Part of the debate – Senedd Cymru am 5:32 pm ar 20 Hydref 2020.
Nid ydym yn gallu ystyried y cyfyngiadau hyn ar eu pennau eu hunain. Ac fe alwodd Plaid Cymru am gyfnod atal byr cenedlaethol oherwydd ein bod ni'n gallu gweld bod angen i ni ailosod, ond ni all fod yn ailosod cylched lle'r ydych chi wedyn yn mynd yn ôl i'r un lle dro ar ôl tro yn y pen draw. Nid ydym yn gallu ymrwymo i broses gylchol, sy'n arwain at gyfnodau clo tebyg anochel yn y dyfodol, a dyna'r sail ar gyfer ein gwelliant 4. Mae'r hyn sy'n digwydd ar ôl 9 Tachwedd yr un mor bwysig, neu gellid dadlau ei fod yn bwysicach, na'r hyn sy'n digwydd yn y 17 diwrnod hynny o gyfyngiadau symud newydd.
Rydym ni wedi cyflwyno nifer o syniadau yr wythnos hon. Fe wnaethom ni ei alw yn '14 syniad ar gyfer 14 diwrnod', ond gallaf eich sicrhau, os yw cyfathrebu taclus yn bwysig, y gallwn ei wneud yn '17 syniad ar gyfer 17 diwrnod' o gyfyngiadau symud, os hoffech chi. Y pwynt yw bod angen i ni edrych ar frys ar yr holl syniadau, gan ein plaid ni ac eraill, ac o'r tu mewn i'r Llywodraeth, a all helpu i roi fframwaith cenedlaethol newydd ar waith ar gyfer y cam nesaf—cam mwy cynaliadwy, gobeithio, yn y frwydr yn erbyn y feirws hwn.
Felly, mae'n rhaid i ni gael trefn ar y drefn brofi; mae hynny'n hollbwysig. Fe wyddoch beth yw fy marn ar yr orddibyniaeth ar Labordai Goleudy. Dylem ni fod wedi meithrin ein capasiti ein hunain—capasiti y gallem ni ei reoli. Er gwaethaf addewidion, mae'r problemau hynny yn parhau: pobl yn aros pum diwrnod am ganlyniadau; pobl yn cael gwybod, yn rhan o'r broses mewn gwirionedd, y dylen nhw ddisgwyl eu canlyniadau o fewn 72 awr, ac nid yw hynny'n ddigon da. Mae'n rhaid i ni sicrhau bod gennym ni systemau cadarn ac mae hynny'n golygu cael canlyniadau yn ôl o fewn 24 awr, fel y gall timau olrhain ddechrau ar eu gwaith. Mae angen i ni brofi cysylltiadau asymptomatig. Mae gen i ddigon o bobl rwy'n eu hadnabod sy'n mynd ati i wneud hynny eu hunain, ac yn mynd am brawf ar ôl bod mewn cysylltiad â rhywun sydd wedi cael canlyniad positif, ond mae'n rhaid i hynny fod y norm, ac mae'n rhaid profi ymwelwyr rhyngwladol â Chymru hefyd.
Ac, wrth gwrs, mae'n rhaid i'r rhai sydd yn bositif, a'r rhai y mae'n rhaid iddyn nhw hunanynysu, wybod y byddan nhw'n cael eu cefnogi i wneud hynny. Nid ydym yn gallu bod mewn sefyllfa lle mae gan bobl gymhelliant i dorri'r rheolau i fynd i'r gwaith gan nad ydyn nhw'n gallu fforddio rhoi bwyd ar y bwrdd fel arall. I wneud hyn—a dyma'r hyn yr ydym ni'n cyfeirio ato yng ngwelliant 4—mae'n rhaid i ni allu defnyddio'r capasiti sydd gennym ni yng Nghymru yn ein labordai ein hunain. Rydym ni wedi clywed Gweinidogion yn sôn am beth yw ein gallu damcaniaethol, ond nid yw profion damcaniaethol o unrhyw ddefnydd o gwbl; mae angen cynnal profion gwirioneddol ac adrodd yn ôl yn gyflym.
Beth arall? Beth am gael cynllun awyru ar waith. Mae agor ffenestr yn swnio mor, mor hawdd. Mae awyr iach yn ei gwneud yn llai tebygol o heintio. Ond mae'n rhaid cyfleu hynny yn helaeth yn rhan o strategaeth. Ac mae'n rhaid gwella cyfathrebu yn gyffredinol. Mae'n rhaid iddo fod y math o gyfathrebu y mae pobl yn ei ddefnyddio ac yn ei ddeall, sy'n torri ar draws gwirioneddau ymddygiad dynol. Fe wnes i'r achos i'r Gweinidog iechyd y bore yma: i egluro beth yw'r cyfnod atal byr; beth mae'r data yn ei ddweud wrthym; beth yw'r sefyllfaoedd yr ydym ni'n ceisio eu hosgoi; ac, yn hollbwysig, yr hyn y gall pobl ei wneud i helpu eu hunain ac i osgoi dod yn ôl i'r fan yma dro ar ôl tro.
Gadewch i ni ymestyn y canllawiau ar orchuddio'r wyneb. Ceir lleoliadau gweithle, er enghraifft, lle gellid tynhau pethau. Mae gen i ffigurau sy'n dangos bod lleoliadau gweithle, ledled y DU, yn gyfrifol am un rhan o bump neu fwy o'r trosglwyddo o hyd, felly gadewch i ni weld a allwn ni leihau'r niferoedd hynny. Mae'r ffigurau hefyd yn dangos, yn anffodus, bod cartrefi gofal yn dal i fod yn agored i niwed. Mae angen tynhau pellach yn y fan yna. Ac fel yr ydym yn cyfeirio ato yng ngwelliant 8, mae'n rhaid cael dull newydd o reoli heintiau mewn ysbytai. Mae argyfwng nad yw'n ymwneud â COVID yn digwydd erbyn hyn o ran afiechydon nad ydyn nhw wedi eu trin ac mae'n rhaid datrys hyn.
Felly, i gloi, mae'r cam cywir yn cael ei gymryd i gyflwyno'r cyfnod atal byr hwn, ond bydd y feirws hwn yn dal i fudlosgi ar ôl y cyfnod hwnnw. Bydd hwn yn firws a fydd yn barod i losgi eto, felly gadewch i ni beidio â gwastraffu'r cyfle hwn.