael ei rhoi o'r neilltu pan fyddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, yn derfynol, ar ddiwedd y flwyddyn galendr hon.

Rwy'n siŵr, Prif Weinidog, y byddwch chi'n ymwybodol o'r tân diweddar yn Kronospan yn y Waun, ardal yr wyf i'n ei chynrychioli yn y Cynulliad hwn. Rwy'n clywed mai dyma'r ail dân ar bymtheg mewn tua 18 mlynedd, er bod pobl leol yn dweud wrthyf i'n anecdotaidd eu bod nhw'n digwydd yn amlach na hynny hyd yn oed. Pa un a yw hynny'n wir ai peidio, maen nhw wedi syrffedu'n llwyr â'r mathau hyn o ddigwyddiadau. Mae cwestiynau mawr i'w hateb ynghylch y digwyddiad penodol hwn: cwestiynau ynghylch pam y cafwyd ymateb mor araf o ran rhoi gwybod i bobl leol am y tân; pam y cymerodd 48 awr i offer monitro llygredd aer gyrraedd y Waun; a pham yr oedd y tân ynghynn cyhyd. Felly, a wnewch chi, fel Prif Weinidog, sefydlu ymchwiliad annibynnol i ateb rhai o'r cwestiynau hyn a rhoi'r tawelwch meddwl y maen nhw'n ei haeddu i drigolion lleol?

Diolchaf i Llyr Gruffydd am hynna. Roeddwn i'n ymwybodol o'r tân ar safle Kronospan, oherwydd gwn fod fy nghyd-Weinidog, Ken Skates, fel yr Aelod lleol, wedi cyfarfod â'r cwmni a chydag Unite yr Undeb, gan gynrychioli'r gweithlu ar y safle, i gael gwybod ganddyn nhw am y camau yr oedden nhw'n yn eu cymryd. Cynrychiolwyd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn y cyfarfod hwnnw hefyd, gan mai cyfrifoldeb yr awdurdod lleol nawr yw ymchwilio pa un a oedd y cyfyngiadau sydd i fod i weithredu o amgylch y safle hwnnw ar waith yn briodol ar adeg y tân hwnnw. Mae'n rhaid i'r cyngor bwrdeistref sirol adrodd ar ei ymchwiliadau erbyn diwedd mis Ebrill eleni, a chredaf nad yw ond yn deg caniatáu iddyn nhw gyflawni'r cyfrifoldeb hwnnw a gweld yr hyn y mae'r adroddiad hwnnw'n ei ddatgelu cyn i ni benderfynu a oes angen cymryd unrhyw gamau pellach.