Rwy'n falch iawn o allu cymryd rhan yn y ddadl hon ac yn wir, rwy'n cefnogi pob rhan o'r cynnig. A gaf fi ddechrau drwy ganmol Jenny Rathbone am osod y cefndir ac egluro'r broblem gyda'r manylder llawn y mae'r mater cymhleth hwn yn ei haeddu?

Fel y soniwyd, mae endometriosis yn gyflwr lle mae leinin yr endometriwm—leinin y groth—mae rhannau ohono'n dechrau tyfu y tu allan i'r groth. Nid ydym yn gwybod pam mewn gwirionedd, ond mae'n dechrau tyfu mewn mannau eraill, fel yr ofarïau, tiwbiau ffalopaidd, y coluddyn, y bledren a rhannau eraill o'r pelfis. A gall ei effeithiau fod yn ddinistriol—yn syndod o gyffredin, fel y clywsom, ond gall yr effeithiau mewn rhai menywod fod yn ddinistriol o ran poen cronig, gwanychol, difrifol.

Nawr, rydym i gyd yn cael poen o bryd i'w gilydd, a phan fyddwn yng nghanol pwl poenus o beth bynnag, cawn ein calonogi fel arfer wrth wybod nad yw'n mynd i bara mor hir â hynny, boed yn boen yn y cymalau, y ddannoedd neu beth bynnag. Mae'n lefel gwbl newydd o boen sydd mor ddifrifol fel na allwch weld ffordd allan am ei fod yn tueddu i bara am fisoedd, wythnosau, blynyddoedd. 

Mae cysylltiad ag adeg o'r mis, gan ei fod yn tueddu i fod yn waeth adeg y mislif, ond nid felly bob amser. Dyna pam y mae'n her i wneud y diagnosis yn y lle cyntaf, ac nid yw'r symptomau'n gysylltiedig â'r mislif bob amser ychwaith. Oes, mae poen difrifol cronig, ond gallwch hefyd gael symptomau fel rhwymedd a dolur rhydd pan fydd yr endometriosis yn gysylltiedig â'r coluddyn yn arbennig. Gall hyn i gyd gael effaith enfawr ar fywyd y fenyw ac ar fywydau pobl o'i chwmpas, fel y clywsom: ar berthnasoedd, ar y gallu i gael babi, ar ragolygon cyflogaeth. Felly, mae costau cymdeithasol enfawr i beidio â rheoli endometriosis yn effeithiol.

Yn sicr, fel y clywsom, mae angen mwy nag un ddarpariaeth drydyddol amlddisgyblaethol arbenigol fawr benodol ar gyfer endometriosis yng Nghymru. Mae uned Caerdydd yn ardderchog, ond dyna'r unig un. Ac o safbwynt meddyg teulu, mae ceisio cael menywod ag endometriosis wedi'u gweld mewn gofal eilaidd yn y lle cyntaf yn her anferthol—rhaid wrth lefel o ddifrifoldeb. Felly, mae'n anodd iawn cael pobl wedi'u gweld yn gynnar yn y broses cyn iddynt ddatblygu unrhyw symptomau difrifol. A weithiau, pan fydd gan fenywod symptomau difrifol, yr her anferthol wedyn yw eu gweld mewn gofal eilaidd hefyd. Gyda'r menywod sydd â math cymhleth o endometriosis sy'n gysylltiedig ag organau lluosog, cael eu gweld yng Nghaerdydd yw'r unig ffordd ymlaen mewn gwirionedd gan nad problem gynaecolegol yn unig ydyw—mae'n broblem i'r rhannau eraill hynny o'r anatomi hefyd. Mae'n broblem i lawfeddygon y colon a'r rhefr, mae'n broblem i wrolegwyr, llawfeddygon y bledren hefyd—nid mater gynaecolegol yn unig ydyw, a dyna pam y mae angen y canolfannau amlddisgyblaethol trydyddol arbenigol hynny.

At ei gilydd, credaf y dylid cael llwybr endometriosis penodol i Gymru gyfan, o'r ymweliad cyntaf â gofal sylfaenol—o'r adeg y mae'r fenyw'n dechrau cael y broblem—drwy ofal eilaidd, drwodd i ofal trydyddol. Dylid cael llwybr bathodynnau digidol pwrpasol, ac mae gan ein nyrsys arbenigol rôl amlwg i'w chwarae yn hynny.

Ond hefyd, o'r cychwyn cyntaf, rwy'n credu bod angen iddo fod yn rhan o addysg yn y Bil cwricwlwm, fel y soniodd Jenny Rathbone ar y dechrau. Mae angen iddo fod yn rhan o addysg mislif, yr hyn sy'n normal i ferched a menywod ei gael, ac mae angen i fechgyn a dynion ifanc wybod hynny hefyd fel bod empathi pan fyddant yn wynebu'r sefyllfaoedd hyn, oherwydd mae angen ystyried endometriosis pryd bynnag y bydd gan fenyw boen mislif difrifol, yn enwedig pan fydd wedi'i gyplysu â materion yn ymwneud ag anffrwythlondeb. Dylai fod ar frig y rhestr mewn diagnosis ac nid yw yno ar hyn o bryd, weithiau nid yw yno o safbwynt y fenyw ac yn sicr nid o safbwynt gofal sylfaenol, na gofal eilaidd weithiau hyd yn oed. Dylai poenau mislif difrifol, ynghyd ag anallu i feichiogi, fod yn arwydd rhybudd.

Ond at ei gilydd, wrth ddod â fy sylwadau i ben, a gaf fi ganmol Jenny Rathbone ac eraill sy'n cefnogi'r cynnig hwn? Mae'r cynnig yn haeddu llwyddo ac rydym yn haeddu cael gwell gwasanaeth arbenigol i'n menywod sydd ag endometriosis, ynghyd â gwell addysg ar ddechrau bywyd gyda mislif. Diolch yn fawr.