5. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Gwybodaeth ddiweddaraf am Coronavirus (COVID-2019)

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:05 pm ar 10 Mawrth 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 3:05, 10 Mawrth 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch i chi am y gyfres o gwestiynau. Rwy'n credu y byddaf i'n dechrau gyda rhai o'ch pwyntiau cynnar chi—fe fyddaf yn ceisio eu cymryd nhw yn eu trefn. Nid wyf i'n cytuno â Matt Hancock bob amser, ac yn sicr nid wyf i'n cytuno â Boris Johnson bob amser, ond yn ystod ein galwadau COBRA, fe gafwyd ymgais wirioneddol ddifrifol ac aeddfed i ymdrin â'r materion ac i ddod i gytundeb ynghylch canfod y ffordd orau ymlaen. Yn wir, mae'r Prif Weinidog wedi dweud, ac rwy'n cytuno ag ef yn hyn o beth, mai'r perygl mwyaf yw panig ac ymateb amhriodol ac fe gaiff hynny ei ysgogi'n aml gan alwadau gwleidyddol sy'n groes i wyddoniaeth a thystiolaeth. Felly, mae ein hymateb ni'n seiliedig ar yr wyddoniaeth ac ar y dystiolaeth.

O ran y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar draws y Llywodraeth, rwyf wedi cyfarfod eisoes â Julie James ar ddechrau'r cyfarfodydd COBRA sy'n rheolaidd iawn erbyn hyn. Rydym wedi cael sgwrs, ac rwyf wedi cwrdd â'i swyddog arweiniol hi sy'n cydlynu llawer o'r gwaith argyfyngau sifil. Rydym ni, fel y dywedodd y Prif Weinidog, wedi ffurfio grŵp gweinidogol craidd hefyd—os mynnwch chi, grŵp o Weinidogion COBRA Cymru—ac rydym yn cyfarfod bob wythnos. Fi oedd cadeirydd cyfarfod cyntaf y grŵp hwnnw'r wythnos diwethaf. Rydym yn cyfarfod eto yfory, felly fe fydd sgyrsiau rheolaidd yn digwydd rhwng Gweinidogion fel y caiff Gweinidogion eu hysbysu am wahanol ddewisiadau sy'n cael eu gwneud, ond, yn yr un modd, fel y gall Gweinidogion gydgysylltu dewisiadau o fewn meysydd eu portffolios eu hunain, gan fod pob grŵp o'r rhanddeiliaid sy'n gweithio i bob grŵp o Weinidogion yn cael eu heffeithio gan hyn mewn rhyw ffordd, fel yr ydych chi wedi dweud.

Ac nid y dewisiadau hyn yw'r unig beth yr ydym ni'n ei wneud yno, oherwydd mae eich dewisiadau penodol chi ynghylch busnesau bach, rwy'n credu, yn bwysig iawn. Gan fod yna amrywiaeth o fesurau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd, ond, mewn gwirionedd, gyda llawer mwy o'r rhain, mae camau y bydd angen i Lywodraeth y DU eu cymryd ar sail y DU gyfan. Rwy'n gobeithio y bydd y gyllideb yfory'n nodi rhai o'r rhain. Dyna pam roedd y Gweinidog cyllid yn Llundain ar ddechrau'r dydd i gael y sgwrs honno. Daeth hynny, unwaith eto, yn sgil cyfarfod blaenorol COBRA, lle cafwyd cytundeb y dylid cynnal y cyfarfod hwnnw gyda Gweinidogion cyllid ym mhob un o'r Llywodraethau cenedlaethol datganoledig.

Yna, fe fydd angen inni weld pa fesurau gaiff eu cymryd yfory, ond wrth i'r achosion o'r feirws ddatblygu bydd angen sicrhau bod y Llywodraeth yn ymateb yn y fan a'r lle ledled y DU hefyd. Yn amlwg, mae Gweinidog yr economi wedi gofyn eisoes i'w swyddogion edrych ar y mesurau y gallem ni eu cymryd yma i gefnogi busnesau bach yn benodol. Fe allai hynny, o bosib, fod o ganlyniad i'r cyngor a roddwn ni ar iechyd y cyhoedd. Os gofynnwn i bobl aros gartref—os gofynnwn ni i fwy o bobl aros gartref—fe allai hynny effeithio naill ai ar weithgarwch cyffredinol y busnesau, ond ar y bobl sy'n mynd allan i weithio eu hunain hefyd. Gyda busnes bach sydd â phump o weithwyr, dyweder—wel, os gofynnir i ddau o'r bobl hynny aros gartref, fe all hynny wneud gwahaniaeth mawr iawn i'r ffordd y caiff y busnes hwnnw ei redeg.

