Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiadau 90 eiliad. Yn gyntaf y prynhawn yma mae Darren Millar.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Heddiw, mae'n 30 mlynedd ers llifogydd Towyn, a gallaf gofio'r digwyddiad yn glir, er mai dim ond 13 oed oeddwn i ar y pryd. Roeddwn yn eistedd mewn ystafell ddosbarth, yn aros i'r athro Saesneg gyrraedd. Roeddwn ymhlith grŵp bach o ddisgyblion a oedd yn rhythu ar yr olygfa tuag at Dowyn drwy'r ffenestr. Gwelsom donnau anferth, 40 troedfedd o uchder, yn taro'r morglawdd, ac roedd yn olygfa anhygoel. Ond yr hyn nad oeddem yn sylweddoli oedd bod y tonnau hynny'n torri twll 400m yn yr amddiffynfeydd môr a bod y llanw'n llifo i mewn. O fewn 20 munud, roedd 400 o gartrefi o dan ddŵr, ac awr yn ddiweddarach, roedd y nifer yn filoedd. Daeth y dŵr ddwy filltir i mewn i'r tir, ac fe effeithiodd ar gymunedau dros bum milltir ar hyd yr arfordir. Cafodd ein cartref—byngalo—ei foddi. Collwyd ein holl eiddo, a dinistriwyd eitemau amhrisiadwy fel lluniau'r teulu a chofroddion gan berthnasau. Gyda 6,000 o bobl eraill, cawsom ein symud oddi yno: yr achos mwyaf o symud pobl ers yr ail ryfel byd. Aeth chwe mis heibio cyn i ni symud yn ôl i'n cartref a chael ein bywydau yn ôl o'r diwedd, a chymerodd hyd yn oed yn hirach i deuluoedd eraill allu gneud hynny.

Heddiw, mae Towyn a Bae Cinmel yn dal i ffynnu fel trefi glan môr. Maent bob amser wedi ffynnu, ac mae'n siŵr y byddant bob amser yn ffynnu, ond caiff ein bywydau bob dydd eu tarfu'n rheolaidd gan rybuddion llifogydd pan geir rhagolygon o dywydd garw a llanw uchel, a hyd yn oed yn awr, 30 mlynedd yn ddiweddarach, mae ein hamddiffynfeydd môr yn dal i fod yn fregus ac mae angen buddsoddiad pellach arnynt. Mae stormydd Ciara a Dennis wedi atgoffa pob un ohonom o rym y dŵr. Gadewch iddynt hwy a'r hyn a ddigwyddodd 30 mlynedd yn ôl yn Nhowyn fod yn rhybudd i bob un ohonom wneud yr hyn a allwn i gydweithio i atal y dinistr y gall llifogydd ei achosi.

Rai blynyddoedd yn ôl, cyfarfûm â Carolyn, menyw wirioneddol ysbrydoledig a ddywedodd wrthyf ei bod yn SWAN. A minnau wedi synnu braidd, gofynnais iddi esbonio hynny, a dyna pryd y dechreuais ddeall yr heriau sy'n wynebu pobl sydd â chlefydau prin a chyflyrau heb eu diagnosio, a elwir yn syndromau heb enw—'syndromes without a name', neu SWAN.

Mae codi ymwybyddiaeth o glefydau prin yn bwysig, gan y bydd un o bob 20 o bobl yn byw gyda chlefyd prin ar ryw adeg yn ystod eu bywyd. Er hyn, mae nifer sylweddol o glefydau prin heb eu diagnosio, ac mae cyfran sylweddol ohonynt yn rhai na ellir eu gwella neu gael triniaethau effeithiol i arafu datblygiad y cyflwr.

