Part of the debate – Senedd Cymru am 3:38 pm ar 8 Ebrill 2020.
Prynhawn da, Weinidog. Os gallaf, ar ddatganiad heddiw—y sôn am yr 85,000 o slotiau ar gyfer y rhestr o'r rhai a warchodir, ac i wir gymeradwyo'r sylwadau gan Lynne Neagle AC. Mae hyn, wrth gwrs, yn seiliedig ar gyngor gan y prif swyddog meddygol yng Nghymru, pan ddywedodd y byddai pawb wedi cael eu llythyrau erbyn dydd Llun, 6 Ebrill. Wel, yn sicr yn Aberconwy, mae pobl sydd nid yn unig yn credu y dylen nhw gael eu gwarchod, ond sydd mewn gwirionedd ag anhwylderau meddygol eithaf difrifol yn cysylltu â mi'n rheolaidd. Un enghraifft yw rhywun sydd â phroblemau anadlu difrifol, ac maen nhw ar y rhestr aros frys am drawsblaniad ysgyfaint dwbl ar hyn o bryd. Nawr, pan ânt yn ôl at eu meddyg teulu, mae'r meddyg teulu yn ei gwneud yn gwbl glir ac yn dweud nad ydyn nhw wedi cael unrhyw arweiniad, dydyn nhw ddim yn gwybod unrhyw beth am y porth hwn sy'n bodoli i feddygon teulu mae'n debyg, a dywedir wrthyn nhw, 'O, dewch yn ôl ddiwrnod arall, neu cysylltwch â ni rywbryd eto, a siaradwch â'r derbynnydd, ond nid wyf yn gwybod dim amdano'. Ac mae gen i nifer o etholwyr sydd ag anhwylderau difrifol y mae cofnod meddygol ohonynt ac a fyddai fel arfer, oherwydd y cofnodion meddygol sydd ganddyn nhw, yn cael eu hystyried fel rhai a warchodir. Felly, os wnewch chi siarad â'r ysgrifennydd iechyd i sicrhau y gallwch chi eu hychwanegu nhw, oherwydd yn amlwg, byddwn ni'n mynd ar eu holau ar ran ein hetholwyr, ond rwy'n gobeithio y bydd rhywfaint o gyfle i chi eu hychwanegu at eich rhestr o'r rhai a warchodir.
Nawr, yn amlwg, mae gan Aberconwy sector bwyd a diod gwych, ac, fel pob busnes, oherwydd COVID-19, mae'r sector yn ei chael hi'n anodd. Mae rhai busnesau'n gorfod cael gwared ar fwyd—mae wedi cael ei grybwyll gan ein ffermwyr llaeth sy'n gorfod gwaredu llaeth. Felly, hoffwn wybod pa gamau cyflym y gallwch eu rhoi ar waith i gefnogi ein ffermwyr llaeth.
Hefyd, cwestiwn arall sydd gennyf i: yn sgil y Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Cymru) (Diwygio) 2020, a ddaeth i rym ddoe, a wnewch chi egluro, Gweinidog, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei ystyried yn fesurau rhesymol i'w cymryd gan rai fel cigyddion, y rhai sydd bellach yn chwarae rhan hanfodol wrth gyflenwi bwyd, cynhyrchwyr bwyd a chwmnïau cyflenwi? Beth yw'r mesurau rhesymol hynny y mae'n rhaid i'r busnesau hynny eu cymryd i gydymffurfio â'r angen i sicrhau bod pobl ar eu safle yn cadw 2m o'i gilydd? Gan fod rhai cwmnïau wedi dweud wrthyf i, 'Bydd yn rhaid inni haneru nifer y bobl os ydym ni am lynu'n gaeth wrth y rheolau hynny. A gawn ni arweiniad pryd, os nad ydym o anghenraid yn bodloni'r rheol 2m, y gellir rhoi canllawiau ataliol ar waith? Oherwydd nid yw'n ymarferol, ar hyn o bryd, iddyn nhw leihau nifer eu staff—gan na fyddan nhw wedyn yn gallu cyflawni'r rhwymedigaeth honno i gyflenwi neu, yn wir, i brosesu bwyd.
Cwestiwn arall sydd gen i: fel y gwyddoch chi efallai, mae gwinllannoedd yng Nghymru yn cael eu hystyried yn weithgareddau ffermio, ac felly nid ydyn nhw'n talu ardrethi busnes, felly nid oes ganddyn nhw werth ardrethol. Pa gymorth fyddai ar gael iddyn nhw? A fyddan nhw'n gallu manteisio ar y gronfa cadernid economaidd?
Cwestiwn tri: mae ein ffermwyr yn chwarae rhan hollbwysig o ran bwydo ein cenedl, ond gallai rhai—wel, rwy'n credu eu bod i gyd erbyn hyn—yn dioddef effeithiau negyddol yn sgil y gostyngiad sylweddol mewn prisiau wrth gât y fferm o ganlyniad i newidiadau i batrymau prynu defnyddwyr a chau rhai allfeydd yn y sector gwasanaethau bwyd. A fyddant yn cael rhywfaint o gymorth ariannol a phryd?
Fy nghwestiwn olaf, Gweinidog: codwyd pryderon gyda mi ynglŷn â'r blychau bwyd sy'n cael eu dosbarthu. Rwy'n ymwybodol bod pobl yn cael gwared ar rywfaint o'r bwyd hwn, oherwydd nid ydyn nhw yn ei hoffi, ysywaeth, ond, yn bwysicach, mae gan bobl ofynion deietegol ac, yn wir, alergeddau bwyd. Felly, pa ystyriaethau sydd ynglwm â'r broses o lunio'r blychau hyn i ystyried y rhai sydd â gofynion deietegol penodol ac, yn wir, alergeddau bwyd? Diolch.