Diolch, Gweinidog, ac i Lywodraeth Cymru, am ddod â'r ddadl bwysig iawn hon i Siambr y Senedd. Llywydd, mae bywydau du o bwys. Bydd 2020 yn flwyddyn a fydd wedi treiddio i'r ymwybyddiaeth gyfunol gyda phandemig COVID-19; fodd bynnag, gallwn ni yma yn y lle hwn sicrhau bod 2020 hefyd yn cael ei chofio fel y flwyddyn pryd y gwnaethom ddweud gyda'n gilydd, pob un ohonom, mai digon yw digon o ran hiliaeth. Mae bywydau du o bwys gwirioneddol, ond mae geiriau'n rhad ac nid felly gweithredoedd.

Yng nghymunedau Islwyn a ledled Cymru rydym wedi gweld y pryderon yn amlygu bod grwpiau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn dal ac yn marw o COVID-19 yn anghymesur. Mae Prif Weinidog Cymru, Mark Drakeford, wedi arwain yn bendant wrth ffurfio ei grŵp cynghori COVID-19 Pobl Dduon a Lleiafrifoedd Ethnig. Mae adroddiad yr is-grŵp economaidd-gymdeithasol, a gadeirir gan yr Athro Emmanuel Ogbonna, yn gorff pwysig o waith sy'n seiliedig ar dystiolaeth, sy'n canolbwyntio ar y ffaith fod yr ystadegau sydd ar gael yn awgrymu bod grwpiau BAME Prydeinig hyd at ddwywaith yn fwy tebygol o farw o'r clefyd na'u cymheiriaid gwyn. Mae'n iawn i ni wneud hyn fel gwlad a'n bod yn derbyn y ffeithiau a ganfyddwn.

Nid yw canfyddiad yr adroddiad bod anghydraddoldebau hiliol yn bodoli yng Nghymru yn fy synnu i na llawer arall yn y lle hwn, ond mae'n ystyriaeth ddifrifol i bawb, yn enwedig y rhai sy'n gwadu hynny, fel yr ydym newydd ei glywed, yn y carfanau o weddillion Brexit ac UKIP gyferbyn. Ni allwn ac ni allaf gredu eu bod yn gwadu'r ffeithiau, y dystiolaeth, ac rwyf mewn gwirionedd wedi fy arswydo gan yr iaith a ddefnyddir a'r farn fyd-eang a ddangosir yn falch yn y gwelliannau i'r ddadl hon. Fy nghyngor i yw i bobl sy'n gwylio'r ddadl hon ddarllen y gwelliannau a nodwyd. Ond, os ydych chi'n gwadu newid yn yr hinsawdd ac os ydych chi'n gwadu tystiolaeth iechyd a gwyddoniaeth arbenigol, gwn y byddech yn gwadu hiliaeth yng Nghymru.

Yn 2020 yng Nghymru, ein gwlad falch, mae eu proffil hiliol yn parhau i effeithio ar brofiadau ein dinasyddion. Mae hynny'n ffaith. Mae'n rhaid i ni wneud yn well, a byddwn yn gwneud yn well. Sylwaf fod adroddiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn 2018, 'A yw Cymru'n Decach?', wedi tynnu sylw at y ffaith fod anghydraddoldeb hiliol yn parhau yng Nghymru, gyda throseddau casineb hiliol yn dal yn rhy gyffredin. Mewn addysg, mae bylchau cyrhaeddiad, mae'r adroddiad yn nodi, hefyd yn amlwg yn anffodus. Mae grwpiau BAME hefyd yn cael eu tangynrychioli mewn prentisiaethau. A'r cwestiwn yw, pam?

Felly, cymeradwyaf ymchwiliad y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, Jane Hutt, sydd wedi ymrwymo Llywodraeth Cymru i ddatblygu cynllun cydraddoldeb hiliol i Gymru. Diolch. Mae arnom ni angen yr atebion hynny. Mae angen yr atebion hynny ar Gymru. Mae'r adroddiad yn argymell, ac rwyf hefyd yn ei groesawu, cynnig Llywodraeth Cymru i gael hyrwyddwr cydraddoldeb hiliol annibynnol i Gymru, creu strategaeth cydraddoldeb hiliol i Gymru, a sefydlu'r uned anghyfartaledd hiliol o fewn Llywodraeth Cymru.

Rwyf wedi ymgyrchu drwy gydol fy oes dros gydraddoldeb hiliol, fel y mae llawer o bobl eraill yn y lle hwn, ac mae'r bygythiadau o farwolaeth yr wyf wedi'u cael gan grwpiau asgell dde eithafol, a'r gamdriniaeth ar y cyfryngau, wedi bod, ar adegau, yn rhan o fywyd. Felly, mae casineb hiliol yn fyw iawn ac wedi'i wreiddio'n ddwfn ac mae'n cael ei feithrin yn weithredol gan grwpiau asgell dde eithafol ledled y DU, Ewrop ac yng Nghymru. Felly, nawr yw'r amser i weithredu.

Ond, wrth i ni nesáu at etholiadau'r Senedd nawr, mae'n bryd i bleidiau gwleidyddol a rhai papurau newydd a chyfryngau eraill y wasg atal iaith hiliol ac ymyrraeth a ddefnyddir wrth ymgyrchu gan y pleidiau, fel y gwelwyd yn ystod ymgyrch Brexit. Pwy all fyth anghofio Nigel Farage yn sefyll o flaen llun du a gwyn o res o ffoaduriaid o'r 1940au?

Felly, dyma'r amser i weithredu, a gwn fod fy mhlaid i a Jane Hutt sy'n arwain y ddadl hon a Llywodraeth Lafur Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i sicrhau cydraddoldeb hiliol, Cymru decach, a gwireddu'r geiriau, mae bywydau du o bwys, yn ein gwlad. Nid geiriau yw'r rhain, gweithredoedd yw'r rhain. Diolch, Llywydd.