5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â chamwybodaeth am frechlynnau? OQ55947

Llywydd, a gaf i ddiolch i Joyce Watson am y cwestiwn pwysig yna? Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gynorthwyo byrddau iechyd ac Iechyd Cyhoeddus Cymru i sicrhau bod gwybodaeth am imiwneiddio yn gywir ac yn hygyrch a bod pawb sy'n darparu brechiadau wedi'u hyfforddi'n dda ac yn hyderus wrth ddarparu gwybodaeth am imiwneiddio.

Diolchaf i chi am hynna, Prif Weinidog. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Pfizer a BioNTech eu bod nhw wedi datblygu brechlyn ar gyfer COVID-19 a'i fod yn dangos canlyniadau addawol, ond bron ar unwaith roedd negeseuon yn cylchredeg ar sianeli cyfryngau cymdeithasol yn awgrymu y byddai'r brechlyn yn niweidiol, heb unrhyw dystiolaeth a brofwyd. Rwy'n deall ei bod hi'n naturiol y bydd gan bobl bryderon a chwestiynau am ddiogelwch brechlynnau newydd a chyfredol, ond rwy'n credu bod gan y gamwybodaeth yr ydym ni wedi ei gweld ar blatfformau cyfryngau cymdeithasol y potensial i wneud niwed sylweddol. Prif Weinidog, pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda sianeli cyfryngau cymdeithasol ynghylch camwybodaeth am frechlynnau a sut y gallwn ni fynd i'r afael â hynny? A pha gamau sy'n cael eu cymryd i annog pobl i gael gafael ar wybodaeth mewn fformat dibynadwy?

Wel, Llywydd, diolchaf i Joyce Watson am y cwestiynau dilynol yna. Mae hi'n iawn i dynnu sylw at y perygl o gamwybodaeth am frechlynnau—camwybodaeth fwriadol, faleisus. Mae'n rhan o grŵp o agweddau sydd, yn anffodus, wedi cael hygrededd mewn rhannau eraill o'r byd. Mae'r agweddau hyn yn deillio o'r un grŵp o bobl sy'n gwadu coronafeirws, sy'n ceisio perswadio pobl i amau canlyniadau etholiadau, ac, o ganlyniad, mae ganddyn nhw gyrhaeddiad i leoedd trwy gyfryngau cymdeithasol a allai, pe byddai pethau'n mynd o chwith, wneud yr hyn a ddywedodd Joyce Watson ac annog pobl a fyddai'n elwa ar gael eu brechu rhag dod ymlaen. Rydym ni'n gweithio gyda Swyddfa'r Cabinet yn Llundain. Mae ganddyn nhw uned ymateb cyflym, sydd yno yn benodol i ymateb i gamwybodaeth am y coronafeirws. A, chan weithio gyda phlatfformau cyfryngau cymdeithasol, cafwyd rhywfaint o lwyddiant, ac rwy'n awyddus i'w gydnabod, o ran perswadio'r platfformau cyfryngau cymdeithasol hynny i ddileu camwybodaeth lle gellir nodi'n eglur mai dyna ydyw.

Rwy'n credu bod yn rhaid i ni gymryd rhywfaint o gysur, fodd bynnag, Llywydd, o'r dystiolaeth wirioneddol o'r hyn sydd wedi digwydd mewn rhaglenni brechu dros y cyfnod diwethaf. Rydym ni wedi ennill tir mewn rhaglenni imiwneiddio plant yn ystod cyfnod y pandemig. Cynyddodd nifer y bobl a fanteisiodd ar y dos cyntaf o MMR yn ystod chwarter cyntaf eleni, er gwaethaf yr holl anawsterau y byddai rhieni wedi eu cael yn ceisio cyflwyno'r plentyn i gael ei frechu. Mae'r trydydd dos a drefnwyd o frechiad grŵp B meningococaidd ar y lefel uchaf erioed yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, rydym ni'n cyrraedd mwy o bobl gyda'r brechiad rhag y ffliw nag erioed o'r blaen, ac mae 70 y cant o bobl yn y grŵp oedran dros 60 oed wedi cael eu brechu erbyn hyn. Roedd yn llai na 60 y cant yr adeg hon y llynedd. Mae tri deg saith y cant o bobl dan 65 oed sydd mewn perygl wedi cael eu brechu, ac roedd yn 27 y cant yr adeg hon y llynedd. Mae saith deg tri y cant o blant rhwng pedair a 10 oed wedi cael eu brechu. Felly, er fy mod i'n rhannu pryderon yr Aelod, mae ymddygiad gwirioneddol pobl yng Nghymru yn awgrymu, pan fydd brechlyn ar gael iddyn nhw a bod ganddyn nhw ffydd ynddo, eu bod yn dod ymlaen mewn niferoedd mawr, a dyna y byddwn ni eisiau ei annog pan fydd brechlynnau ar gael ar gyfer coronafeirws hefyd.

