Mae'n bleser gennyf gymryd rhan yn y ddadl hon. Credaf ei fod yn bwnc pwysig ac rwy'n canmol y Llywodraeth am ddatblygu strategaeth ryngwladol, o leiaf. Mae wedi cymryd cryn dipyn o amser, ond credaf y dylai fod yn rhan greiddiol iawn o weithgareddau Llywodraeth Cymru, a dylem dreulio amser yn myfyrio arni ac yn awgrymu mannau lle gellir ei gwella.

Hoffwn sôn am ychydig o bethau y credaf fod angen gweithio arnynt a'u pwysleisio, ac mae’r Cymry alltud ledled y byd yn rhywbeth rwy'n falch o'i weld yn cael ei gydnabod yn y strategaeth ryngwladol. Rwy'n credu ei bod yn hen bryd i hynny ddigwydd. Oddeutu 10 mlynedd yn ôl, pan oeddwn yn aelod o’r Cynulliad Seneddol Prydeinig-Gwyddelig, rwy'n cofio inni gyfarfod yn Glasgow ac roedd yr Albanwyr yn gwneud llawer o gynnydd yn eu hymgyrch 'Alban dramor' ac yn defnyddio eu rhwydwaith o ffrindiau a'r holl bobl a chanddynt ryw fath o linach Albanaidd ledled y byd. Ac wrth gwrs, cawsant eu hysbrydoli gan yr hyn y mae Iwerddon wedi'i wneud yn naturiol mewn gwirionedd, am wn i, yn y ganrif a hanner ddiwethaf—nid rhywbeth y gellid ei ailadrodd, o reidrwydd. Ond ni ddylai hynny ein hatal rhag datblygu ymagwedd o'r fath chwaith, a chredaf eu bod wedi cael rhywfaint o lwyddiant ar hynny yn yr Alban. A dylem wneud yr un peth. Mae cryn dipyn o ewyllys da i’w gael; mae llawer o bobl a chanddynt gysylltiadau â Chymru, yn ogystal â phobl a anwyd yng Nghymru ac sydd wedi cael gyrfaoedd hynod lwyddiannus ledled y byd. Ac rwy'n credu eu bod yn awyddus i roi rhywbeth yn ôl, a chredaf fod hynny'n bwysig tu hwnt.

Rwy'n meddwl hefyd mai’r hyn sy’n allweddol i'r hyn y dymunwn ei wneud, ac mae'n gysylltiedig â'r pwynt cyntaf hwn, yw hyrwyddo dealltwriaeth gyhoeddus a rhyngwladol o hanes a diwylliant Cymru. Mae gennym hanes a diwylliant gwych. Mae'n un o gerrig sylfaen diwylliant Ewropeaidd, yn enwedig yr iaith, ac mae'n ffynnu hyd heddiw. Cofiaf ymweld ag arddangosfa’r Amgueddfa Brydeinig ar y gwareiddiad Celtaidd, ac roedd yn ymddangos i mi ei fod wedi dod i ben 200 neu 300 mlynedd yn rhy gynnar, gan fod y gwareiddiad Celtaidd yn dal i ffynnu: rydym yn ei weld yn yr eisteddfod; rydym yn ei weld yn ein polisi ysgolion i annog addysg cyfrwng Cymraeg; rydym yn ei weld yn y nod o gael 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg ac rydym yn ei weld yn y Mabinogi—cafwyd cyfieithiad godidog arall eto i’r Saesneg yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Felly, mae gennym lawer iawn o bethau. Felly, os ydym yn edrych ar yr Alban ac Iwerddon, nid ydym yn brin o’r math o gynnig y gallwn ei wneud.

A buaswn yn dweud yma hefyd: rwy'n credu bod yn rhaid inni atgoffa pobl y byd mai ein hamgylchedd adeiledig, sy'n ymestyn yn ôl i gestyll oes Edward, er gwell neu er gwaeth, yw’r enghraifft orau o dechnoleg filwrol y drydedd ganrif ar ddeg. Ac rwy'n credu ei bod yr un mor arwyddocaol ar y pryd â dyfeisio'r llong awyrennau neu'r awyren fomio gudd ac ati. Roedd y ceyrydd hyn yn ddatblygiad gwirioneddol syfrdanol, gan y gallent ddominyddu'r ardal o'u cwmpas gydag oddeutu 40 o bobl yn unig yn eu gwarchod. Gwyddom bellach pa effaith a gafodd hynny ar ein datblygiad gwleidyddol a'n hopsiynau, ond mae’n ymwneud â’r etifeddiaeth rydym wedi'i chael, ac mae'n enghraifft bwysig o'r hyn sydd wedi digwydd a phrofiad dynolryw a'i datblygiad, a ddigwyddodd yn y cestyll milwrol hynny yma. Ac nid oes enghraifft well o hynny yn unman arall—nid oes unman yn y byd cystal â ni.

Y peth olaf yr hoffwn ei ddweud yw hyn: ceir ffigyrau gwych yn hanes Cymru sy'n aml yn cael eu gwerthfawrogi fwy dramor nag yma. Ac yn hyn o beth, mae'n bleser gennyf sôn am Evan Roberts, efengylydd y diwygiad mawr ym 1904. Ac a gaf fi ganmol fy nghyd-Aelod Darren Millar, sydd wedi gwneud cymaint gyda Sefydliad Evan Roberts i atgoffa pobl Cymru o'r cyfraniad gwych hwn i syniadaeth Gristnogol? Ac mae'n aml yn fwy adnabyddus yng Ngogledd America neu mewn sawl rhan o Asia: Korea, Singapôr—y lleoedd hyn. Ac rwy'n arbennig o falch fod argraffiad newydd o eiriau Evan Roberts, wedi'i ddiweddaru a'i gasglu, yn ôl yr hyn a ddeallaf, gan ein cyd-Aelod Darren yma, ac maent yn llawn o ddiarhebion anhygoel a chrebwyll gwych a duwioldeb Cristnogol, ac rwyf am ddarllen un ohonynt:

'Nid bedd yw byd y Cristion, ond gardd, er fod ynddi chwyn lawer.'

A chredaf fod Evan Roberts, a llawer o rai eraill, yn ffigyrau gwych yn hanes Cymru sy'n dal i fod â chenhadaeth ledled y byd, a dylem ei defnyddio i hyrwyddo ein strategaeth ryngwladol.