1. Pa ganllawiau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi i fyrddau iechyd lleol ar atal achosion o COVID-19 mewn ysbytai? OQ55951

Drwy gydol y pandemig, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ystod o ganllawiau cynhwysfawr i gynorthwyo byrddau iechyd i atal achosion o COVID-19 rhag digwydd mewn ysbytai, a chyfyngu ar ledaeniad a difrifoldeb yr achosion pan fyddant yn digwydd.

Ddiwedd mis Gorffennaf, cysylltodd etholwr â mi i ddweud bod ei gŵr, a oedd yn dioddef o gyflwr nad oedd yn COVID, wedi cael gwybod gan nyrsys fod tri chlaf wedi cael diagnosis o COVID ar ei ward yn Ysbyty Maelor Wrecsam. Dim ond ar ôl i mi ymyrryd y cafodd ei symud i ward ochr un gwely gyfagos. Ni ddaliodd COVID-19. Y mis diwethaf, cysylltodd etholwr â mi i nodi bod ei dad, a oedd yn dioddef o gyflwr nad oedd yn COVID, wedi cael ei roi yn yr un ward am dri diwrnod a hanner, a heb yn wybod i'w dad a'i deulu, fod gan rai cleifion ar y ward honno COVID-19, a bod ei dad wedi cael ei drosglwyddo wedyn i Ysbyty Orthopedig Robert Jones ac Agnes Hunt, Gobowen, lle cafodd ganlyniad positif i brawf COVID-19, ac roedd wedi datblygu peswch a oedd yn gwaethygu ac yn peri pryder. Sut felly rydych chi'n ymateb i'r mab a ofynnodd: ‘Pam fyddech chi'n rhoi dyn oedrannus â phroblemau orthopedig ar ward gyda chleifion y gwyddoch fod ganddynt COVID-19? Pam na wnaethant ei ynysu er mwyn atal y risg o drosglwyddo’r feirws i ysbyty cyfagos yn Swydd Amwythig, ac er bod staff y rheng flaen yn cyflawni gwyrthiau, pam na all ystafell gefn y bwrdd iechyd reoli croes-halogi, iechyd a hylendid, a hefyd diogelwch a rheolaeth y cleifion y maent yn gyfrifol am eu diogelu?’

Wel, yn anffodus, fel y gŵyr yr Aelod, nid wyf yn gyfarwydd â'r amgylchiadau unigol, nac yn wir, fel y deallaf o'r hyn a ddywedodd, gan i’r etholwr brofi’n bositif yn ysbyty Robert Jones ac Agnes Hunt, nid wyf yn siŵr i ba adeg y gellir olrhain yr haint. Ond mae pwynt ehangach yma y mae'r Aelod yn ceisio ei wneud, ac mae’n ymwneud â pha mor llwyddiannus yw ein hysbytai yn rheoli'r cleifion sydd wedi profi’n bositif, a phan fyddwn yn cyhoeddi gwybodaeth am gleifion COVID a gofal COVID, dyna pam fod gennym adferiad wedi’i gadarnhau lle gwnaethant brofi'n bositif, mae gennym gategori ar gyfer achosion posibl, oherwydd er nad oes gennym brawf positif ar y pwynt hwnnw, mae’r ffordd y cânt eu trin a'u rheoli i geisio atal y risg o haint i bobl sydd wedi cael prawf negyddol ar gyfer COVID yn bwysig, ac mae gennym gategori o bobl sydd wrthi’n gwella hefyd.

Y rheswm pam fod ein grŵp trosglwyddiad nosocomiaidd—sef trosglwyddiad rhwng staff gofal iechyd ac eraill—wedi cyfarfod ac yn cael ei arwain gan ein prif swyddog nyrsio a’n dirprwy brif swyddog meddygol yw oherwydd ein bod yn cydnabod y risgiau sy'n bodoli. Ac os oes gan Aelodau enghreifftiau lle maent yn pryderu nad yw hynny wedi’i roi ar waith yn iawn, dylent godi hynny gyda'u bwrdd iechyd lleol wrth gwrs, ac os nad ydynt yn cael ateb boddhaol, dylent roi'r manylion i mi, ac rwy’n fwy na pharod i ymchwilio i’r mater.

Rwy'n clywed pryderon gwirioneddol am anawsterau staffio mewn ysbytai yn fy rhanbarth, gan gynnwys Ysbyty'r Tywysog Philip a phroblemau penodol yng Nglangwili yng Nghaerfyrddin. Dywedir wrthyf—ac mae hyn yn anecdotaidd, Weinidog, felly ni allaf fod yn siŵr a yw hyn yn wir—fod nyrsys a meddygon yn mynd yn sâl gyda’r coronafeirws, ac aelodau o'r cyhoedd yn pryderu p'un a ydynt yn ei ddal yn yr ysbyty, a ydynt mynd yn sâl yn yr ysbyty, neu a ydynt yn ei ddal yn y gymuned. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod ein staff yn gweithio'n anhygoel o galed; maent wedi gwneud gwaith ardderchog hyd yn hyn. A oes unrhyw beth arall y teimlwch fod angen ei wneud i sicrhau nad yw staff yn agored i heintiau mewn ysbytai—yn amlwg, nid yw o fewn eich rheolaeth chi na'r bwrdd iechyd p’un a ydynt yn cael eu heintio yn y gymuned—ac a oes unrhyw gefnogaeth neu ganllawiau pellach y gallwch eu darparu i'r byrddau iechyd yn hynny o beth mewn perthynas â salwch staff?