Prif Weinidog, rwy'n cytuno â chi y bu gwelliannau i'r niferoedd sy'n manteisio ar frechlynnau, ond hoffwn nodi hefyd, yn ôl adroddiad blynyddol diweddaraf ffliw tymhorol Cymru 2019-20, mai dim ond 56 y cant oedd nifer y bobl a fanteisiodd ar y brechlyn ffliw ymhlith staff y GIG eleni, a byddech chi'n meddwl y byddai staff y GIG, yn fwy na bron neb arall, yn sicr o ddeall gwerth brechlyn a pha fanteision y gallwn ni i gyd eu cael ohono. Mae gennym ni hefyd ein pobl anodd iawn eu cyrraedd, y bobl nad ydyn nhw'n siarad Cymraeg na Saesneg, pobl sy'n newydd i'n gwlad, pobl mewn ardaloedd ymylol dros ben, neu bobl mewn ardaloedd gwledig iawn, lle, eto, mae'r holl syniad hwnnw o ddod allan a chael eu brechu—. Hefyd, mae angen i'r brechlyn ar gyfer COVID fod yn stop dau frechlyn, lle efallai y bydd gennych chi sefyllfa lle mae rhywun yn cael un ac yn meddwl, 'O wel, dyna ni, rwyf i wedi gorffen', pan mewn gwirionedd mae angen yr ail un hwnnw arnynt i wneud yn siŵr eu bod yn cael gofal gwirioneddol. Felly tybed pa gynlluniau y bydd y Llywodraeth yn eu llunio, naill ai fel Cymru ei hun neu fel endid yn y DU, i geisio cyfleu neges gref nad oes dim i'w ofni mewn gwirionedd.

Ac a gaf i ddweud yn gyflym iawn hefyd bod yn rhaid i ni fod yn ofalus iawn sut yr ydym ni'n cyfleu'r negeseuon hynny? Rwy'n siarad fel rhiant y cafodd ei phlentyn cyntaf yr holl MMRs yn unigol gan fod Andrew Wakefield ar anterth ei ŵyl frawychu, a dim ond yr MMR a gafodd fy ail blentyn, oherwydd gall pobl normal, gyffredin gael eu dychryn yn hawdd iawn pan fydd yr holl negeseuon anghywir yn cael eu cyfleu. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n eithriadol o bwysig ein bod ni'n llunio polisi cyfathrebu cydlynol a rhesymegol iawn, a byddai gen i ddiddordeb mawr cael gwybod beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau hynny ac, yn wir, sut y gallai pob un ohonom ni helpu i ledaenu'r neges honno.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Llywydd, rwy'n cytuno ag Angela Burns nad oedd canran staff y GIG a fanteisiodd ar frechiad rhag y ffliw y llynedd yn ddigon da. Roedd yn well nag mewn blynyddoedd blaenorol, ac rwy'n cofio llawer o drafodaethau gyda Darren Millar yma yn y Siambr hon, pan oeddwn i'n Weinidog iechyd ac yntau yn llefarydd ar iechyd, ynglŷn â'r graddau y gallem ni fynnu a'i gwneud yn ofynnol bod staff yn manteisio ar frechiadau.

Y newyddion da yw bod y niferoedd yn llawer uwch nag yr oedden nhw y llynedd ar yr adeg hon, felly mae'r gwelliannau yr ydym ni wedi eu gweld yn y boblogaeth gyffredinol yn cael eu hadlewyrchu ymhlith staff gofal iechyd hefyd. Ond rwy'n credu bod ganddyn nhw rwymedigaeth broffesiynol i amddiffyn eu hunain rhag y risgiau y maen nhw'n eu peri fel arall i'r bobl hynny sy'n defnyddio eu gwasanaeth. Felly, i'r staff hynny, nid mater o amddiffyn eich hun yn unig ydyw; mae'n ddyletswydd broffesiynol, rwyf i wedi dadlau erioed, i sicrhau eich bod chi'n osgoi risg y gallech chi ei pheri i bobl eraill fel arall, ac mae angen i ni wneud mwy. Mae angen i ni wneud hynny gyda'r colegau brenhinol a chyda'r undebau llafur yn y maes hwnnw i godi'r ffigur hwnnw ymhellach fyth.

