Mae'n rhaid i mi ddweud bod iaith Siân Gwenllian wedi fy anesmwytho braidd wrth iddi gyflwyno'r ddadl hon, oherwydd roedd hi'n ymddangos i mi ei bod hi'n gweld dysgu hanes nid fel rhywbeth ag arlliw penodol, cymhleth, sy'n gofyn am ddehongliad ac nad yw'n ddu a gwyn, ond fel dim ond cyfle i greu propaganda ar gyfer y ffordd benodol y mae hi'n gweld y byd o ran mater o gymhlethdod cyfoes sy'n gofyn am ymdriniaeth gynnil a sensitif iawn. Ac mae'n ddrwg gen i ddweud bod yr agwedd a arddangoswyd ganddi yn ei haraith yn cael ei dilyn mewn gwirionedd, ar hyn o bryd, yn ein hysgolion yng Nghymru.

Anfonwyd ataf yn ddiweddar, gan riant pryderus o dde Cymru, gwaith cartref a oedd wedi'i osod ar gyfer plentyn saith mlwydd oed, ac roedd y rhiant hwn yn bryderus iawn yn ei gylch. Oherwydd roedd wedi codi o ganlyniad i achos George Floyd ac yn seiliedig ar ddeunydd a gyhoeddwyd gan Mae Bywydau Du o Bwys. Roedd yn cynnwys ffotograff o blentyn bach yn dal poster Mae Bywydau Du o Bwys, a gofynnwyd amryw o gwestiynau i'w hateb. Ac yna, roedd y sylw gan yr athro ar y diwedd yn rhywbeth fel hyn, ac rwy'n dyfynnu yn y fan yma, gan y gofynnwyd i'r plentyn wneud fideo:

Felly, rhowch eich holl egni i hyn a gwneud i'ch araith gyfrif. Mae hwn yn bwnc mor bwysig, ac nid yw'n digwydd ddim ond ymhell i ffwrdd yn America, ond mae'n wir i'n ffrindiau ninnau hefyd.

Wel, nawr, nid addysg yw hyn, ond gweithredaeth, oherwydd os edrychwch chi ar achos George Floyd, ac os oes tystiolaeth yn y fan yma o hiliaeth yn yr heddlu yn America, fe welwch fod y darlun yn llawer mwy cymhleth nag yr hoffai'r penawdau i ni ei gredu. Mae ystadegau'r FBI ar gyfer 2016 yn dangos bod 2,870 o bobl dduon wedi eu llofruddio yn y flwyddyn honno, ond roedd 2,570 o'r bobl a oedd wedi eu llofruddio hefyd yn ddu. Cafodd tair mil, pedwar cant, naw deg a naw o bobl wyn eu llofruddio, ond roedd 2,854 o'r llofruddion hynny yn wyn. Felly, mae mwyafrif llethol y llofruddiaethau yn cael eu cyflawni mewn gwirionedd gan bobl o'r un ethnigrwydd â'i gilydd yn yr Unol Daleithiau. Ac os cymerwch chi'r ffigurau rhwng 2015 a 2019, roedd pobl dduon yn cyfrif am 26.4 y cant o bob un o'r rheini a laddwyd gan heddlu UDA. Wel, roedd bron dwbl y ffigur hwnnw—50.3 y cant—yn wyn. Ond, yn yr un modd, er mai dim ond 12 y cant o boblogaeth America sy'n ddu, maen nhw'n gyfrifol am 52.5 y cant o'r holl lofruddiaethau, gyda mwyafrif helaeth o'r dioddefwyr yn ddu. Felly, os ydym ni'n mynd i geisio cymryd o achos George Floyd—[Anghlywadwy]—ar gyfer hiliaeth yn y gymdeithas orllewinol gyfan, rwy'n credu ein bod yn gwneud anghymwynas sylweddol.

Wrth gwrs, os ydym yn cysylltu hyn yn ôl i'r hyn sydd wedi digwydd mewn hanes o'r blaen, gallai'r un math o ogwyddo ac ystumio ddigwydd. Mae'n rhaid i hanes gael ei weld, os yw am gael ei addysgu'n iawn, yng nghyd-destun ei gyfnod, ac, fel y dywedodd David Melding, Syr Thomas Picton, wrth gwrs, roedd yn greadur ei gyfnod. Caethwasiaeth: nid oes unrhyw un yn cefnogi caethwasiaeth heddiw, ac roedd Prydain yn gwbl allweddol o ran dileu caethwasiaeth yn y byd gorllewinol.

Roedd Syr Thomas More, ffigwr hanesyddol blaenllaw, a gafodd ei ganoneiddio yn ystod fy oes i, yn credu mewn llosgi camgredwyr. A ddylem ni gael gwared ar yr holl ddelweddau o Syr Thomas More oherwydd ei fod yn credu mewn dienyddio barbaraidd? Ceir mudiad i gael gwared ar y cerflun o Gystennin Fawr o flaen Cadeirlan Caerefrog. Cystennin Fawr oedd y dyn a wnaeth droi'r ymerodraeth Rufeinig yn Gristnogol, ond, wrth gwrs, roedd yr ymerodraeth Rufeinig wedi'i seilio ar gaethwasiaeth, ac roedd Cystennin Fawr ei hun yn berchen ar lawer o gaethweision.

Mae'n rhaid i ni gael synnwyr o bersbectif. Dyna beth yw hanes, does bosib. Ni ddylid dysgu hanes fel modd o bropaganda mewn ysgolion. Dylai addysgu hanes mewn ysgolion fod yn gynhwysol, wrth gwrs, ac mae lleiafrifoedd du ac ethnig yn chwarae rhan, fel y mae Neil McEvoy wedi ei ddweud yn argyhoeddiadol iawn yn ei araith, yn ein hanes, a dylid ymdrin â hynny'n briodol. Ond dylid addysgu holl hanes y Deyrnas Unedig, Cymru a'r byd ehangach, gan gynnwys unigolion a wnaeth hanes, beth bynnag oedd eu cefndir ethnig a beth bynnag yr ydym ni'n ei feddwl, gan ddarllen wrth edrych yn ôl, am eu hymddygiad gyda safbwynt yr unfed ganrif ar hugain ohono.

Mae caethwasiaeth ei hun yn bwnc cymhleth i'w addysgu, oherwydd, ydym, rydym ni'n gwybod popeth am ryfel cartref America ac am erchyllterau caethwasiaeth yn y de, ond mae'n fwy na mater o bobl wyn yn caethiwo pobl dduon. Roedd 171 o berchenogion duon ar gaethweision yn Ne Carolina yng nghyfrifiad 1860, a'r mwyaf ohonyn nhw oedd William Ellison Jr, a oedd ei hun yn gyn-gaethwas, a oedd wedi dod yn ddyn busnes llwyddiannus, ac roedd ef ei hun yn berchen ar 63 o gaethweision duon. Felly, ydy, mae hanes yn gymhleth, a dylid addysgu hyn i bobl ifanc, a'r hyn y dylid ei addysgu yn fwyaf oll yw cwestiynu'r hyn a ddywedir wrthynt a sut i wahaniaethu rhwng propaganda a ffeithiau. Mae beth sy'n ffaith ynddo'i hun yn anodd iawn ei bennu mewn hanes—