Part of the debate – Senedd Cymru am 4:36 pm ar 15 Medi 2020.
Diolch am y gyfres yna o gwestiynau imi ymdrin â nhw. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod yr hyn rwy'n ei ddweud am y gymhariaeth â mis Chwefror. Wrth gwrs, rydym ni mewn gwell sefyllfa o ran ein paratoi a'n dealltwriaeth, gyda'r profiad ymarferol a'r dysgu o'r chwe mis diwethaf. Nid dyna'r pwynt yr wyf yn ei wneud; rwy'n credu bod yr Aelod yn gwybod nad dyna'r pwynt yr wyf yn ei wneud, ond o ran y sefyllfa ym mis Chwefror ynghylch y proffil a'r cynnydd mewn achosion, felly heb weithredu, dyna'r sefyllfa y gallem weld ein hunain ynddi yn y pen draw. O ran dysgu o le'r oeddem ni, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud, gyda'r wybodaeth sydd gennym ni nawr a'r un ffeithiau, y byddem yn gweithredu'n wahanol. Felly, dyna pam yr wyf yn dweud ei bod hi'n bwysig iawn bod pobl yn ystyried eu dewisiadau eu hunain, oherwydd fel arall efallai y bydd gan y Llywodraeth ddewisiadau gwahanol i'w gwneud lle y gall fod angen i ni wneud dewisiadau'n gynharach nag a wnaethom ni yng nghyfnod y don gyntaf. A dyna'r wers a ddysgwyd y credaf fod Aelodau'n ein hannog i'w hystyried. Bydd y Llywodraeth yn cyflawni ei chyfrifoldebau, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn nad yw pobl yn anghofio eu cyfrifoldeb personol eu hunain hefyd. Dyna pam y daethom ni allan o'r cyfyngiadau symud dros yr haf ac atal y feirws, a dyma'r ffactor mwyaf arwyddocaol o ran gweld cynnydd yn nifer yr achosion hefyd.
Efallai y byddai'n ddefnyddiol pe bawn yn nodi eto yr hyn sydd wedi digwydd gyda'r labordai goleudy, rhaglen brofi'r DU. Byddwch yn cofio mai'r rhan fwyaf o'r feirniadaeth yn y cyfnod cynnar oedd na fu i Gymru'n cymryd rhan yn ddigon cynnar yn rhaglen brofi labordai goleudy, a'r rheswm am hynny oedd nad oeddem yn gallu gweld a deall y data a oedd yn rhan o hynny. Cymerodd yr Alban a Gogledd Iwerddon ran yn gynharach; buom yn aros nes inni ddeall y data, ac mae hynny bellach yn cyrraedd ein timau profi, olrhain a diogelu yn rheolaidd. Maen nhw wastad wedi gallu gweld data o labordai goleudy a labordai GIG Cymru, ac mae hynny wedi rhoi ein gwasanaeth olrhain cyswllt hynod lwyddiannus mewn sefyllfa dda iawn.
Yr heriau a welsom ni yw bod proses y labordai goleudy yn gweithio'n dda hyd at oddeutu tair wythnos yn ôl, a bod yn deg. Rydym ni i gyd wedi gweld yr heriau a amlygwyd yn eang, a hynny mewn gwirionedd nid oherwydd na allant ymgymryd â'r samplu, ond oherwydd na allant gyflawni'r gwaith o brofi'r samplau hynny er mwyn cael y canlyniadau'n ôl i bobl, a dyna'r broblem a welwn ni. Ac mae Matt Hancock heddiw wedi cydnabod yn Nhŷ'r Cyffredin y bydd yn cymryd ychydig wythnosau i ddatrys hynny. Roedd honno'n drafodaeth a gawsom ni yng nghyfarfodydd Gweinidogion iechyd y pedair gwlad ddydd Gwener. Yna gwelsom yr heriau yn y rhaglen brofi gyda gostyngiadau dros y penwythnos. Ac eto, a bod yn deg â Matt Hancock, ar ôl i mi a Gweinidogion iechyd eraill gysylltu ag ef, bu gwelliant dros y penwythnos, ac yna rhoddwyd rhai o'n hadnoddau ein hunain ar waith hefyd.
Yn ogystal ag ystyried sut yr ydym yn adleoli adnoddau GIG Cymru, y byddwn yn ei wneud, a bydd gennyf fwy i'w ddweud dros yr wythnos nesaf am yr hyn yr ydym yn ei wneud, yn enwedig o ran unedau profi symudol, mae angen i raglen y DU hefyd ddod yn ôl ar ei thraed gan ei bod yn rhaglen brofi a ariennir ac a ddarperir gan y DU ym mhob un o'r pedair gwlad. Nid oes cyllid canlyniadol ychwanegol na staff ychwanegol yn aros i gael eu canfod i gyflwyno profion ychwanegol ar wahân i hyn. A byddai dychwelyd yn llwyddiannus i'r niferoedd rhagweladwy ac i lefel y profion a welsom ni drwy'r rhan fwyaf o'r haf o fudd i bob un o'r pedair gwlad. Dyna'r hyn yr ydym yn gobeithio y bydd yn digwydd.
