A gaf fi ddweud 'da iawn' wrth yr holl bobl a lofnododd y ddwy ddeiseb? Bydd fy ngrŵp nid yn unig yn nodi'r rhain heddiw ond yn cefnogi'r hyn y mae'r deisebwyr yn gofyn amdano. Mae deisebau eu hunain yn rhan o'n hanes, ac anogwyd eu defnydd yn arbennig gan ffefryn mawr Plaid Cymru, Edward I. Roedd brenhinoedd a Llywodraethau ers degawdau wedi bod yn diystyru apeliadau am gymorth neu gyfiawnder gan rai a dramgwyddwyd, ac Edward a'u hanogodd i gyflwyno eu busnes yn uniongyrchol i'r Senedd i ddylanwadu ar y Llywodraeth a'r Brenin. Pa un a oedd hynny'n ymwneud â bod yn frenin da i'w bobl neu'n ddim ond stynt cysylltiadau cyhoeddus i wella ei enw da, pwy a ŵyr? Ond roedd y penderfyniad yn ddechrau ar esblygiad y cysyniad o Senedd fel man lle caiff llais pobl, pawb, ei glywed a'i barchu.

Hoffwn dynnu sylw at faterion sy'n codi yn y ddwy ddeiseb, a daw'r cyntaf o'r ddeiseb gyntaf. Beth sydd i mewn a beth sydd allan? Beth sy'n mynd i mewn i hyn? Pwy sy'n dal i boeni am Edward I, er enghraifft, a pham? Mae dros 700 mlynedd ers iddo fod yn rhan o'n stori, ac mae'n amser hir i ddal dig, felly pam sôn amdano hyd yn oed? Ac os yw gwneud addysgu hanes Cymru'n orfodol yn golygu mai'r cyfan y bydd ein plant yn ei glywed amdano yw ei fod yn ddyn drwg a drechodd Gymru a sicrhau bod plentyn cyfnewid yn dod i rôl Tywysog Cymru, ni fyddant yn cael y darlun llawn beth bynnag. Ond os caiff ei gyflwyno i ddisgyblion Cymru fel astudiaeth achos go iawn o'r hyn sy'n cymell ffigurau pwerus mewn hanes a sgil-effeithiau eu penderfyniadau, mae'n enghraifft ddiddorol iawn. Ai dim ond unigolyn narsisaidd treisgar ydoedd? Ai creadur hyperymwybodol o'i ddyletswydd ddwyfol ydoedd? A gafodd ei drochi mewn disgwyliadau cyfoes ynglŷn ag arweinyddiaeth? Wrth farnu pwy ydoedd a beth a wnaeth, beth a ddysgwn drwy ei gymharu â Stalin neu Mao Tse-tung, er enghraifft, drwy ddefnyddio moesau modern? Beth oedd ei effaith ar fywydau bob dydd pobl bob dydd a sut mae hynny'n cymharu â'n perthynas â phobl mewn grym y dyddiau hyn? Dyna dymor ysgol o wersi hanes, a bydd pob rhan ohono'n cyfrif fel hanes Cymru.

Mae hanes Cymru'n ymwneud â mwy na'r hyn a ddigwyddodd yng Nghymru yn unig, mae'n ymwneud hefyd â sut yr effeithiodd digwyddiadau a phenderfyniadau mewn mannau eraill ar Gymru. Beth pe bai perchnogion mwynfeydd a masnachwyr De America 300 mlynedd yn ôl wedi penderfynu cael eu copr wedi'i fwyndoddi ar aberoedd afonydd de-orllewin Lloegr? Pwy fyddai'n byw yn Abertawe heddiw? Felly ble ar y ddaear rydych chi'n dechrau os ydych chi'n arweinydd ysgol sydd wedi ymrwymo i roi profiad da o ddysgu am hanes Cymru i'ch disgyblion pan all y dernyn bach hwn sbarduno'r fath gadwyn o drafodaeth? Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig nodi bod y ddeiseb hon yn galw am ddysgu corff cyffredin o hanes Cymru ym mhob ysgol, ond nid yw'n gofyn am ddylanwadu ar sut mae'n cael ei addysgu. Serch hynny, mae'n awgrymu awydd dwfn y dylai ein plant i gyd dyfu i fyny'n gwybod mwy ynglŷn â sut y daeth y genedl y maent yn cael eu magu ynddi i fod fel y mae. Ac efallai fod hon yn foment dda i gyflwyno'r dystiolaeth a gyflwynwyd i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg gan yr union blant hyn. Maent wedi dweud wrthym eu bod eisiau dysgu'r un pethau â'u cyfoedion, ac nid hanes yn unig yw hynny. Ac felly nid wyf yn meddwl bod hyn yn tanseilio rhyddid y cwricwlwm newydd. Mae cynllun y cwricwlwm, yn rhannol, i gael ei lywio gan yr hyn y mae disgyblion eisiau ei ddysgu, felly dyma gyfarwyddyd clir eu bod eisiau cael o leiaf rywfaint o dir cyffredin drwy Gymru.

Mae fy ail bwynt yn ymwneud â'r cwricwlwm lleol ac mae hyn yn berthnasol i'r ail ddeiseb. Efallai y bydd rhai cymunedau yng Nghymru'n meddwl na fydd lleiafrifoedd du ac ethnig fawr mwy perthnasol i'w cwricwlwm lleol nag Edward I. Nawr, mae hwnnw'n gasgliad anghywir, fel y mae'r ddeiseb ei hun yn datgelu. Ac mae hanes yn debyg i'r bydysawd—ni allwn weld mwy nag oddeutu 4 y cant ohono, ond nid yw'r 96 y cant arall yn llai real nac yn llai o ran o'r esboniad ynglŷn â pham ein bod yn bodoli, pwy ydym ni a ble rydym. Ac er y bydd cyfranwyr eraill i hanes Cymru'n cael eu hesgeuluso, y peth lleiaf y gallant ei wneud yw dechrau edrych, a dechrau edrych ar leiafrifoedd du ac ethnig sydd wedi bod yma ers canrifoedd, yn union fel yr edrychwn ar sut mae digwyddiadau a phenderfyniadau a wneir am bobl liw mewn rhannau eraill o'r byd wedi effeithio ar ein stori ni yma yng Nghymru. 

Mae'n debyg y bydd stori'r Siartwyr yn cael ei chynnwys mewn unrhyw faes llafur cyffredin. Hwy, wrth gwrs, yw rhai o'n deisebwyr mwyaf enwog yn hanes y DU, heb sôn am Gymru. Ni ddigwyddodd pethau yn union fel roeddent yn ei ddisgwyl, ond ychydig a wyddent y gallai Edward I hawlio ychydig bach iawn o'u stori, neu straeon MI5 yn wir. Yn 2010, roedd mwy o raddedigion hanes canoloesol yn eu rhengoedd na graddedigion mewn unrhyw bwnc arall. Mae gwerth i'w sgiliau yn gweithio gydag ond ychydig o wybodaeth annibynadwy, sy'n dangos bod hanes bob amser yn ddefnyddiol, ac mae honno'n sgil-effaith eithriadol iawn. Diolch.