1. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r defnydd o'r celfyddydau i wella iechyd a lles mewn lleoliadau gofal cymdeithasol? OAQ55095

Gall mentrau'n seiliedig ar y celfyddydau chwarae rhan bwysig yn gwella canlyniadau iechyd a llesiant pobl mewn lleoliadau gofal. Dyna pam ein bod yn cefnogi prosiectau sy'n seiliedig ar y celfyddydau, gan gynnwys drwy'r gronfa gofal integredig a rhaglen heneiddio'n iach Age Cymru.

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Mae'r grŵp trawsbleidiol ar gelfyddydau ac iechyd a gadeirir gennyf wedi bod yn edrych ar feysydd ymarfer da o amgylch Cymru. Yn ein cyfarfodydd, rydym wedi gweld enghreifftiau arloesol o sut y mae gweithgareddau celfyddydol yn cael eu darparu mewn lleoliadau gofal cymdeithasol ledled Cymru i wella llesiant corfforol a meddyliol pobl. Un enghraifft o'r fath oedd rhaglen chwe blynedd Age Cymru, cARTrefu. Ei nod yw gwella mynediad at brofiadau celfyddydol o ansawdd i bobl hŷn mewn gofal preswyl. Mae artistiaid yn cyflwyno sesiynau creadigol wythnosol gyda phreswylwyr, staff ac aelodau o'r teulu dros wyth i 12 wythnos, gan ysbrydoli ac ailgynnau angerdd am greadigrwydd. Ers 2015, mae bron i 2,000 o sesiynau dwy awr wedi cael eu darparu mewn dros 25 y cant o'r cartrefi gofal ledled Cymru, sy’n golygu mai hwnnw yw’r prosiect mwyaf o'i fath ar draws Ewrop.

Wrth i'r galw ar wasanaethau gofal cymdeithasol ledled Cymru barhau i gynyddu, a chyda dealltwriaeth gynyddol o bwysigrwydd y celfyddydau i iechyd a llesiant, mae cefnogi ac ehangu prosiectau fel cARTrefu yn bwysig. A wnaiff y Dirprwy Weinidog edrych ar yr ymarfer da sy'n digwydd a sut y gellir ymgorffori'r gwaith hwn yn briodol yn ein lleoliadau gofal? Hoffwn estyn gwahoddiad i'r Dirprwy Weinidog fynychu un o'n grwpiau trawsbleidiol i glywed am beth o'r gwaith cydweithredol rhagorol sy'n digwydd.

Hoffwn ddiolch i Jayne Bryant am ei chwestiwn ac am ei gwaith yn y grŵp trawsbleidiol ar y celfyddydau ac iechyd. Roeddwn yn aelod o'r grŵp hwnnw ac rwy'n gwybod am y gwaith pwysig y mae'n ei wneud a pha mor bwysig yw'r celfyddydau i iechyd, a buaswn yn falch iawn o ddod i un o'r cyfarfodydd.

Yn amlwg, un o'r heriau i alluogi'r celfyddydau i ddigwydd mewn lleoliadau gofal cymdeithasol yw cost, ac rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi rhaglen heneiddio'n iach Age Cymru. Ddoe, cyhoeddais y strategaeth unigrwydd ac arwahanrwydd, sy’n ymrwymo Llywodraeth Cymru i weithio gyda Chyngor Celfyddydau Cymru i barhau i godi ymwybyddiaeth o’r manteision iechyd a llesiant sy’n deillio o gymryd rhan yn y celfyddydau, ac mae hyn yn amlwg mor bwysig mewn lleoliadau gofal cymdeithasol. Ac ar ben hynny, bydd Cyngor Celfyddydau Cymru'n archwilio'r rôl y gall celfyddydau ar bresgripsiwn ei chwarae, yn enwedig wrth atal unigrwydd ac arwahanrwydd.

A hoffwn gloi, a dweud y gwir, drwy ddweud fy mod yn ymwybodol o'r rôl y mae Jayne Bryant yn ei chwarae wrth gefnogi'r celfyddydau yn y gymuned o fy ymweliad ag adeiladau Derwen Pobl, a chyfarfod â'r Reality Theatre ddoe.

Ddirprwy Weinidog, mae cymryd rhan mewn gweithgareddau celfyddydol yn grymuso pobl sy'n byw gyda dementia ac yn cyfoethogi bywyd iddynt hwy a'r rhai sydd o'u cwmpas. Mae'r elusen, Arts 4 Dementia, yn helpu i ddatblygu gweithgareddau mewn lleoliadau celf i fywiogi ac ysbrydoli pobl yng nghamau cynnar dementia a'u gofalwyr fel bod y rhai sydd ei angen yn gallu dod o hyd i ysgogiad artistig ar ffurf celf o'u dewis yn agos at ble maent yn byw. Ddirprwy Weinidog, pa gefnogaeth ac anogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn eu darparu i sefydliadau fel Arts 4 Dementia i alluogi pobl sy'n byw gyda dementia yng Nghymru i fyw bywydau mwy cyflawn ac egnïol am gyfnod hwy yn eu cartref ac yn y gymuned y maent yn byw ynddi?

Diolch i Mohammad Asghar am y cwestiwn hwnnw, a chredaf ei fod yn gwneud pwynt pwysig iawn—pa mor bwysig yw hi i bobl â dementia fyw mor agos at eu cartrefi â phosibl a chael cyfle i elwa o'r celfyddydau. Fe fydd yn ymwybodol o gynllun gweithredu Cymru ar gyfer dementia rhwng 2018 a 2022, sy'n nodi ein gweledigaeth i Gymru fod yn genedl sy'n deall dementia ac sy'n cydnabod hawl pobl â dementia i fyw mor annibynnol â phosibl. Drwy roi'r cynllun ar waith, rydym yn ceisio datblygu dulliau cymunedol a fydd yn darparu mwy o gyfleoedd i bobl yr effeithir arnynt gan ddementia i gymryd rhan mewn gweithgareddau, gan gynnwys cyfranogi mewn diwylliant a'r celfyddydau. Rwyf bob amser yn cofio, wrth feddwl am faes dementia a'r celfyddydau, am waith gwych y corau Forget-me-Not, y gallai'r aelod fod wedi eu mynychu, lle mae rhywun â dementia a'u gofalwr ill dau'n cymryd rhan yn y canu ac mae'r person sy'n dioddef o ddementia yn cofio geiriau'r hen ganeuon er nad yw, o bosibl, yn gallu cyfathrebu mewn unrhyw ffordd arall. Felly, rwy'n credu bod grym enfawr yn y celfyddydau i helpu pobl â dementia.