3. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Coronafeirws (COVID-19)

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:06 pm ar 22 Ebrill 2020.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Vaughan Gething Vaughan Gething Labour 3:06, 22 Ebrill 2020

(Cyfieithwyd)

Diolch ichi am y rhestr faith honno o gwestiynau, sylwadau a phwyntiau. O ran y man cychwyn ar gyfer profi ac a ydym yn cynnal digon o brofion—rydym wedi siarad am hyn yn ein cyfarfodydd eraill ac yn yr ymateb a ddarparwyd gennyf yn y fforwm cyhoeddus mewn sylwebaeth ac wrth ateb cwestiynau gan y wasg. O ran a ydym yn profi digon, mae gennym ddigon o gapasiti, ac mae'n ymwneud â gwneud defnydd o'r capasiti hwnnw. Dyna pam roedd angen i'r adolygiad y gofynnais amdano edrych nid yn unig ar ba mor gyflym rydym yn cynyddu'r capasiti, ond y defnydd a wnawn ohono a'r system sydd gennym i sicrhau bod pobl yn cael profion ar ôl eu hatgyfeirio. Rwy'n cydnabod bod rhai heriau yn ein system, a dyna pam y bu rhai newidiadau ar unwaith i wella hynny. Rydym eisoes wedi gweld llawer mwy o weithgaredd mewn perthynas â'r bobl o'r sector gofal. Rydym eisoes wedi clywed gan lywodraeth leol; maent yn cyflwyno niferoedd llawer mwy o'u staff a phobl yn y sector annibynnol. Rydym yn fwriadol wedi tynnu Fforwm Gofal Cymru i mewn i'r gwaith a wnawn fel bod gan y rheini yn y sector annibynnol lwybr mwy eglur o lawer o ran sut y gallant gael eu staff wedi'u hatgyfeirio, a deall y newidiadau polisi a wnaed y cyfeiriais atynt yn fy natganiad, ac yn hollbwysig, fod fforymau lleol Cymru gydnerth, sy'n gorfod cyd-gysylltu'r ymateb brys ledled Cymru, a'r amrywiaeth o wasanaethau, hefyd yn deall sut y gallant atgyfeirio eu haelodau staff yn ogystal, er mwyn sicrhau bod y broses yn gydradd, yn gyson ac yn effeithiol. Felly, ein capasiti presennol yw'r hyn y defnyddir hynny ar ei gyfer, ac rwyf wedi cael sgwrs uniongyrchol gyda'r prif gynghorydd gwyddonol ar iechyd, ac rwyf hefyd wedi siarad â'r prif swyddog meddygol bob dydd yn ogystal, ac maent yn hyderus.

Roedd un o'r pwyntiau a godwyd gennych yn ymwneud â pha gyngor a gawn. Bydd ein sefyllfa yn ateb yr angen sydd gennym yn y sector hwnnw o weithwyr. Ond y pwynt rwyf wedi'i wneud yn rheolaidd, a gwn ichi gyfeirio ato hefyd yn eich sylw ynglŷn â gwerth profion—rwyf wedi gwneud y pwynt yn rheolaidd fod angen inni gael seilwaith cymunedol llawer mwy ar waith ac yn barod i weithredu. Nid yw hynny'n golygu ein bod yn ei brofi am y tro cyntaf ar y diwrnod cyntaf ac yn ceisio rhoi'r gorau i'r cyfyngiadau symud fesul cam, ond bod y capasiti'n cael ei gynyddu'n raddol, yn gynyddol, a'i fod ar waith cyn inni roi'r gorau i'r cyfyngiadau symud. Dyna bwynt a wneuthum sawl gwaith dros yr wythnos ddiwethaf.

Ond y rheswm pam nad ydym yn gorfod profi 5,000 o bobl a mwy y dydd yw oherwydd y cadw pellter cymdeithasol a gyflwynwyd, oherwydd y mesurau a roddwyd ar waith i gyfyngu ar symud yn y wlad, oherwydd ymateb y cyhoedd, oherwydd ein bod wedi ymyrryd a gwastatáu'r gyfradd heintio bresennol mor llwyddiannus. Ond nid yw hynny'n golygu y gallwn roi'r gorau i'r cyfyngiadau symud heddiw, a hynny am amryw o resymau y credaf fod yr Aelodau yma'n eu deall yn iawn. Dyna pam y gwneuthum y pwynt droeon, a byddaf yn parhau i'w wneud, ein bod angen y seilwaith mwy hwnnw'n barod ac ar waith cyn i'r profion fynd allan. Ac nid wyf yn meddwl bod anghysondeb yn hynny, oherwydd dyna'n union y bûm yn ei ddweud yn eithaf cyson pan ofynnwyd i mi am hyn dros yr wythnos ddiwethaf a mwy.

