1. Beth yw dadansoddiad diweddaraf Llywodraeth Cymru o nifer yr achosion o COVID-19 yn Nwyrain Casnewydd? OQ55943

Lywydd, diolchaf i John Griffiths am y cwestiwn yna. Mae etholaeth Dwyrain Casnewydd, fel llawer o ardaloedd yng Nghymru, wedi gweld nifer fawr o achosion o haint coronafeirws. Cyflwynwyd cyfnod atal byr cenedlaethol i leihau cyfraddau digwyddedd ledled Cymru. Mae rhai o'r enillion a gyflawnwyd eisoes yn cael eu gwrthdroi yn y cyfnod ar ôl y cyfnod atal byr.

Prif Weinidog, rwy'n credu bod pryder ynglŷn â'r ystadegau diweddaraf, ac, yn amlwg, bydd angen i ni edrych ar hynny—bydd angen i Lywodraeth Cymru edrych yn fanwl ar hynny. Un agwedd sy'n peri pryder mawr i'm hetholwyr i yw'r amser ysgol sy'n cael ei golli. Mewn ysgolion uwchradd. er enghraifft, mae grwpiau blwyddyn cyfan yn parhau i hunanynysu pan fydd gan un o'r grŵp COVID-19, ac nid yw dysgu gartref yn gwneud iawn am yr amser coll hwnnw, a'r bobl fwyaf agored i niwed sy'n dioddef fwyaf. Mae'n ymddangos bod arferion yn wahanol o un ysgol ac un awdurdod lleol i'r llall. Felly, Prif Weinidog, a wnaiff Llywodraeth Cymru weithio gydag awdurdodau lleol, ysgolion ac undebau i geisio lleihau'r amser ysgol hwn a gollir, er enghraifft drwy edrych ar ddiogelwch mewn ysgolion, cyfyngu ar gyswllt rhwng disgyblion fel bod yn rhaid i lai ohonyn nhw ynysu pan fydd gan rywun y feirws, a threfn brofi well mewn ysgolion, i gyfyngu ar y niwed i addysg ein plant a dyfodol y genedl?

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddiolch i John Griffiths am hynna. Ac, wrth gwrs, rwy'n cytuno ag ef—mae'r ffaith ein bod ni'n gweld rhai o'r enillion a gyflawnwyd gennym ni drwy'r cyfnod atal byr yn cael eu gwrthdroi yn peri pryder, ac mae'n peri pryder arbennig gan ein bod ni'n gwybod po'r uchaf yw nifer yr achosion o coronafeirws yn y gymuned, y mwyaf yw'r effaith y mae hynny yn ei chael ar ysgolion, oherwydd y mwyaf o coronafeirws sydd o gwmpas, y mwyaf tebygol yw hi y bydd oedolion yn cael eu heintio, a phlant hefyd. Nawr, mae'n iawn bod gan awdurdodau lleol ac, yn wir, penaethiaid a chyrff llywodraethu rywfaint o hyblygrwydd i allu ymateb i amgylchiadau lleol, ond serch hynny mae hefyd yn bryder ei bod yn ymddangos bod gwahaniaeth rhwng y ffordd y mae rhai ysgolion yn trefnu eu hunain i atal yr angen i grwpiau blwyddyn gyfan fod wedi eu hynysu a bod gwahanol lefelau o risg yn dderbyniol mewn gwahanol ysgolion yng Nghymru. Nawr, mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi gwneud llawer iawn i sicrhau bod staff rheng flaen a phobl sy'n gyfrifol am ysgolion yn gallu cael cyngor drwy eu timau rheoli digwyddedd lleol, drwy Iechyd Cyhoeddus Cymru, i geisio cael dealltwriaeth fwy cyffredin o'r ffordd y gellir lliniaru'r risgiau hyn.

Mae'n bosibl, Llywydd, y gellir defnyddio'r profion llif ochrol newydd, gyda'u canlyniadau mwy uniongyrchol, mewn ysgolion yn y dyfodol mewn ymdrech arall i atal plant rhag gorfod hunanynysu pan ellid gwneud pethau i atal hynny rhag digwydd, am yr holl resymau a nodwyd gan John Griffiths, sydd yr un gyfres o resymau, Llywydd, pam mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi blaenoriaeth i wneud yn siŵr bod addysg ein plant yn cael ei diogelu hyd yn oed yn ystod y cyfnod anodd dros ben hwn.

