Part of the debate – Senedd Cymru am 10:56 am ar 24 Mawrth 2020.
Roedd hynny'n garedig iawn, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, credaf yr hoffai llawer ohonom ni adleisio'r diolchiadau o bob rhan o'r Siambr y bore yma i'r holl bobl hynny sy'n gweithio yn y Gwasanaeth Iechyd Gwladol ac mewn rhannau eraill o'r sector cyhoeddus, yn sicrhau ein bod i gyd yn ddiogel ac y caiff ein teuluoedd eu cadw'n ddiogel, a hefyd i chi a'ch tîm o Weinidogion a swyddogion sydd wedi bod yn gweithio'n galed i sicrhau bod gan y gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus hynny yr adnoddau y mae eu hangen arnyn nhw i wneud eu gwaith.
O ran cyflawni'r polisi hwn, mae angen nifer o bethau gwahanol arnom ni. Mae angen i'r gyfraith fod yn ei lle a hynny mewn modd priodol, a byddwn yn gwneud hynny yn ddiweddarach heddiw. Mae angen yr adnoddau arnom ni i fod ar gael i bobl, a gwn fod Gweinidogion yn gwneud ymdrech fawr i sicrhau bod hynny'n digwydd. Ond mae angen i bobl deimlo hefyd y gallan nhw amddiffyn eu teulu drwy sicrhau eu bod yn dilyn y cyfarwyddiadau a'r cyngor gan y Llywodraeth, ond y gallan nhw hefyd fforddio gwneud hynny. Rwyf wedi cael negeseuon lu dros y dyddiau diwethaf gan etholwyr y dywedwyd wrthyn nhw gan eu rheolwyr a'u penaethiaid bod yn rhaid iddyn nhw fynd i'w gwaith, bod eu gwaith yn hanfodol, beth bynnag y mae'n digwydd bod. Mae angen eglurder er mwyn i bobl deimlo y gallan nhw ddweud wrth eu cyflogwyr nad ydyn nhw'n teimlo y gallan nhw wneud hynny. Ac mae angen i ni sicrhau bod cyflogwyr sy'n trin eu gweithlu felly yn cael gwybod yn glir iawn, iawn nad yw hynny'n dderbyniol mwyach. Felly, rwyf yn credu bod angen dadansoddiad clir iawn o'r hyn sy'n hanfodol a'r hyn nad yw'n hanfodol.
Mae Aelodau eisoes wedi crybwyll y mater o bobl hunangyflogedig. Mae nifer o bobl hunangyflogedig yn fy etholaeth i ym Mlaenau Gwent sy'n arswydo rhag y rhagolygon am yr wythnosau nesaf a cholli eu hincwm i gyd. Mae angen inni allu sicrhau y caiff pobl hunangyflogedig eu hamddiffyn yn yr un ffordd â phobl sydd mewn gwaith cyflog.
Mae llawer o athrawon cyflenwi wedi cysylltu â mi hefyd sy'n pryderu am y sefyllfa y maen nhw'n ei hwynebu wrth gau ysgolion. Yn yr un modd, Prif Weinidog, wrth gwrs, ni chaiff llawer o fentrau cymdeithasol eu cwmpasu gan y cymorth a roddir i fusnesau, ac mae llawer o fentrau cymdeithasol yn fy etholaeth i, p'un a ydyn nhw'n fentrau cymdeithasol sy'n darparu gwasanaethau i etholwyr neu yn fentrau cymdeithasol fel clybiau gweithwyr a chanolfannau cymunedol, yn wynebu anawsterau dybryd iawn, a byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi amlinellu sut y gall Llywodraeth Cymru roi cymorth i'r bobl hynny, yr elusennau hynny a mudiadau trydydd sector ar hyn o bryd.