Ar y pwynt am y diweddariad wythnosol—yn y diweddariad wythnosol sy'n cael ei gyhoeddi ar fore Mawrth, yn y dyfodol ni fyddaf yn rhoi diweddariad ond yn hytrach, byddaf yn nodi ble rydym yn disgwyl ei gyrraedd dros yr wythnos nesaf. Daw hynny o'r cyngor a gawn gan ein system ac Iechyd Cyhoeddus Cymru ac eraill ar sut rydym yn cynyddu ein capasiti yma, yr hyn y mae contractau'r DU yn ei ddarparu ar ein cyfer, i roi'r syniad o ble rydym yn mynd nesaf. Oherwydd nid tynnu ffigur o unman a wneuthum—roedd yn seiliedig ar y cyngor a gawsom. Ac yn yr adolygiad profion, nodais y rhesymau pam nad oeddem yn gallu cael y ffigur blaenorol hwnnw ar brofion: y newid mewn ymddygiad ar draws gweddill y byd; y trefniadau blaenorol a oedd gennym ar waith; y ffaith bod gwledydd eraill wedi rhwystro cyfarpar rhag gadael eu gwledydd, gan gynnwys adweithyddion cemegol a phecynnau profi ffisegol; a'r ffaith bod oedi wedi bod cyn cael rhywfaint o'r cyfarpar hwnnw. Mae'r rhain i gyd yn ffactorau real iawn sydd y tu hwnt i'n rheolaeth. Felly, yn hytrach na gosod targed newydd pan na allaf reoli amryw o'r ffactorau hynny, na'n gweithredwyr ein hunain yma ychwaith yn y teulu iechyd yng Nghymru, rwyf wedi ymrwymo i roi diweddariad rheolaidd ar yr hyn rydym yn ei wneud a'r hyn rydym yn disgwyl ei wneud i gyrraedd y pwynt lle bydd gennym seilwaith llawer mwy o faint yn ei le.

Ar gyfarpar diogelu personol, darperir amserlen reolaidd i awdurdodau lleol ac o fewn ein system gofal iechyd, ar gyfer pryd y gallant ddisgwyl cyflenwadau. A bod yn deg, mae'r arweinyddiaeth yng Nghymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi cydnabod y bu gwelliant yn y ddealltwriaeth o'r hyn sy'n dod a'r ffordd y caiff ei gyflenwi. Fel y dywedais, mae dros 40 y cant o stoc pandemig ein gwasanaeth iechyd gwladol wedi cael ei ddarparu i awdurdodau lleol i'w ddefnyddio yn y sector gofal, gan gynnwys gan y busnesau unigol a fyddai fel arfer yn dod o hyd i'w cyfarpar diogelu personol eu hunain, ond sydd bellach yn ei gael gennym am ddim, drwy'r gwasanaeth iechyd gwladol, ond mewn rhai rhannau o Loegr maent yn dal i dalu am y stoc honno er ei bod yn cael ei darparu drwy'r system gofal iechyd.

Ar yr adolygiad y mae'r fyddin wedi'i gynnal, mae wedi rhoi hyder i ni yn logisteg ein system gyflenwi. Mae wedi rhoi rhai awgrymiadau i ni ynglŷn â lle i wella, ac rydym yn edrych sawl gwaith yr wythnos ar yr hyn sy'n digwydd a'n gallu i gael y lefelau cywir o gyfarpar diogelu personol, a lle rydym yn credu bod yna broblemau posibl gyda'r cyflenwad. Rydym hefyd yn darparu cyfarwyddyd technegol i bobl sydd wir angen gwybod hyn yn y system, ar ochr yr undebau llafur a chyflogwyr, fel bod ganddynt hyder i roi gwybod i'w haelodau a'u gweithwyr beth sy'n digwydd mewn gwirionedd.