Mae dydd Sadwrn nesaf, 29 Chwefror, yn ddiwrnod prin, mae'n anomaledd, ac mae Diwrnod Clefydau Prin wedi'i gynnal ar ddiwrnod olaf mis Chwefror ers 2007 gyda'r nod penodol o godi ymwybyddiaeth am glefydau prin a'r effeithiau ar fywydau cleifion. Dathlwyd y diwrnod yma gennym ddoe mewn derbyniad yn y Neuadd.

Ond hoffwn achub ar y cyfle hwn heddiw i dalu teyrnged i'r rheini sy'n gweithio mor galed yn ymchwilio i'r clefydau hyn, ac i Lywodraeth Cymru am y cyllid y maent yn ei ddarparu ar gyfer yr ymchwil hwn: Dr Graham Shortland, sy'n arwain y grŵp gweithredu ar glefydau prin, a'r Athro Keir Lewis, pennaeth Wales Orphan and Rare Lung Disease—rwy'n gwisgo eu bathodyn heddiw—yw'r prif feddygon sydd ar y rheng flaen gyda'r driniaeth hon a'r ymchwil i glefydau prin, ac mae'r cleifion y maent yn ymdrin â hwy yn meddwl y byd ohonynt ac yn eu gwerthfawrogi'n fawr. Rydym yn lwcus iawn eu bod yn gweithio i ni yn y GIG yng Nghymru.

Ddydd Sadwrn—Diwrnod Clefydau Prin—rhowch funud i feddwl am y rheini â chlefydau prin a chyflyrau heb eu diagnosio. Mae angen iddynt wybod nad ydynt ar eu pennau eu hunain.

Ddydd Sadwrn diwethaf, gwireddwyd sawl blwyddyn o gynlluniau uchelgeisiol wrth i barc coetir ac ardal chwarae Pantside yn Nhrecelyn agor yn swyddogol i'r cyhoedd. Mae'r parc yn cynnwys maes chwarae i blant hyd at chwe blwydd oed, ardal chwarae iau, a man chwarae amlddefnydd ar gyfer chwaraeon fel pêl-droed a phêl-fasged. Mae'n dyst i gymuned falch Pantside, sydd wedi gweithio, drwy Gymdeithas Trigolion a Thenantiaid Pantside, ers saith mlynedd i sicrhau'r ased gwerthfawr hwn i'w cymuned. Gyda diffyg cyfleusterau i bobl ifanc ar yr ystâd, cydweithiodd y trigolion a'r tenantiaid i sicrhau £0.25 miliwn gan gronfa'r Loteri Genedlaethol i sefydlu'r parc hwn. Yn yr agoriad ddydd Sadwrn, roedd yn hyfryd iawn gweld cynifer o blant—ac roedd llawer iawn o blant yno—o fy nghymuned yn mwynhau'r cyfleusterau hyn. Ac fel merch o Drecelyn a aned yn Pantside, roedd i'r agoriad arwyddocâd ychwanegol i mi.

Felly, hoffwn gofnodi fy niolch diffuant i bawb a fu'n gysylltiedig â hyn dros y blynyddoedd i helpu i ddod â'r cyfleuster gwych hwn i Pantside: y Cynghorydd lleol Gary Johnston a'r Cynghorwyr Leeroy Jeremiah ac Adrian Hussey, a chymdeithas y trigolion, sef Gwyneth, Julie, Jean, Amy, Sue, a llawer o bobl eraill, sydd wedi gyrru'r gwaith hwn yn ei flaen.

Mae meysydd chwarae'n asedau gwirioneddol hanfodol i'n cymunedau a all helpu i roi cyfle i blant o bob cefndir chwarae, dysgu a gwneud ffrindiau. Gwn y bydd y cynllun hwn yn hwb enfawr i'r gymuned, ond dim ond y dechrau yw hyn. Mae'r trigolion bellach yn gobeithio ychwanegu parc sgrialu, awditoriwm awyr agored, ac ystafelloedd dosbarth awyr agored ar y tir a arferai fod yn safle segur, a hoffwn longyfarch eu hymdrechion cyfunol.

Diolch.