Part of the debate – Senedd Cymru am 7:45 pm ar 16 Medi 2020.
Yn ail: 'Rwy'n chwilfrydig pam nad yw hi'—sef y Gweinidog—yn ymddangos fel pe bai ganddi ddiddordeb yn y 450 o aelwydydd yng nghymdogaeth y Senedd'.
Rwy'n deall hynny. Mae ychydig yn llym, ond rwy'n deall y teimlad hwnnw.
Trydydd dyfyniad: 'Mae bron yn sicr na fydd pob lesddeiliad yn gallu fforddio talu am yr atgyweiriadau angenrheidiol, yn enwedig gan nad oes modd rhoi'r fflatiau dan forgais'.
Fy mhedwerydd preswylydd ac etholwr: 'Mae gwir angen inni weld y Llywodraeth yn camu i mewn ac yn helpu. Mae'r sefyllfa'n enbyd'.
Ac onid ydym wedi bod yn gweld, yn ystod argyfwng COVID, yr angen am lywodraeth fwy, pan fo'i hangen, wedi'i chyflawni'n effeithiol?
Fy nyfyniad olaf: 'Dim ond mater o amser yw hi nes i rywun gael ei anafu'n ddifrifol, neu waeth, Duw a'n helpo'.
Wel, fel rydym newydd glywed gan rai o fy etholwyr sy'n lesddeiliaid yr effeithir arnynt yn uniongyrchol, maent bellach yn wynebu costau enfawr posibl, ac maent yn wynebu'r costau hynny fel pobl a brynodd eu tai, neu gartrefi yn hytrach, eu prynu gyda diwydrwydd dyladwy, gan adeiladwyr a datblygwyr sefydledig, prynu cartrefi mewn adeiladau a oedd yn bodloni rheoliadau adeiladu ac a basiodd yr arolygiadau angenrheidiol, ac sydd bellach yn wynebu'r tebygolrwydd o orchmynion gorfodi.
Nawr, mae'n wir fod rhai adeiladwyr a datblygwyr wedi gweithredu'n gyfrifol ac wedi ymrwymo i bartneriaeth gyda lesddeiliaid a'r Llywodraeth i unioni'r diffygion a wnaeth adeiladau'n anniogel. Fodd bynnag, mae eraill yn osgoi eu rhwymedigaethau, eu rhwymedigaethau moesol fan lleiaf, neu'n aros am ganlyniad achos cyfreithiol; ac mae rhai'n chwarae'r gêm o ymestyn camau cyfreithiol am amser hir, gan wybod pa mor fregus yw'r lesddeiliaid yn y fflatiau hyn. A hyn i gyd ar adeg pan fo COVID wedi golygu bod y rhan fwyaf ohonom wedi gorfod treulio llawer mwy o amser gartref. Felly, mae lesddeiliaid yn wynebu'r pryder parhaus o fyw mewn adeiladau yr ydym bellach yn sylweddoli nad ydynt wedi bod mor ddiogel ag a ddynodwyd.
Ac mae canlyniadau pellach. Ni ellir gwerthu cartrefi, felly mae pobl wedi'u dal mewn fflatiau nad ydynt bellach yn diwallu eu hanghenion, yn enwedig os ydynt yn deuluoedd ifanc. Maent mewn llety sy'n rhy gyfyng ac nad yw'n rhoi'r lle sydd ei angen ar blant ifanc, er enghraifft. Yn drasig a dweud y gwir, ni all rhai lesddeiliaid ddechrau teuluoedd yn awr, er eu bod yn ysu i wneud hynny.
Mae costau yswiriant wedi codi'n sylweddol, ac mae hyn yn rhywbeth sy'n cael ei anwybyddu'n aml, ac mae'n gost barhaus tra bydd y problemau hyn heb eu datrys. Mae disgwyl iawn gan adeiladwyr neu ddatblygwyr calongaled, sydd wedi bod yn gyfrifol am osodiadau gwael—ac mae hwnnw'n ffactor allweddol yn yr holl gwestiwn hwn, pan na chafodd systemau diogel eu gosod yn iawn—mae ymgyfreitha ar gyfer camau o'r fath yn ddrud.
Ac yna, yn olaf, ar y pwyntiau hyn, yr anallu i gael gafael ar arian pan fydd popeth arall yn methu. Roedd y Gweinidog, ddoe neu'r diwrnod cynt rwy'n meddwl, yn nodi cynllun i helpu'r rheini sy'n wynebu ôl-ddyledion rhent heb fod unrhyw fai arnynt hwy eu hunain ac sydd mewn cartrefi cymdeithasol, a soniodd am ddarparu benthyciad isel iawn—mor isel ag y gellir caniatáu'n gyfreithiol, ymddengys i mi—gan undebau credyd. Ac mae'r math hwnnw o gynnig deallus gan y Llywodraeth yn rhywbeth rwy'n ei groesawu, ond nid ydym wedi gweld arloesedd tebyg mewn perthynas â lesddeiliaid mewn fflatiau.
Trof yn awr at y sefyllfa yn Lloegr, lle bu datblygiad sylweddol. Cyhoeddwyd y gronfa diogelwch adeiladau ar gyfer Lloegr gan y Canghellor, Rishi Sunak, yn ei gyllideb ym mis Mawrth. Mae cyllid ychwanegol o £1 biliwn wedi'i neilltuo, ac mae hwn yn ychwanegol at y gronfa i fynd i'r afael â chladin ACM yn Lloegr a gyhoeddwyd yn gynharach. Bwriedir sicrhau y bydd yr holl gladin hylosg anniogel yn cael ei dynnu oddi ar bob adeilad preswyl preifat a chymdeithasol dros 18m, ac rwy'n croesawu'r polisi hwnnw.