Mae gan Gymru rai o'r cyfraddau uchaf o blant sy'n derbyn gofal yn y Deyrnas Unedig. Mae dros 6,800 o blant hyd at 18 mlwydd oed yn derbyn gofal gan awdurdodau lleol yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'n ffaith ofnadwy fod nifer y plant sy'n derbyn gofal wedi codi 34 y cant dros y 15 mlynedd diwethaf. Mae'r ffigur yn llawer uwch nag yn Lloegr neu Ogledd Iwerddon. Erbyn diwedd mis Mawrth 2019, roedd gan Gymru 109 o blant yn derbyn gofal ym mhob 10,000 o bobl. Mae hyn yn cymharu, ar y ffigurau diweddaraf sydd ar gael, i 65 ym mhob 10,000 yn Lloegr a 71 ym mhob 10,000 yng Ngogledd Iwerddon. Gwnaeth y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru sylwadau ar hyn y llynedd a dywedodd,

'Yr hyn sy'n nodedig yw'r cynnydd sylweddol a pharhaus yn y gyfradd yng Nghymru a'r ffaith bod y bwlch rhwng Cymru a Lloegr yn tyfu.'

Agwedd arall ar y mater hwn yw bod y gyfradd yn amrywio'n helaeth rhwng awdurdodau lleol. Yn Sir Gaerfyrddin, mae'r ffigurau'n dangos bod 49 o blant yn derbyn gofal ym mhob 10,000 o bobl. Yn Nhorfaen, 216 yw'r ffigur. Dengys astudiaethau fod graddiant cymdeithasol amlwg yn bodoli lle canfuwyd bod plant yn y 10 y cant o ardaloedd mwyaf difreintiedig 16 gwaith yn fwy tebygol o fod yn destun ymyriadau lles plant na'r rhai yn y 10 y cant o ardaloedd lleiaf difreintiedig.

Daeth Canolfan Polisi Cyhoeddus Cymru i'r casgliad fod pedwar prif ffactor yn cyfrannu at nifer y plant mewn gofal. Un o'r ffactorau a nodwyd yw amddifadedd. Mae hyn yn bwysig gan fod canlyniadau i bobl ifanc mewn gofal yn wael yn gyffredinol—yn waeth na'r canlyniadau i blant y tu allan i'r system ofal.

Mae canlyniadau addysgol hefyd yn peri pryder arbennig. Dim ond 59 y cant o'r plant sy'n derbyn gofal sy'n cyflawni dangosydd pynciau craidd cyfnod allweddol 2, o'i gymharu â chyfartaledd Cymru o bron i 88 y cant. Yng nghyfnod allweddol 4, mae llai nag 11 y cant yn cyflawni'r dangosydd pynciau craidd, o'i gymharu â ffigur cyffredinol o tua 60 y cant. O'r Cymry ifanc sydd wedi gadael gofal, nid oes gan 23 y cant ohonynt unrhyw gymhwyster o gwbl.

Mae prif arolygydd Estyn hefyd wedi nodi nad yw'r bwlch tlodi wedi lleihau. Nid yw gwahaniaethau o ran cyrhaeddiad a phresenoldeb rhwng disgyblion o gefndiroedd breintiedig a difreintiedig wedi cau dros y degawd diwethaf. Mae angen inni dorri'r cylch amddifadedd hwn fel mater o frys, Lywydd. Dros y 10 mlynedd diwethaf, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi nifer o raglenni ar waith i atal plant rhag mynd i mewn i'r system ofal. Targedai cynllun Dechrau'n Deg blant hyd at bedair oed am gost o fwy na £690 miliwn ers 2006 a gwariwyd £290 miliwn ar Teuluoedd yn Gyntaf ers 2012. Nid oes yr un o'r rhaglenni hyn wedi llwyddo i atal y cynnydd yn nifer y plant sy'n derbyn gofal. Mae'r gyllideb ar gyfer 2020-21 wedi argymell adnoddau ychwanegol i fynd i'r afael â'r broblem. Mae'n dyrannu £2.3 miliwn o gyllid iechyd ychwanegol i'r gwasanaeth mabwysiadu, yn ogystal â £900,000 ar waith archwilio ar ddull integredig o gefnogi plant sy'n derbyn gofal mewn addysg.

Er ei fod yn ddechrau da, credwn fod angen i Lywodraeth Cymru fynd ymhellach i gefnogi plant mewn gofal. Byddem yn cyflwyno premiwm disgyblion ar gyfer plant sy'n derbyn gofal i gefnogi—[Torri ar draws.]—i gefnogi'r plant sydd eisoes yn wynebu bylchau enfawr yn eu cyrhaeddiad addysgol. Lywydd—[Torri ar draws.] Os ydych chi eisiau gofyn rhywbeth, Kirsty, mae croeso i chi wneud hynny.

Ddirprwy Lywydd, mae plant sy'n derbyn gofal a'r rhai sy'n gadael gofal ymhlith y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Galwaf ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod plant sy'n derbyn gofal yn cael yr un cyfleoedd mewn bywyd â'r rhai nad ydynt wedi cael profiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Mae gennym ni i gyd blant. Mae plant angen cyfle diogel ac iach—cyfle yn eu bywydau yn y dyfodol, i ddod yn ddinasyddion y wlad hon sy'n parchu'r gyfraith. Dyna sy'n creu'r gymdeithas orau, a dyna sy'n creu'r economi orau hefyd. Rydym i gyd yn gweithio tuag at hynny. Rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn gwrando ac yn sicrhau bod ein plant yn cael gofal priodol gan bawb sy'n gofalu amdanynt. Diolch.