Part of the debate – Senedd Cymru am 5:25 pm ar 15 Medi 2020.
Yn anffodus, roedd adroddiad Archwilio Cymru yn adroddiad oedd yn bwrw golwg yn ôl i raddau helaeth iawn. Rwyf wedi cael cyfarfodydd da gyda'r archwilydd cyffredinol am yr hyn y gallwn ei wneud i edrych ar y ddarpariaeth yn y dyfodol a sut y gallwn ni ddysgu o'r gwersi ar y cyd a'r ffordd wahanol yr aethom ni ati yn ystod y pandemig. Felly, rwy'n hapus iawn y byddant yn gweithio'n dda gyda ni o ran bwrw ymlaen â'r gwersi hynny a ddysgwyd.
O ran landlordiaid a thenantiaid, mae'r mwyafrif helaeth o bobl sy'n cael trafferth yn y sector rhentu preifat yn denantiaid sydd, heb fod unrhyw fai arnyn nhw, wedi gweld eu hincwm yn lleihau oherwydd COVID, a nawr ni allan nhw dalu eu rhent mwyach, pan fyddant bob amser wedi gallu gwneud hynny pryd bynnag y byddant mewn unrhyw anhawster. Felly, fe wnaethom ni gyhoeddi cyfres o bethau i wneud hynny—rwyf fi a Jane Hutt gyda'n gilydd wedi cyhoeddi cyfres o ddarpariaethau ynghylch cyngor ar ddyledion a chwnsela dyledion a gwasanaethau cymorth a chyngor ledled Cymru i helpu pobl sydd yn y sefyllfa honno. Rydym ni hefyd wedi cyhoeddi'r cynllun benthyciadau arbed tenantiaeth. Telir y benthyciadau arbed tenantiaeth, Mark, i'r landlord, felly mae'r tenant yn gofyn am y benthyciad, rydym ni wedi gallu ei roi ar log o 1 y cant drwy ein hundebau credyd—unwaith eto, rhywbeth y dylai Cymru fod yn haeddiannol falch ohono. Felly nid oes fawr ddim cost i'r tenant, gan ganiatáu iddo ledaenu'r gost o ad-dalu'r ôl-ddyledion dros bum mlynedd mewn ffordd fforddiadwy ochr yn ochr â chymorth a chefnogaeth. Ond fe'u telir i'r landlord fel bod y landlord yn cael yr incwm ar y rhent a bod y tenant yn cael sicrwydd o gadw ei gartref.
Y peth am landlordiaid y sector preifat wrth gwrs yw ei fod yn incwm iddynt, ond cartref rhywun yw'r tŷ. At hynny maen nhw'n cyfeirio wrth ddweud, 'rwy'n mynd adref', ac maent yn golygu cynnig busnes y person hwnnw, ond iddyn nhw mae'n gartref, a dyna'r peth pwysicaf—ein bod yn sicrhau y gallan nhw gynnal y cartref hwnnw, ac nad oes gennym ni lif o bobl sy'n cael eu rhoi mewn amgylchiadau ofnadwy lle nad ydynt yn gallu talu eu rhent, ac na allant godi o'r sefyllfa honno. Felly, ar y sail honno, galwaf ar y Llywodraeth Geidwadol unwaith eto i sicrhau bod y lwfans tai lleol yn aros ar o leiaf y marc o 30 y cant lle y mae ar hyn o bryd, eu bod yn ystyried ei roi yn ôl i'r marc o 50 y cant, sef lle y dylai fod—a phan gafodd ei lunio gyntaf gan Lywodraeth Lafur, dyna lle yr oedd—ac yn sicr nad ydyn nhw yn ei leihau'n ôl i'r lefelau a welsom ni cyn y pandemig pan oedd—a dywedais hyn mewn dadl yn y Cyfarfod Llawn gyda chi, Mark, o'r blaen—yn is nag yng nghyfreithiau'r tlodion yn oes Elisabeth. Oherwydd mae hynny'n rhywbeth y dylem ni i gyd fod â chywilydd ohono. Felly, galwaf mewn gwirionedd ar y Llywodraeth i wneud hynny, a gobeithio y bydd y Ceidwadwyr yn Senedd Cymru yn ein cynorthwyo gyda'r alwad honno, oherwydd os caiff lwfans tai lleol pobl ei leihau, yna bydd gennym ni broblem fawr gyda'r sector rhentu preifat.