Rydych chi eisoes y bore yma wedi ateb cwestiynau am gymorth i lywodraeth leol, a chredaf fod croeso cynnes iawn ledled y wlad i'r £7 miliwn a roddwyd er mwyn sicrhau bod digon o arian ar gael ar gyfer prydau ysgol am ddim. A bydd llawer ohonom yn ailadrodd y geiriau a ddywedoch chi yn gynharach fod prydau ysgol am ddim yn hawl, a'u bod yn rhywbeth y dylai pob plentyn sy'n gymwys elwa arnyn nhw. Ond mae problemau hefyd ynglŷn â'r adnoddau sydd gan lywodraeth leol. Mae fy awdurdod lleol i wedi dweud eu bod yn ei chael hi'n anodd cael gafael ar ddigon o gyfarpar diogelu personol, ac mae hynny'n rhywbeth sy'n poeni pob un ohonom ni yn fy marn i. Ond byddai modd helpu'r holl awdurdodau lleol, wrth gwrs, pe bai'r llywodraeth yn gwneud rhai pethau, fel cyflwyno taliadau'r grant cynnal refeniw ar unwaith i sicrhau bod llai o ddibyniaeth ar incwm y dreth gyngor, a hynny ar adeg pan fo llawer o bobl efallai yn ei chael hi'n anodd yn hynny o beth, a hefyd i gael cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, lle gall pobl sydd wedi colli eu hincwm dros y misoedd nesaf deimlo eu bod wedi'u diogelu mewn rhyw ffordd, fel bod ystod o gymorth ar gael i awdurdodau lleol, i'w galluogi i ymateb i'r heriau y maen nhw'n eu hwynebu.
Ac wrth gwrs, bydd rhai o'r bobl sydd fwyaf agored i niwed yn cael cymorth gan lywodraeth leol. Ac mae'n un o'r pethau sy'n fy mhoeni—ein bod wedi dweud wrth lawer o grwpiau sy'n agored i niwed, boed nhw'n bobl dros eu 70au, neu yn bobl sydd â chyflyrau iechyd hirsefydlog neu waelodol, y dylen nhw aros gartref. Mae hynny'n anodd, wrth gwrs, os na allan nhw gael bwyd wedi ei ddanfon o'r archfarchnad, neu os mai'r archfarchnadoedd—yn yr un modd ag y mae Dawn Bowden eisoes wedi ei amlinellu— yw'r fan lle mae'r torfeydd mwyaf yn crynhoi heddiw. Mae angen gweithredu ar frys i fynd i'r afael â'r mater ynghylch archfarchnadoedd ar hyn o bryd.
Ac, o ran gwybodaeth—fe wnaethoch chi ymateb i hyn yn gynharach—rwy'n pryderu'n ynghylch gallu'r BBC, a darlledwyr eraill, i fynegi'n effeithiol yr hyn sy'n digwydd drwy'r Deyrnas Unedig gyfan. Rwyf wedi gwrando ar nifer o ddarllediadau gwahanol, lle mae'r BBC, yn arbennig, wedi darlledu gwybodaeth sydd yn gwbl ac yn hollol anghywir, oherwydd ei fod yn canolbwyntio ar Loegr yn unig ac nid ar y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Mae hwn yn fater y cefais fy sicrhau gan y cyfarwyddwr cyffredinol presennol, pan oeddwn yn Weinidog â chyfrifoldeb dros bolisi darlledu, y byddai'n mynd i'r afael ag ef. Nid yw wedi mynd i'r afael ag ef, ac mae wedi methu â mynd i'r afael ag ef. Ac mae hynny'n rhywbeth sydd, yn yr argyfwng hwn, yn troi'n dipyn o argyfwng.
Yn olaf—ac i drethu'ch amynedd, Dirprwy Lywydd—rwyf wedi cael cwestiwn gan Jenny Rathbone, sy'n methu bod yma heddiw, gan ei bod hi'n hunanynysu, am bobl ddigartref yng nghanol Caerdydd. Mae yna nifer o bobl sy'n ddigartref yng nghanol y ddinas, ac mae hi'n bryderus iawn ynghylch eu diogelu nhw ar yr adeg hon hefyd. Rwy'n ddiolchgar.