Mae eich pwynt chi ynglŷn ag effaith hyn ar bobl, rwy'n credu, yn bwysig iawn hefyd, oherwydd rydym yn trafod gyda'r Colegau Brenhinol a'r rheoleiddwyr am effeithiau posibl gwneud gwahanol ddewisiadau a gwneud pobl yn atebol i safonau ar y pryd. Ond mae yna effaith ar bobl, os yw pobl yn gweld niferoedd mawr o bobl sâl iawn, yn peidio â gwneud dewisiadau y bydden nhw'n eu gwneud fel arall, ac yn teimlo na allan nhw fod mewn rheolaeth, fel y bydden nhw fel arfer yn disgwyl bod yn y gwaith o ddarparu iechyd a gofal. Mae hynny'n rhywbeth y gwnaethom ni ei ganfod yn y fforwm partneriaeth, yn fforwm partneriaeth y GIG, rhwng y Llywodraeth, y cyflogwyr a'r undebau llafur ddydd Iau yn y gogledd, pan oeddwn i yno.

Unwaith eto, rydym yn ceisio gweithio drwy gyngor cyson, felly ni fyddwn ni'n gweld dull sy'n amrywio'n fawr iawn yn cael ei fabwysiadu gan wahanol sefydliadau'r GIG yma yng Nghymru. Mae yna bwynt ehangach ynglŷn â gwasanaethau cyhoeddus hefyd, oherwydd nid dim ond gweithwyr y GIG fydd yn cael eu hunain mewn sefyllfa anodd iawn, fel yr ydych chi'n ei nodi. Mae hwnnw'n fater a drafodais i gyda chydweithwyr gofal cymdeithasol o lywodraeth leol yn y Cabinet ddoe. Felly, ar draws pob plaid, maen nhw'n cydnabod bod angen iddyn nhw ystyried sut maen nhw'n rhedeg eu gwasanaethau nhw, ac, yn amlwg, fe fydd angen i arweinyddion pob sefydliad llywodraeth leol roi ystyriaeth i hynny hefyd.

Rwy'n falch eich bod chi wedi gwneud y pwynt am ynysu cymdeithasol—os ydym yn gofyn i bobl aros gartref, a'r hyn y mae hynny'n ei olygu, beth bynnag fyddo'r proffil oedran. Rydym yn deall bod ynysu cymdeithasol ac unigrwydd yn her wirioneddol i lawer o bobl. Ond os ydym wedyn yn gofyn i'r bobl hynny beidio â chael y rhyngweithio cymdeithasol hwnnw, yna mae dewis eto gan y Llywodraeth, y gwasanaeth iechyd, ond hefyd llywodraeth leol, ynghylch pa fath o ryngweithio cymdeithasol y gall y bobl hynny ei gael i sicrhau eu bod nhw'n dal i gael cysylltiad â phobl ac nid yn cael eu hanwybyddu. Rydym y gofyn i bobl osgoi'r hyn a fyddai fel arall yn gyswllt cymdeithasol arferol sy'n helpu pobl i gadw'n ddedwydd ac yn iach. Felly, nid yw'n fater syml o ddweud, 'Cymerwch un cam ac fe fydd hynny'n cadw pawb yn ddiogel.'

Y pwynt olaf yr wyf yn ei wneud yw rhoi tawelwch meddwl i chi am y Bil pwerau brys. Mae pob Gweinidog yn ymwybodol o'r ffaith, wrth ofyn i'r deddfwrfeydd ledled y DU ymddiried mewn Gweinidogion sydd â phwerau, y dylid cael rhai camau diogelwch, ac mae hynny'n bendant yn cynnwys cymalau machlud i'r pwerau. Felly, gydag unrhyw ddeddfwriaeth, fe fyddech chi'n disgwyl gweld cymalau machlud ynghylch nid yn unig sut y caiff pwerau eu deddfu ond sut y caiff pwerau eu terfynu wedyn hefyd, oherwydd rwy'n cydnabod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn llwyr.