Part of the debate – Senedd Cymru am 2:55 pm ar 10 Mawrth 2020.
Fe hoffwn i ddiolch i chi am y sylwadau a'r cwestiynau. Rwy'n credu bod eich stori chi am brofiad gwirioneddol yn y gorffennol diweddar yn ystyrlon i bob un ohonom. Ynglŷn â 0845, yr hen rif 0845, mae honno'n gost y mae'r darparwyr ffôn eu hunain yn ei chodi ac nid ydym ni'n rheoli hynny. Mae'n rhwystredig iawn, ond rydym wedi cymryd y cam i gael gwasanaeth 111 ledled Cymru er mwyn iddo fod yn rhif sy'n gyson, fel nad ydym yn gofyn i bobl mewn gwahanol rannau o Gymru orfod gwirio pa rif y dylen nhw fod yn ei ddefnyddio. Rwy'n credu bod y pwyntiau hynny am eglurder a chysondeb yn bwysig iawn yn y neges sydd gennym ni.
Rwy'n hollol glir, os oes angen mwy o adnoddau arnyn nhw, fe fyddwn ni'n dod o hyd i fwy o adnoddau fel bod ganddynt fwy o gapasiti i ymdrin â phobl. Mae yna rywbeth wedyn am ein system GIG gyfan ni yn deall beth i'w wneud, o ran a oes angen iddyn nhw ddefnyddio dillad neu gyfarpar amddiffynnol, ond i sicrhau bod pobl hefyd yn deall eu hunain, yn syml a chlir, sut y dylent ymddwyn gyda'r cyhoedd. Rwy'n credu bod eich pwynt chi ynglŷn â'r ffaith eu bod nhw wedi gorfod gyrru i'r ysbyty pan rydym yn gofyn i bobl beidio â gwneud hynny, a'n her ni wrth bwysleisio y dylai pobl ddilyn y cyngor i'w cadw nhw ac eraill yn ddiogel—mae'n ymwneud â'u cadw nhw'n ddiogel, eu teuluoedd nhw, eu hanwyliaid nhw, ond pobl nad ydyn nhw wedi cyfarfod â nhw erioed hefyd. Mae hon yn sefyllfa ddifrifol iawn.
Mae'n bosib iawn mai'r dewisiadau y byddwn ni'n eu hwynebu fydd dewisiadau sy'n amherffaith, yn yr ystyr ein bod ni efallai'n gwneud dewisiadau ynghylch gohirio gweithgarwch yn y gwasanaeth iechyd er mwyn blaenoriaethu'r gweithgarwch mwyaf difrifol; efallai y byddwn yn gofyn i bobl ddarparu triniaeth mewn ffordd na fyddech yn ei disgwyl nawr oherwydd y capasiti ac oherwydd y galw y byddwn o bosib yn ei weld yn dod drwy ein drysau ni. Fe ddylai'r sefyllfa yn yr Eidal ddweud rhywbeth wrthym am y dewisiadau y gallen ni fod yn eu hwynebu.
Nid gwlad sy'n datblygu yw'r Eidal. Mae ganddi system iechyd dda yn y byd datblygedig, ac eto mae ei system gofal iechyd yn cael ei gorlethu ar hyn o bryd. Mae'r holl gapasiti gofal dwys wedi ei orlethu, gan gynnwys yr uwchraddio a wnaed drwy adleoli staff, ac mae'n gorfod gwneud rhai o'r dewisiadau a ddisgrifiodd y Prif Weinidog hefyd. Maen nhw'n siarad am drin pobl mewn ysbytai, nid yn y math o sefyllfa y bydden nhw wedi dymuno i'r bobl hynny fod ynddi fel arall, mewn gwely gofal dwys, ond efallai nad yw'r gwelyau hynny ar gael oherwydd eu bod nhw'n llawn; maen nhw'n sôn am bobl y gallai fod angen cymorth anadlu arnyn nhw, ac nid ydyn nhw'n cael hynny, maen nhw'n meddwl am ddewisiadau eraill. Fel y dywedais i sawl gwaith, efallai y byddwn ni'n trin pobl yn eu cartrefi eu hunain pan fyddem ni'n dweud heddiw, yn bendant, 'Fe ddylai'r unigolyn hwn fod mewn ysbyty, mewn gwely gyda lefel benodol o gynnydd yn ei driniaeth feddygol.' Nid dewisiadau dibwys yw'r rhain yr ydym yn ystyried gorfod eu gwneud.
Hyd yn oed os byddwn ni'n defnyddio ein holl gapasiti ni, os byddwn ni'n atal meysydd eraill o weithgarwch, os byddwn ni'n adleoli ein holl staff ni, mae'n bosib o hyd, os na fyddwn ni'n cymryd camau, os na fyddwn ni'n cymryd mesurau effeithiol, y gallem gael ein gorlethu. Mae'n bosib hefyd, o wneud popeth o fewn ein gallu dynol, gyda chyflwr newydd nad oes gennym ni frechlyn ar ei gyfer, nad oes gennym ni driniaeth gwrthfeirws effeithiol ar ei gyfer—mae'n bosib pan edrychwch ar y sefyllfa waethaf posib, y gallai amrywiaeth o'n gwasanaethau ni gael eu gorlethu. Dyna'r her sy'n ein hwynebu ni, felly mae difrifoldeb yr holl ddewisiadau a wnawn yn rhai gwirioneddol. Fel y dywedaf, mai graddfa'r hyn sy'n digwydd yn yr Eidal nawr yn atgyfnerthu hynny, nid dim ond y cynnydd yn nifer y marwolaethau, ond yn nifer y bobl sy'n ddifrifol wael hefyd ar hyn o bryd yn yr Eidal heddiw ac maen nhw'n gorfod gofalu amdanynt.
Felly, fe fyddaf yn fodlon ymdrin â'r holl bwyntiau hynny wrth inni ddod atyn nhw a gorfod gwneud dewisiadau, ynghylch y dewisiadau yr ydym ni'n eu gwneud, ynghylch newid yn y ffordd y mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithio, ond hefyd ynghylch y dewisiadau yr ydym yn dweud nad oes angen inni eu gwneud. Unwaith eto, rydym yn gofyn i'r cyhoedd ddilyn y cyngor yr ydym yn ei roi a ddaw o ffynonellau y gellir ymddiried ynddyn nhw, sef y Llywodraeth a'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol, a gwneud yn siŵr ein bod ni'n dilyn y cyngor hwnnw ac nid y cyngor arall sy'n dod gan sylwebwyr eraill sy'n dweud eu dweud ar y cyfryngau cymdeithasol a'r newyddion a gaiff eu darlledu. Fe welais i gyfweliad â Rory Stewart—cyn-Weinidog yn y Cabinet—ac roedd ef yn awgrymu y dylai'r Llywodraeth anwybyddu'r cyngor gwyddonol a gweithredu'n gynnar, a hynny cyn yr hyn y mae'r wyddoniaeth yn ei ddweud wrthym ni. Nid dyna'r peth iawn i'w wneud. Roeddwn i'n siomedig iawn oherwydd roedd yn anghyfrifol iawn dweud hyn, ac felly fe fydd y Llywodraeth hon yn gwneud dewisiadau hyd yn oed os ydynt yn ymddangos yn groes i'r graen. Rwy'n mynegi'r sicrwydd eto ein bod ni'n bendant, yn bendant yn gwrando ar y pedwar prif swyddog meddygol ledled y DU ac rydym yn bendant yn edrych ar y cyngor gwyddonol gorau sydd gennym i seilio ein penderfyniadau arno.