Prif Weinidog, yn dilyn cwestiwn John Griffiths, hoffwn ddweud bod nifer o rieni pryderus yn ardal etholaeth Casnewydd wedi cysylltu â mi hefyd, oherwydd, ar hyn o bryd, fel y mae pethau'n sefyll, mae 1,000 o ddisgyblion yn ynysu o Ysgol Gyfun Caerllion, fy hen ysgol i. Mae Blynyddoedd 7, 8, 9, 12 a 13 i gyd i ffwrdd ar hyn o bryd, sydd y tu hwnt i ddealltwriaeth mewn gwirionedd. Yn amlwg, mae'n rhaid i grwpiau blwyddyn aros i ffwrdd os oes digon o achosion a bod rheswm dros aros i ffwrdd, ond ceir ysgolion mewn siroedd eraill sydd ag un achos yn unig, fel sy'n wir yn y grwpiau blwyddyn hyn sydd i ffwrdd, lle maen nhw'n dilyn y drefn olrhain, fel yng Nghyngor Sir Fynwy, ac yn cadw 15 disgybl yn unig i ffwrdd yn hytrach na grwpiau blwyddyn cyfan. Yn amlwg, mae rhieni yn pryderu'n fawr am hyn, oherwydd mae'n amlwg ei fod yn effeithio ar eu swyddi, mae'n effeithio ar lesiant y plant, eu hiechyd meddwl, a'u haddysg, yn amlwg. Felly, byddwn yn gwerthfawrogi'n fawr pe gallech chi wneud popeth o fewn eich gallu ac efallai gwneud canllawiau'r Llywodraeth yn fwy pendant i ysgolion oherwydd ar hyn o bryd, fel y dywedasoch, mae loteri cod post enfawr mewn addysg yn digwydd yng Nghymru nawr. A hefyd, tra byddwch chi'n gwneud hynny, pe gallech chi hefyd—. Rydych chi wedi dweud wrth ysgolion yn ddiweddar, ynglŷn â gwisgo masgiau, 'Y cewch chi eu gwisgo nhw os ydych chi'n dymuno.' Efallai y dylai canllawiau'r Llywodraeth fod yn gryfach fel bod cysondeb, ym mhopeth, yn gyffredinol yng Nghymru yn ein hysgolion; mae'n ddryslyd iawn iddyn nhw. Diolch.

Wel, Llywydd, rwy'n credu bod y canllawiau ar wisgo masgiau mewn ysgolion newydd gael eu cryfhau yn ystod yr wythnos ddiwethaf, a rhoddodd y Gweinidog Addysg fwy o gyfarwyddyd i ysgolion, yn enwedig ysgolion uwchradd, ynghylch sut y gellir gwisgo masgiau mewn coridorau ac mewn mannau prysur eraill. Ond rwy'n rhannu llawer o bryderon cwestiwn yr Aelod—bod gwahanol benderfyniadau yn cael eu gwneud mewn gwahanol rannau o Gymru, er gwaethaf y cymorth cryfach y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu fel y gall penaethiaid ac eraill gael cyngor yn uniongyrchol gan arbenigedd iechyd y cyhoedd wrth wneud y penderfyniadau anodd a heriol iawn y maen nhw'n eu gwneud; nid wyf i'n bychanu'r her y mae ysgolion yn ei hwynebu.

Mae cydberthynas rhwng i ba raddau y mae coronafeirws mewn cylchrediad mewn unrhyw gymuned a'r effaith ar ysgolion, ac mae hynny yn helpu i esbonio rhywfaint o'r gwahaniaeth, ond nid yw'n esbonio'r cyfan, yn fy marn i. Rwy'n awyddus iawn bod ysgolion yn gwneud pob ymdrech yn y ffordd y maen nhw'n trefnu eu hunain yn fewnol ac yn y penderfyniadau y maen nhw'n eu gwneud i roi blaenoriaeth i gadw cynifer o bobl ifanc mewn ysgolion ag y mae'n ddiogel i'w wneud. Oherwydd fel arall, fel y dywedodd John Griffiths yn ei gwestiwn, mae eu haddysg yn dioddef, ac mae'r rhai sydd angen y cymorth hwnnw fwyaf, yn ei golli fwyaf pan nad yw ar gael iddyn nhw.