Ar gaffael, rydym yn parhau i weithio nid yn unig fel unigolion i fynd ar drywydd awgrymiadau a roddir i ni, ond rydym hefyd, fel y nodais, yn gweithio gyda Gogledd Iwerddon a'r Alban, yn ogystal â Lloegr, ac rydym hefyd wedi cytuno i ddod at ein gilydd ar sail pedair gwlad. Nid gwneud hynny drwy gyfarwyddyd a wnawn fel y cyfryw, ond yn hytrach, drwy gytundeb rhyngom i weithio ar fynd ar drywydd y cyfleoedd hynny.

O ran masgiau ar gyfer y cyhoedd yn gyffredinol—unwaith eto, rwyf wedi ateb llawer o gwestiynau ar hyn mewn nifer o fforymau dros yr wythnos ddiwethaf—mae'r sylfaen dystiolaeth yn cael ei hadolygu. Ar hyn o bryd, y cyngor a gawn yw nad oes angen i'r cyhoedd wisgo masgiau. Gwyddom fod nifer o bobl yn gwneud hynny'n barod. Mae gwisgo masgiau'n golygu diogelu pobl eraill fel nad ydych chi'n lledaenu coronafeirws i rywun arall, ac mae hynny'n fwyaf effeithiol i bobl a allai fod yn asymptomatig, ond mae'n werth atgoffa ein hunain y dylai pobl sy'n dangos symptomau ac sydd heb gael prawf fod yn hunanynysu. Yn bendant, dylai pobl sydd wedi cael prawf COVID positif fod yn hunanynysu.

Bydd angen inni ystyried effaith gofyn i'r cyhoedd wisgo masgiau a beth y mae hynny'n ei olygu, gan sicrhau nad yw'n peryglu'r cyflenwad o fasgiau o safon lawfeddygol, ond ein bod, yn yr un modd, yn deall beth yw'r sylfaen dystiolaeth. Os bydd y sylfaen dystiolaeth yn newid, byddaf yn hapus iawn i newid y safbwynt a'r cyngor a roddwn i'r cyhoedd. Nid ydym yn gwybod popeth am coronafeirws—rydym yn dysgu mwy bob dydd a phob wythnos. Mae'n rhan o'r rheswm pam y mae rhywfaint o'r cyngor wedi newid dros hynt y pandemig. Rwy'n disgwyl y byddwn yn gwneud pethau'n wahanol ar amryw o bethau yn ystod y misoedd i ddod o gymharu â'r lle rydym heddiw.  

Ar farwolaethau nad ydynt yn gysylltiedig â COVID—eich pwynt olaf—yr wythnos diwethaf, wrth gwrs, cododd prif weithredwr GIG Cymru y pwynt hwn yn ei gynhadledd i'r wasg. Rwyf wedi cyfeirio ato sawl gwaith yr wythnos hon, gan gynnwys yn y gynhadledd i'r wasg ddoe, ac rwyf eisoes wedi gofyn i'r gwasanaeth iechyd wneud gwaith i ddeall y marwolaethau nad ydynt yn gysylltiedig â COVID, i ddeall faint y mae'r angen hwnnw'n cael ei lethu i bobl sydd ag anghenion gofal brys. Fel y crybwyllais yn fy natganiadau yn flaenorol, mae'r GIG ar agor i bobl ag anghenion gofal brys. Nid wyf eisiau i bobl fod mor ofnus fel nad ydynt yn troi at y gwasanaeth iechyd gwladol am driniaeth gan beryglu eu hiechyd a'u lles o bosibl. Weithiau mae hynny wedi arwain at farwolaethau y gellid eu hosgoi. Mae'n fater y llwyddais i'w drafod gyda phrif weithredwyr a chadeiryddion yn gynharach heddiw. Rwyf am roi mwy o bwyslais ar hynny yn ystod yr wythnos i ddod, oherwydd mae ymddygiad y cyhoedd yn rhan fawr o'r rheswm pam ein bod wedi cael llwyddiant yn atal lledaeniad coronafeirws, ond mae hefyd yn rhan o'r her rydych wedi tynnu sylw ati, ac rydym wedi siarad amdani o'r blaen, gyda marwolaethau nad ydynt yn rhai COVID a sut rydym yn parhau i ailgychwyn rhannau eraill o'n gwasanaeth iechyd gwladol yn y dyfodol.