Part of the debate – Senedd Cymru am 3:40 pm ar 1 Ebrill 2020.
Iawn. Diolch am eich cwestiynau. Ar ofal canser, gwelais yr hyn a ddywedodd Tenovus ddoe, a'n disgwyliad yw y gallwn gynnal gofal brys ar draws y gwasanaeth iechyd cyn belled ag y bo modd. Ond ein her yw—a dyma pam, ym mhob un o'r dewisiadau y mae ein clinigwyr yn eu gwneud ac y cânt eu cefnogi i'w gwneud—nid oes ystod o ddewisiadau hawdd, ac mae hon yn enghraifft dda ohonynt. Felly, mewn rhai meysydd lle gall wneud gwahaniaeth a yw rhywun yn goroesi ai peidio, byddem yn disgwyl i'r driniaeth honno fynd yn ei blaen os yw hynny'n bosibl o gwbl, ond os ydym yn gwybod, fel rydym yn gwybod, y bydd mwy a mwy o bobl yn dod i mewn i'n system ysbytai, ac rydym yn sôn am nifer fawr o bobl yn byw neu'n marw oherwydd y dewisiadau a wnawn ar draws y system gyfan, rhaid i ni gydbwyso pob un o'r dewisiadau hynny. Ond er enghraifft, yn sicr, nid ydym yn dweud bod pobl sydd angen gofal ar frys, p'un a yw'n argyfwng, neu'n wir yn ofal canser neu gyflyrau hirdymor neu gyflyrau eraill sy'n peryglu bywydau—nid ydym yn dweud bod yn rhaid i’r holl driniaethau hynny ddod i ben; ddim o gwbl.
Ond rydym yn gweld ymateb cyhoeddus i'r ffordd y maent yn defnyddio'r gwasanaeth iechyd. Fe gofiwch o'r sgwrs y bore yma y bu gostyngiad sylweddol yn nifer y bobl sy'n dod i'n hadrannau brys, gan y byddai cyfradd presenoldeb uwch o lawer fel arall—tair neu bedair gwaith yn uwch, rwy’n credu, na’r hyn a welwn ar hyn o bryd. Felly, mae'r ymateb cyhoeddus hwnnw'n helpu i ddiogelu ein capasiti, ac fel y soniais yn fy natganiad agoriadol, o'r holl bobl sydd mewn gwelyau gofal dwys ar hyn o bryd, mae 69 y cant ohonynt yn achosion o COVID neu'n achosion posibl o COVID. Mae hynny'n golygu nad yw, neu na chredir bod dros 30 y cant o'r bobl hynny yn achosion o COVID. Felly, mae gennym eisoes nifer o bobl mewn gofal dwys, ac mae'n dangos bod ein system yn parhau i drin pobl eraill. Byddaf yn parhau i wrando ar yr hyn y mae ein clinigwyr yn ei ddweud am eu capasiti i wneud eu gwaith, ac efallai y bydd yn rhaid inni wneud dewisiadau ar gyfer y system gyfan wedyn. Os gwnawn hynny, rwy’n fwy na pharod i fod yn agored gyda'r cyhoedd a'r Aelodau ynglŷn ag unrhyw ddewisiadau o'r fath.
Ar fferyllfeydd, rwy'n cydnabod ei bod hi'n anodd os nad yn amhosibl i staff gadw pellter o 2 fetr oherwydd cynllun rhai o'r rhain. Nawr, y cyngor rydym wedi'i roi yw cadw cymaint o bellter ag y bo modd, ond o ystyried y rôl allweddol y mae fferyllfeydd yn ei chwarae, rydym am i fferyllfeydd cymunedol aros ar agor i ddarparu meddyginiaethau i bobl a chynorthwyo pobl i reoli eu hystod o gyflyrau gofal iechyd. Mae'n bwysig fod y cyhoedd yn ymddwyn yn y ffordd honno. Gwyddom inni weld rhai achosion annerbyniol o ymddygiad tuag at staff ein fferyllfeydd dros yr wythnosau diwethaf, ac ymddengys bod hynny wedi gwella bellach. Rwyf hefyd wedi gwneud dewisiadau ynglŷn â'r ffordd y mae fferyllfeydd yn gweithredu i'w galluogi i sicrhau eu bod mewn sefyllfa i barhau i ddarparu gwasanaeth i'r cyhoedd ehangach. Mae fy swyddogion a minnau, wrth gwrs, yn fwy na pharod i ddal ati i wrando ar fferylliaeth gymunedol os oes angen inni wneud mwy i'w galluogi i wneud eu gwaith ar yr adeg hynod bwysig hon, ond nid wyf wedi clywed cais pellach eto gan naill ai’r Gymdeithas Fferyllol Frenhinol neu'n wir gan Fferylliaeth Gymunedol Cymru ar gamau pellach y mae'n rhaid inni eu cymryd i ganiatáu i fferyllwyr cymunedol gyflawni eu rôl yn cefnogi'r cyhoedd.
Ac o ran y cyflenwad o feddyginiaethau, mae'n fater a drafodais ddoe gyda chyd-Weinidogion Iechyd Cabinetau o bob rhan o'r DU, ac nid ydym yn gweld problem ar hyn o bryd gyda'r cyflenwad o feddyginiaethau, ond mae'n ffaith bod yn rhaid i’r gwasanaeth iechyd gwladol yn y pedair gwlad ymdrin â materion yn ymwneud â'r cyflenwad o bryd i'w gilydd. Mae honno'n her reolaidd, ac nid yw'r rhan fwyaf o bobl yn sylwi ei fod wedi digwydd. Ar hyn o bryd, nid wyf yn ymwybodol o broblem benodol gydag ailgyflenwi meddyginiaethau, ond yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth y byddwn yn ei drafod ar draws y pedair gwlad—mae gennym ddulliau o wneud penderfyniadau sy'n cael eu harfer yn dda ar draws y pedair gwlad, sydd, os mynnwch, yn ganlyniad cadarnhaol i'n paratoadau ar gyfer Brexit heb gytundeb; roedd yn rhaid inni feddwl am ffyrdd o ymdopi â phroblemau posibl gyda'r cyflenwad o feddyginiaethau. Mae'r trefniadau hynny'n dal i fod ar waith i sicrhau tegwch yn y cyflenwad ar draws pob un o'r pedair gwlad.