Nid yw'r byd wedi profi bygythiad o'r fath gan elfen fiolegol ers 1918. Ysgubodd ffliw Sbaen drwy'r byd, gan adael marwolaeth a dinistr yn ei sgil, ac ymhell ar ôl i'r meirw gael eu claddu, teimlwyd yr effeithiau economaidd. Credai llawer fod ffliw Sbaen wedi arwain at y Dirwasgiad Mawr. Roedd lledaeniad coronafeirws anadlol aciwt difrifol hefyd yn bygwth bod yn argyfwng tebyg i ffliw 1918, ond am fod y byd wedi gweithredu'n bendant, nid ydym wedi gweld degau o filiynau o bobl yn marw. Mae'n wir fod y ffigurau marwolaeth yn dal yn erchyll—mae dros 2,000 o bobl wedi marw yng Nghymru, a miloedd ledled y DU a bron 500,000 o bobl ledled y byd.  

Mae cyfradd marwolaethau'r clefyd hwn yn uchel ymhlith pobl sâl a'r henoed. Ac er mwyn diogelu'r rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, fe wnaethom roi ein gwlad gyfan mewn cwarantin, a dyna oedd y peth iawn i'w wneud. Roeddem yn druenus o amharod ar gyfer y feirws hwn, felly er mwyn sicrhau nad oedd ein system gofal iechyd yn cael ei threchu, fe wnaethom osod cyfyngiadau symud ar bawb—pobl sâl a'r rhai iach, yr ifanc a'r hen. A diolch byth, fe wnaeth ein GIG ymdopi, ac mae aberth pawb, ynghyd â gwaith caled ac ymroddiad ein gweithwyr allweddol, wedi golygu ein bod wedi gwastatáu'r gromlin yn llwyddiannus. Ond mae'n rhaid i ni gydbwyso ochr arall y glorian yn awr.  

Mae brechlyn posibl o leiaf un i ddwy flynedd i ffwrdd. Ni allwn gadw pawb dan gyfyngiadau symud cyhyd â hynny. Mae'n rhaid i ni adfer rhyddid pobl er mwyn atal niwed anuniongyrchol. Mae'r cyfyngiadau eisoes wedi cael effaith fawr ar iechyd meddwl pobl ac rydym wedi gweld cynnydd aruthrol mewn unigrwydd ac arwahanrwydd: parau sydd wedi bod ar wahân ers canol mis Mawrth, teuluoedd sy'n methu ymweld â'i gilydd a ffrindiau sy'n cael eu hatal rhag dod at ei gilydd, oni bai eu bod yn ffodus i fyw'n agos at ei gilydd. Mae cadw pellter cymdeithasol wedi arwain at arwahanrwydd cymdeithasol, ac mae ei effeithiau wedi cael eu teimlo'n fawr gan y rhai sydd eisoes yn dioddef o afiechyd meddwl.

Mae rhai o brif seicolegwyr y DU wedi rhybuddio bod cyfyngiadau'n effeithio'n fawr ar iechyd meddwl pobl ifanc. Eto i gyd, nid yw rhai cynghorau yng Nghymru ond yn caniatáu iddynt fynd i'r ysgol am ychydig o oriau bob ychydig wythnosau. Mae risg enfawr y bydd hyn yn niweidio eu datblygiad, heb sôn am yr effaith y mae'n ei chael ar eu haddysg.

Nid iechyd meddwl yn unig sy'n cael ei effeithio, mae ein GIG wedi rhoi'r gorau i gynnig llawdriniaethau ar gyfer popeth heblaw rhai gwasanaethau hanfodol. Gennym ni y mae'r cyfraddau goroesi canser gwaethaf yn hemisffer y gorllewin yn barod, ac eto rydym wedi atal pob gwasanaeth sgrinio. Nid yw pobl wedi stopio mynd yn sâl oherwydd COVID-19, a fy mhryder yw y bydd atal gwasanaethau iechyd yn gwneud niwed parhaol i lawer o bobl. Prin y gallai ein GIG ymdopi cyn y pandemig hwn. Pwy a ŵyr pa effaith a gaiff yr oedi hwn ar gleifion.

Yr hyn a wyddom am y feirws yw'r effaith y mae'n ei chael ar ein cymunedau tlotaf. Mae'r pandemig wedi effeithio'n anghymesur ar Gasnewydd a Rhondda Cynon Taf. Mae cyfraddau heintio yn y cymunedau hyn ymhlith yr uchaf yn y DU. Roedd newyddion yr wythnos diwethaf hefyd yn tynnu sylw at y ffaith mai Cymru, o blith gwledydd y DU, sydd wedi gweld y cynnydd mwyaf mewn anweithgarwch economaidd. Gallai canlyniadau economaidd ein hymateb i'r pandemig gael eu teimlo am genedlaethau.

Rydym yn nesáu at y pwynt lle mae'r iachâd yn waeth na'r clefyd. Nid yw coronafeirws wedi diflannu, ond rydym yn barod amdano erbyn hyn. Mae angen inni roi'r gorau i roi pobl iach mewn cwarantin a symud tuag at ynysu'r rhai sy'n sâl neu'n agored i niwed. Mae COVID-19 yma i aros, ond ni ddylem ladd y claf er mwyn gwella'r clefyd. Ni allwn atal pobl rhag dal y feirws, ond gallwn atal rhag ei ledaenu'n ddigyfyngiad drwy eu hynysu hwy ac nid pawb arall. Oni chyflymwn y broses o godi'r cyfyngiadau symud, byddwn yn gwneud mwy a mwy o niwed parhaol yn y pen draw, ac rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi ein cynnig.