Bydd y landlord sydd yn y sefyllfa y sonioch chi amdani, gydag anawsterau â'i incwm ac ati, hefyd, wrth gwrs, yn gallu cael y cyngor ar ddyledion yr wyf newydd ei grybwyll, oherwydd mae hynny ar gael i holl ddinasyddion Cymru, a byddwn yn argymell hynny. Os ydych chi eisiau rhoi manylion imi, gallaf drosglwyddo hynny i chi.
Mae'r Llywodraeth Geidwadol yn Lloegr wedi cyhoeddi y caiff achosion o feddiannaeth eu gohirio oherwydd fe allan nhw hefyd weld bod problem fawr gyda phobl na allant, heb fod unrhyw fai arnyn nhw, dalu eu rhent mwyach, ac rwy'n hapus iawn i groesawu hynny, a sut mae'r llysoedd yn mynd ati i sicrhau, cyn y gall unrhyw un gyflwyno achos o droi allan oherwydd ôl-ddyledion rhent, rhaid iddyn nhw fynd drwy brotocol gyda'u tenant i sicrhau eu bod yn deall natur hynny, ac nad yw'n bosib gwneud trefniant hirdymor ar gyfer ad-dalu'r ôl-ddyledion hynny. Croesawaf hynny'n fawr. Mae'n cyd-fynd i raddau helaeth â'r ffordd yr ydym ni'n mynd ati.
Yna, o ran y materion tlodi y sonioch chi amdanyn nhw, Mark, dim ond i ddweud mai dyna'n union yr oeddwn i yn ei ddweud yn fy natganiad—mai'r hyn y mae angen inni ei wneud yw adeiladu ar gryfder cymunedol, cynyddu incwm pobl i'r eithaf a sicrhau ein bod yn eu rhoi yn y sefyllfa orau bosib. Felly, ni allwn gytuno mwy â chi fod angen i ni weithio gyda'n cymunedau i sicrhau bod gan bobl ffordd symlach o allu cael y cyngor cywir. Cefais gyfarfod da iawn yn ddiweddar gyda Sefydliad Bevan lle bu inni gytuno i gydweithio ar gynllun gweithredu i allu cyflwyno hynny, ac edrychaf ymlaen at allu gwneud hynny'n fuan iawn.
Yna, o ran y strategaeth tlodi tanwydd, mae'n bleser gennyf ddweud, yn wahanol i'r dull gweithredu yn Lloegr, lle mae gennym ni un dull gweithredu cyffredinol, rydym ni wedi cyhoeddi'n ddiweddar y rhaglen ôl-osod orau, lle rydym ni'n gofyn i gyfres o landlordiaid ledled Cymru gyflwyno amrywiaeth o wahanol fathau o dai fel y gallwn ni weld sut orau y gellir ôl-osod deunydd ynysu yn y tai hynny i wneud yn siŵr eu bod wedi'u hynysu'n well. Nid oes un ateb sy'n addas i bawb. Nid yw'r hyn sy'n gweithio i dŷ teras Fictoraidd yn y Rhondda yn gweithio i dŷ wal ceudod a adeiladwyd yn y 1970au yn etholaeth Rebecca, er enghraifft. Maen nhw'n gynigion gwahanol iawn, ac nid yw'r syniad y byddai un dull yn gweithio i bob un ohonyn nhw yn gweithio. Felly, bydd ein rhaglen yn cyflwyno cyfres—yn y ffordd y gwnaeth ein rhaglen dai arloesol, bydd yn cyflwyno cyfres o atebion posib i hynny, ac yna byddwn yn gallu cyflwyno hynny fel rhan o'n menter tlodi tanwydd a'n menter Cartrefi Cynnes, a byddwn yn mynd i'r afael â hynny yn briodol. Ac, wrth wneud hynny, nid yn unig y byddwn yn lleihau tlodi tanwydd, ond byddwn wrth gwrs yn datgarboneiddio'r stoc dai yng Nghymru ac yn meithrin yma yn ein gwlad ein hun ddiwydiant o bobl fedrus a all wneud hynny ar draws ein sector tai. Diolch.