Fe'm hatgoffwyd yng nghwestiwn atodol Angela Burns, Llywydd, pan welsom yr achosion o'r frech goch yn Abertawe rai blynyddoedd yn ôl, nad oedd y teuluoedd y gwnaethom fethu â'u cyrraedd, mewn gwirionedd, yn deuluoedd a oedd yn osgoi brechu. Nhw oedd y teuluoedd y cyfeiriodd Angela Burns atyn nhw—pobl nad Cymraeg na Saesneg yw eu hiaith gyntaf, sy'n symudol ac y mae eu cyfeiriadau yn newid yn gyflym, ac nad yw ffyrdd confensiynol o'u cyrraedd yn gweithio. Ond rwy'n credu bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi dysgu llawer o'r profiad hwnnw, ac rydym ni mewn sefyllfa well erbyn hyn i wneud yn siŵr y gallwn ni ymateb i'r anawsterau hynny.

Ac yn olaf, a gaf i gytuno â'r pwynt olaf a wnaeth Angela Burns, Llywydd, ein bod ni angen yr ymdrech y gall pob un ohonom ni ei gwneud? Mae gan bob Aelod o'r Senedd hon rywfaint o statws yn eu cymunedau lleol. Rydym ni i gyd yn siarad â chryn awdurdodau â grwpiau yn ein hardaloedd ein hunain, ac ychwanegu ein lleisiau ein hunain, yn ogystal â rhai gwasanaethau cyhoeddus, at yr ymdrech gyffredinol honno y bydd ei angen arnom ni pan fydd brechlyn ar gael i berswadio pobl o'i ddiogelwch, o'i effeithiolrwydd, ac o'r rhesymau da niferus iawn pam y dylai pobl ddod ymlaen i'w dderbyn.

Rwy'n ddiolchgar i Joyce am gyflwyno'r cwestiwn pwysig iawn hwn. Prif Weinidog, nid ar-lein yn unig y mae camwybodaeth am COVID yn cael ei rhannu. Tynnwyd fy sylw yr wythnos diwethaf, at daflen arbennig o niweidiol a oedd yn cael ei rhoi drwy ddrysau pobl. Roedd hyn yn sir Benfro, ond cefais wybod hefyd ei fod yn digwydd yng Nghaerffili. Roedd olwg swyddogol iddi—gallech chi fod wedi ei chamgymryd am ohebiaeth swyddogol gan y Llywodraeth. Mae camwybodaeth, yn fy marn i, Prif Weinidog, ar-lein yn ddigon drwg, ond o leiaf mae gan bobl ryw fath o ddewis ynglŷn â'r grwpiau Facebook y maen nhw'n ymuno â nhw a pha ffrydiau Twitter y maen nhw'n eu dilyn. Roedd y daflen hon yn dod trwy ddrysau pawb heb fod ganddyn nhw unrhyw hawl i'w gwrthod. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn y Siambr hon yn cefnogi rhyddid i siarad, ond mae angen arfer rhyddid i siarad yn gyfrifol. A oes unrhyw beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, gan weithio gyda gwasanaeth yr heddlu yn yr ardaloedd y mae'r daflen hon wedi effeithio arnyn nhw a chydag awdurdodau lleol, i geisio gwrthwynebu'r neges hon? Ac a oes unrhyw gamau unioni cyfreithiol yn erbyn pobl sy'n rhannu gwybodaeth yn fwriadol a allai fod yn frawychus iawn i bobl ac yn niweidiol dros ben, gan ein bod ni eisoes wedi trafod meysydd fel perswadio pobl i fanteisio ar y brechiad?

Llywydd, rwy'n credu bod Helen Mary Jones yn iawn: mae rhywbeth arbennig o ddichellgar am rywbeth yn cael ei roi trwy eich drws eich hun a'r ymgais fwriadol ac, fel y byddwn i'n dweud, maleisus honno i gamarwain pobl gyda gwybodaeth anghywir. Gwn fod pobl leol sydd wedi derbyn y daflen honno yn Sir Benfro wedi hysbysu'r heddlu ac wedi edrych i weld a oes unrhyw bosibilrwydd o wneud iawn. Dyma'r un daflen, yn ôl yr hyn a ddeallaf, sydd wedi bod yn cael ei dosbarthu mewn sawl rhan, nid yn unig o Gymru, ond yn ehangach. Ymhlith y pethau y gallwn ni eu gwneud y mae'r pethau y cyfeiriodd Angela Burns atyn nhw, sef ymgasglu lleisiau a fydd yn cael rhywfaint o barch mewn cymunedau lleol. A gwn, nos yfory, fod Steve Moore, sy'n brif weithredwr bwrdd iechyd Hywel Dda, a'r comisiynydd heddlu a throseddu ar gyfer yr ardal, yn cynnal sesiwn fyw ar Facebook ar y cyd, yn rhannol mewn ymateb i gylchrediad y daflen honno, fel y gallan nhw fod gyda'i gilydd i ddarparu gwybodaeth awdurdodol i'r boblogaeth leol a'i wneud yn uniongyrchol yn y modd hwnnw.