Hoffwn ddiolch i Jenny Rathbone am awgrymu y dylem gynnal y ddadl hon, oherwydd mae hwn yn fater eithriadol o bwysig sy'n effeithio ar gynifer o bobl. Un o'r pwyntiau a wnaeth Jenny ar y dechrau un yw nad mater menywod yn unig yw hwn, ond mewn gwirionedd mae'n rhywbeth sy'n effeithio'n fawr ar y dynion ym mywydau'r menywod sydd â'r salwch cronig a gwanychol hwn.

Roeddwn am ddarllen y diffiniad o endometriosis yn gyflym iawn, oherwydd nid yw pawb yn gwbl glir beth ydyw na beth y mae'n ei wneud i bobl. Mae'n gyflwr lle mae meinwe sy'n debyg i leinin y groth yn dechrau tyfu mewn mannau eraill, megis yn eich ofarïau neu eich tiwbiau ffalopaidd, a gall effeithio ar fenywod o unrhyw oed. Nawr, mae etholwyr a chyfeillion i mi y gwn eu bod yn dioddef, ac wedi dioddef o'r cyflwr ofnadwy hwn yn sôn am boen eithafol o erchyll drwy gydol eu bywydau. Yn aml, mae'n rhaid iddynt gael llawdriniaethau lluosog i geisio cael gwared ar y feinwe ormodol hon sy'n tyfu ym mhobman. Ac nid dim ond tyfu y mae; mae'n clymu yn ei gilydd ac yn glynu wrth rannau eraill o'ch organau—felly mae organau'n glynu yn ei gilydd, yn enwedig eich coluddyn â'ch stumog, eich ofarïau. A gall effeithio'n enbyd ar eich bywyd.

Rwy'n mynd i ddarllen dyfyniad gan un o fy etholwyr, cyn i mi siarad am un peth rwyf am roi sylw iddo. Cafodd un fenyw ifanc laparosgopi brys; bu'n rhaid iddi golli ofari, rhan o'r bledren a rhan o'i choluddyn. Mae ganddi boen cronig yn ei phelfis a thrwy ei chorff i gyd. Mae'n cael meigryn yn ddyddiol. Mae codi o'i gwely'n gyflawniad. Rhaid iddi gymryd poenladdwyr bob pedair awr. Ac mae'n dweud, pan ddaw ei mislif bob mis, mae'n uffern, fod endo yn gyflwr sy'n anablu ac mae wedi difetha ei bywyd, ac o'r hyn y mae wedi'i ddarllen ar-lein, mae wedi difetha llawer o fywydau eraill, a bod ei gobeithion a'i dyheadau wedi cael eu difetha gan y salwch hwn. Ac mae'n mynd rhagddi i siarad am yr effaith y mae wedi'i chael ar ei pherthynas ag eraill. Mae'n chwalu ei gobaith o allu cael teulu.

Ac felly un o'r pwyntiau a wnaeth Jenny yn glir iawn yn fy marn i oedd y ffordd y mae angen inni edrych ar hyn yn ei gyfanrwydd, oherwydd mae'n effeithio ar fwy na dim ond yr unigolyn sy'n dioddef ohono. Mae pobl ag endometriosis yn aml iawn yn cael anhwylder straen wedi trawma, ac yn aml gallant ddioddef o sepsis, sydd, fel y gwyddom i gyd, yn gallu lladd. Nid yn unig ei fod yn chwalu gobaith pobl o allu cael plant, mae hefyd yn gwneud pethau fel IVF yn anos oherwydd bod y tiwbiau wedi blocio, ac wedi'u difetha i bob pwrpas. Ac mae IVF yn anodd beth bynnag—nid oes sicrwydd o lwyddiant—ac felly mae llai o obaith byth y gall pobl ag endometriosis feichiogi.

Cyfeiriais yn gynharach at nifer o lawdriniaethau, a gadewch inni feddwl am hynny o ddifrif. Mae'n rhaid i chi fynd i mewn unwaith y flwyddyn efallai, ddwywaith neu dair y flwyddyn efallai, i gael rhannau o'ch tu mewn wedi'u torri allan er mwyn i chi allu sefyll yn syth, eistedd heb boen, gallu bwyta, pî-pî, cael eich gweithio, gallu cael cyfnod heb fod mewn poen arteithiol. Waw—ni all neb wadu bod hwnnw'n ddyfodol llwm ar y naw.

Ac wrth gwrs, down at ryw wedyn. Rhyw a chyfathrach—yr hyn rydym i gyd yn ei ddeisyfu mewn perthynas dda ac iach. Mae hynny'n anodd iawn i'w gael, ac mae'n effeithio ar y dynion yn y berthynas hefyd, oherwydd nid ydynt am feddwl y gallent frifo'r un y maent yn ei charu. Nid ydynt yn gwybod sut i fynd atynt, pa bryd sy'n amser da, oherwydd y boen ofnadwy. Ac o'r hyn y mae'r menywod sydd wedi siarad â mi am hyn wedi'i ddweud, nid yw'n fater o gymryd dwy dabled paracetamol. 

Felly, rwyf wedi cymryd rhan yn y ddadl hon oherwydd mai'r hyn rwy'n gofyn amdano yw mwy o ymdrech i helpu i ddod o hyd i ryw fath o ryddhad rhag poen sy'n wirioneddol gynaliadwy, ac yn anad dim, ffordd o leihau'r rhestr aros anhygoel o hir i allu cael diagnosis. Dywedodd Jenny—ac mae hi'n llygad ei lle—dywedir wrth ormod o bobl nad yw'n ddim ond blinder: 'Ydych, rydych chi'n gwaedu'n eithaf trwm y mis hwn; peidiwch â phoeni, fe fyddwch chi'n iawn.' Nid yw'r menywod hyn yn iawn, ac mae gwir angen iddynt gael meddygon cydymdeimladol sy'n deall go iawn fod hwn yn fater pwysig ag iddo effeithiau hirdymor ac y gall arwain at bobl yn gorfod colli'r cyfan neu ran o weithrediad y coluddyn hefyd. Felly, mae'n arwain at goluddyn llidus; mae'n arwain at bob math o broblemau eraill sy'n gysylltiedig â'r organau meddal yn rhan isaf ein habdomen. 

Felly, Weinidog, pe bawn yn gofyn am ychydig o bethau i ddeillio o'r ddadl hon, byddai'n cynnwys edrych yn hir ac yn ofalus ar sut y gallwn gael rhestrau aros byrrach ledled Cymru, a rhoi mwy o gyfarwyddyd i arbenigwyr ac i feddygon teulu fod hon yn broblem wirioneddol, ei bod yn effeithio nid yn unig ar y sawl sy'n dioddef ohoni, ond y teuluoedd o'u cwmpas, ac y dylid ei thrin â'r parch a roddwn i lawer o gyflyrau eraill. Teimlwn fod endimetriosis wedi'i drin fel 'dim ond un arall o'r pethau menywod hynny', a'i fod wedi'i wthio i'r cyrion braidd. Diolch am eich amser.