Ar y diwrnod hwn rydym yn coffáu'r diwrnod y distawodd y gynau yn y rhyfel i roi diwedd ar bob rhyfel. Yn anffodus, nid dyma oedd diwedd rhyfeloedd, ond nodwn ddiwedd y rhyfel mwyaf enbyd hwn bob blwyddyn a choffáu pawb a gollodd eu bywydau mewn rhyfeloedd arfog drwy gydol yr ugeinfed ganrif a'r unfed ganrif ar hugain. Yn anffodus, mae angen mynd i ryfel weithiau er mwyn trechu'r drwg a diogelu'r diniwed. Diolch byth, mae dynion a menywod yn barod i roi eu bywydau i amddiffyn ein bywydau a'n rhyddid ni. Ar y diwrnod hwn cofiwn yr aberth hwnnw.

Dechreuodd y traddodiad o nodi Diwrnod y Cadoediad yn 1919. Y flwyddyn ganlynol, datgladdwyd cyrff milwyr dienw o Brydain o bedair ardal lle bu brwydro. Daethpwyd â'u gweddillion i'r capel yn St Pol. Aeth y Brigadydd L. J. Wyatt i mewn i'r capel lle gorweddai'r cyrff ar stretsieri wedi'u gorchuddio â baneri'r undeb. Nid oedd ganddo syniad o ba ardal y daethai'r cyrff. Dewisodd y Brigadydd Wyatt un, a oedd wedi'i osod mewn arch blaen wedi'i selio. Cafodd y tri chorff arall eu hailgladdu. Cludodd y llong ryfel, HMS Verdun, yr arch i Dover, ac yna fe'i cludwyd ar drên i orsaf Victoria, yn Llundain, lle bu'n gorffwys dros nos. Ar fore 11 Tachwedd, gosodwyd yr arch gan y cludwyr o drydydd bataliwn y Coldstream Guards ar gerbyd gwn a dynnwyd gan chwe cheffyl du o Fagnelau'r Ceffylau Brenhinol. Yna dechreuodd ar ei thaith drwy'r torfeydd ar y strydoedd, gan aros yn gyntaf yn Whitehall, lle dadorchuddiwyd y Senotaff gan y Brenin George V. Gosododd y Brenin ei dorch o rosynnau coch a dail llawryf ar yr arch, ac ar ei gerdyn roedd y geiriau, Er cof balch am y rhyfelwyr a fu farw'n ddienw yn y Rhyfel Mawr. Dienw, ac eto'n enwog. Yna aethpwyd â'r arch i Abaty Westminster, a gosodwyd corff y milwr dienw i orffwys ym mhen gorllewinol yr eglwys. Dyma fedd y milwr dienw.

Felly, bob blwyddyn, ar Ddiwrnod y Cofio, rwy'n diolch ac yn talu teyrnged i'r milwyr dienw a roddodd eu bywydau ar ein rhan. A hyd yn oed heddiw, 102 mlynedd yn ddiweddarach, mae milwyr yn dal i aberthu i ddiogelu ein rhyddid. A chofiwn yr aberth a wnaed ac anrhydeddwn a oroesodd, a gwnawn hyn drwy anrhydeddu cyfamod y lluoedd arfog. Ni â'u hanrhydeddwn, ni â'u cofiwn. Diolch yn fawr.