Part of the debate – Senedd Cymru am 5:46 pm ar 11 Chwefror 2020.
Prif Weinidog, un o'r materion yr ydych yn cyfeirio ato yn yr adroddiad yw cymunedau bywiog a chydnerth. A hoffwn i longyfarch Llywodraeth Cymru am y trawsnewid a fu ym mholisïau Llywodraeth Cymru, trwy weithio mewn partneriaeth â chyngor Rhondda Cynon Taf, ynghylch Pontypridd. Erbyn hyn, mae'n dref sydd â gwefr ynddo o ganlyniad i gyllid gan Lywodraeth Cymru a wnaeth alluogi'r cyngor, er enghraifft, i brynu'r rhydd-ddaliad. Rydych ch'n edrych ar y dref nawr ac yn gweld datblygiad sy'n digwydd ar ganolfan Taf. Dyna dref sy'n trawsnewid ei hun, yn cynyddu ffyniant. Ac wrth edrych hefyd ar yr hyn sy'n digwydd o ran Trafnidiaeth Cymru yno, o fewn hynny, y buddsoddiad sy'n digwydd yno, mae'n gwbl syfrdanol—swyddi'n cael eu creu, yr orsaf yn cael ei moderneiddio, hamdden, holl ethos y dref, ac mae hynny o ganlyniad, mewn gwirionedd, i'r bartneriaeth honno sydd wedi bod. Ac rwy'n croesawu hynny'n fawr iawn, ac yn gweld hynny'n fodel posibl. Ac mae penderfyniad Trafnidiaeth Cymru i beidio â mynd i Gaerdydd, ond yn hytrach lleoli ei hun yn y Cymoedd, wedi bod yn gwbl sylfaenol yn y newid hwnnw. A gobeithio y bydd mantais hynny yn un ehangach, nid ar gyfer ardal Pontypridd yn unig.
A gaf fi ddweud hefyd, pan fyddwch yn ystyried hynny ar y cyd â'r ffordd y mae'r bartneriaeth dros ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, y cyfleusterau addysg—? Roeddwn i'n siarad gydag arweinydd y cyngor y diwrnod o'r blaen, ac roedd e'n dweud wrthym eu bod, dros y cyfnod o 10 mlynedd, wedi gallu defnyddio'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu—wedi defnyddio capasiti benthyca'r cyngor, ac wedi cynorthwyo gyda chyllido hynny—. Byddan nhw wedi buddsoddi £0.75 biliwn mewn ysgolion newydd, gan drawsnewid fframwaith a strwythur addysgol ein plant mewn ffordd sy'n ennyn cenfigen siroedd yn Lloegr sy'n edrych dros y ffin.
Ond a gaf fi ddweud mai'r un maes sy'n fy nghyffroi i'n wirioneddol o fewn hynny yw'r cyfeiriad at y Ddeddf partneriaeth gymdeithasol? Oherwydd bod gennym ni'r lefelau uchaf o gyflogaeth yr ydym ni wedi eu gweld ers amser maith—ers cenedlaethau. Ond mae gennym ni hefyd y lefelau uchaf o dlodi mewn gwaith, ac, wrth gwrs, mae gennym ni ganlyniadau polisïau economaidd ehangach. Mae Cyngres Undebau Llafur Cymru yn adrodd bod nifer y contractau dim oriau wedi neidio i fyny 35 y cant mewn un flwyddyn o 37,000 i 50,000, o 2018 i 2019—sy'n bwysig gan ei bod yn golygu nad oes unrhyw sicrwydd gan y bobl sy'n defnyddio'r contractau dim oriau hynny. Nid ydyn nhw'n gallu cadw morgais; nid ydyn nhw'n gallu cynllunio ar gyfer eu dyfodol. Maen nhw yn un o'r datblygiadau mwyaf creulon sydd wedi digwydd dros y blynyddoedd. Ac wrth i ni edrych hefyd wedyn ar y Swyddfa Ystadegau Gwladol, mae 23 y cant o'n pobl mewn gwaith, ond mewn tlodi mewn gwaith, lle nad yw gwaith yn llwybr allan o dlodi mwyach. Ac os ydym ni hefyd wedyn yn edrych ar y ffug hunangyflogaeth, sydd mewn gwirionedd yn ddull i gyflogwyr gamddefnyddio'r gyfundrefn treth ac yn ffordd o osgoi amddiffyniadau swyddi a diogelwch swyddi i weithwyr. Mae'r ffaith bod gennym ni lefelau cyflogaeth mor uchel yn amlwg yn dda iawn, ond mae'n rhaid i ni yn awr roi sylw i safonau moesegol a safonau cymdeithasol cyflogaeth.
Felly, mae Deddf partneriaeth gymdeithasol, y mae TUC Cymru wedi galw amdani—ac rwy'n falch iawn o'r ymrwymiad, Prif Weinidog, y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi i hynny—yn gyfle i drawsnewid statws cyflogaeth drwy ddefnyddio ein caffael gwerth £6 biliwn i fynd i gwmnïau a fydd yn dechrau ystyried cystadlu mewn gwirionedd yn ansawdd y safonau mewn gwirionedd, yn hytrach na chystadlu ar ddirywiad o ran cyflogaeth a safonau cymdeithasol, gan gynnig cyflog parchus, bargeinio ar y cyd, cydnabod undebau llafur, a'r holl agweddau ar yr amgylchedd, iechyd a diogelwch a rhai cymdeithasol y byddem ni'n eu disgwyl gan gymdeithas yn yr unfed ganrif ar hugain a chyflogwyr yn yr unfed ganrif ar hugain, ac, i gyd-fynd â hynny, yr angen i fonitro yn amlwg ac i orfodi ac i ategu'r codau sydd eisoes wedi eu datblygu gan Lywodraeth Cymru. Tybed, Prif Weinidog, a wnewch chi efallai amlinellu ychydig yn fwy y cynlluniau ar gyfer hynny, yr amserlen bosibl ar gyfer pryd y gallem ni ddechrau gweld y Bil drafft mewn gwirionedd. Rwy'n gwybod y bu ymgynghoriad, ond rwyf i'n ystyried bod hwn yn un o'r darnau o ddeddfwriaeth mwyaf arloesol a chyffrous, y gall Cymru arwain arno yng ngweddill y DU.