O ran defnyddio adnoddau GIG Cymru, fe'u cryfhawyd i allu ymdrin â phwysau ychwanegol y gwyddom y byddwn yn ei hwynebu drwy'r hydref a'r gaeaf. Felly, mae'n ymdrech gydweithredol ar ran y rhaglen Gymreig yr ydym ni wedi defnyddio adnoddau Llywodraeth Cymru i'w hariannu, ac yn wir y rhaglen oleudy hefyd, a gweld hynny'n dychwelyd at y lefelau perfformio a welsom hyd at oddeutu tair wythnos yn ôl.
O ran yr her yngylch profion COVID mewn poblogaethau asymptomatig ym maes gofal cartref a gofal preswyl, rydym ni wedi parhau â rhaglen brofi reolaidd o'r rhaglen wythnosol gyntaf i bob pythefnos. Fel arfer i staff maes gofal preswyl, rydym wedi cynyddu'r amlder yng Nghaerffili, ac rydym yn bwriadu gwneud hynny eto yn Rhondda Cynon Taf oherwydd yr heriau yno ynglŷn â chynnydd mewn trosglwyddo cymunedol.
Felly, rydym yn bwriadu darparu rhaglen reolaidd, ac, unwaith eto, mae'r heriau yr ydych yn cyfeirio atynt o ran y rhaglen brofi honno i'n staff unwaith eto'n rhan o'r heriau i labordai goleudy, ac mae hynny eto'n ymwneud â'r broses brofi a rhoi canlyniadau ac, unwaith eto, mae llawer o sylwadau wedi eu mynegi ledled y DU am hynny. Unwaith eto, rydym yn ystyried a allwn ddefnyddio adnoddau GIG Cymru mewn ardaloedd lle mae'r trosglwyddiad uchaf ac i geisio—[Anghlywadwy.]—proses brofi a rhoi canlyniad cyflymach a mwy ffafriol am gyfnod cyfyngedig.
O ran gofal cartref a phreswyl, maent unwaith eto'n flaenoriaeth—y staff hynny—ar gyfer y rhaglen brechu rhag y ffliw, oherwydd maent, drwy ddiffiniad, yn gweithio gyda grwpiau o bobl sy'n agored i niwed. A phan ddaw'n fater o driniaeth a niwed nad yw'n ymwneud â COVID, mae'n un o'r pedwar niwed a gydnabyddwn yn ein dull gweithredu cenedlaethol, ac unwaith eto mae wedi'i nodi'n glir iawn yng nghynlluniau diogelu'r gaeaf. Felly, unwaith eto, rydym wedi nodi yn y cynllun yr hyn yr ydym yn ei wneud i sicrhau bod hynny'n parhau gymaint â phosibl drwy gydol cyfnod y gaeaf ac, yn wir, y neges yr wyf fi a phrif weithredwr y GIG wedi'i rhoi ynghylch yr angen nid yn unig i ailgychwyn y rheini, ond i weld cynlluniau pellach ar gyfer y rheini yn fframwaith chwarter 3 a chwarter 4. Gan fy mod yn cydnabod bod y niwed sy'n deillio o gyfyngiadau symud cenedlaethol—nid y niwed economaidd yn unig, sydd bron bob amser yn arwain at ganlyniad iechyd hefyd, ond y niwed posib i'r mathau eraill hynny o driniaeth nad ydynt yn ymwneud â COVID, y rheini na fyddant yn mynd yn ei blaenau ac yn digwydd, naill ai oherwydd bod yn rhaid inni ohirio'r rheini, oherwydd ein bod yn gweld mwy o bobl yn dod i ysbytai gyda COVID, neu, yn wir, oherwydd bod y cyhoedd, fel y gwnaethant yn ystod y don gyntaf, yn dewis peidio â chael triniaeth am eu bod yn poeni mwy am ddal coronafeirws.
Felly, does dim atebion syml a rhwydd yma. Mae'r cynllun a nodwyd gennym ni heddiw yn sôn am sut y byddwn yn cydbwyso'r blaenoriaethau hynny ac, unwaith eto, yn ceisio gwneud a sicrhau gwelliant pellach. A gallwch ddisgwyl clywed mwy gan y Llywodraeth dros y gaeaf am yr hyn yr ydym ni wedi llwyddo a heb lwyddo i'w wneud yn llwyddiannus yn ein brwydr anorffenedig yn erbyn y coronafeirws.