Ar y pwynt olaf, mae canllawiau penodol pellach y mae'n rhaid i'r Llywodraeth eu rhoi i fwrdd iechyd Hywel Dda. Maent yn ymwybodol o'r cyngor eithaf manwl sydd wedi’i ddarparu ar sawl achlysur. Cyhoeddwyd y canllawiau diweddaraf a ddaeth gan y grŵp trosglwyddiad nosocomiaidd hwnnw ar 6 Tachwedd. Ond mae'r rhain yn heriau anodd iawn i'w rheoli. Yn gyffredinol, mae oddeutu 3 y cant o’r achosion o’r coronafeirws sydd wedi'u cadarnhau yn dod o drosglwyddiad o fewn gofal iechyd. Yr her, serch hynny, yw y gwyddom fod hwn yn grŵp o'r boblogaeth sy’n agored i niwed, lle mae pobl yno i gael triniaeth ar gyfer cleifion mewnol. Felly, mae'r niferoedd yn isel, ond mae'r effaith yn sylweddol, ac mae'r un peth yn wir wrth edrych ar drosglwyddiad mewn lleoliadau caeedig eraill fel cartrefi gofal a charchardai yn benodol. Unwaith eto, mae poblogaethau carcharorion a phreswylwyr cartrefi gofal yn grŵp llai iach o fewn y boblogaeth yn gyffredinol. Ac mae hyn yn rhan o'n her—y gwahaniaeth rhwng trosglwyddiad cymunedol a staff sy'n byw yn y cymunedau hynny a hefyd yn agored i drosglwyddiad o bosibl yn y cymunedau hynny ac yna'n cyflwyno’r feirws o bosibl, yn ogystal â throsglwyddiad nosocomiaidd.

Er hynny, rwy'n gobeithio cadarnhau beth fydd ein sefyllfa gyda phrofion pellach ar gyfer staff, nid yn unig gyda’r profion wedi'u targedu rydym wedi'u cynnal pan fydd achosion yn codi, sy'n dal i fod yn rhan o'n dull gweithredu, ond p’un a allwn gael dull mwy cyffredinol o brofi, ac rwy'n gobeithio gallu gwneud y cyhoeddiad hwnnw o fewn yr ychydig ddyddiau nesaf. A bydd fy swyddogion ac arweinwyr y gwahanol fyrddau iechyd yn cyfarfod yfory, a hoffwn fod mewn sefyllfa i roi diweddariad i’r cyhoedd ac i'r Senedd yn yr ychydig dyddiau wedyn.

Weinidog, mae'n amlwg y bydd cyflwyno brechlyn o fewn y dyddiau nesaf, fel y dywedir wrthym, yn bwysig iawn ar gyfer rheoli'r feirws yn amgylchedd yr ysbyty. Wrth gwrs, un agwedd ar y brechlyn penodol hwn yw bod rhaid ei gadw ar -70 gradd canradd, sy'n golygu y bydd ei reoli a storio’r brechlyn yn dasg dechnegol anodd dros ben. A yw'n debygol y bydd brechu mewn ysbytai yn un o'r blaenoriaethau mwyaf pan fydd modd cyflwyno’r brechlyn yng Nghymru? A allwch roi mwy o wybodaeth inni ynglŷn â hyn?

Gallaf. Bydd y broses o gyflwyno'r brechlyn yn sicr yn helpu i atal rhai mathau o drosglwyddiad nosocomiaidd. Byddai hefyd o gymorth gyda thrigolion mewn cartrefi gofal o ran ein gallu i amddiffyn staff sy'n mynd i'r cartrefi gofal hynny a'r preswylwyr sy'n symudol. Mae’r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu wedi darparu cyngor y mae’r pedwar prif swyddog meddygol wedi’i gymeradwyo, a chyfarfu Gweinidogion iechyd mewn galwad gynnar ben bore heddiw gyda swyddogion cyfatebol o’r Alban, Gogledd Iwerddon a Lloegr, ac rydym wedi cytuno, unwaith eto, i ddilyn y cyngor y mae'r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu wedi'i roi ar flaenoriaethu. Yn y cyngor hwnnw, mae preswylwyr cartrefi gofal a phobl wirioneddol agored i niwed ar frig y rhestr, a’r grŵp nesaf yw pobl dros 80 oed a staff rheng flaen ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.

Yn y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddais heddiw, rwyf wedi nodi, oherwydd priodoleddau penodol brechlyn Pfizer, nad ydym yn credu y bydd modd inni fynd ag ef yn ddiogel i gartrefi gofal. Golyga hynny y bydd gennym nifer lai o ganolfannau brechu y bydd angen inni fynd â phobl iddynt. Nawr, yn ymarferol, ni fydd rhai preswylwyr cartrefi gofal felly yn cael y brechlyn hwnnw yn ystod wythnosau cyntaf y broses o’i gyflwyno. Mae angen inni ddeall y data diogelwch mewn perthynas â symud y brechlyn hwnnw o gwmpas mewn amser real mewn mwy o leoliadau, cyn y gallwn edrych, o bosibl, ar fynd ag ef i rywle arall. Nawr, mae hynny'n her, a golyga na fydd modd inni fynd â'r brechlyn at breswylwyr cartrefi gofal, sydd ar frig y rhestr o bobl agored i niwed. Byddant yn cael rhywfaint o amddiffyniad gennym drwy ein gallu i flaenoriaethu staff sy'n gweithio yn yr amgylcheddau hynny, yn ogystal â'n staff gofal iechyd rheng flaen. Felly, rwy'n dal i fod yn obeithiol y bydd y brechlyn hwn yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Ond dyna pam rwyf wedi dweud ar goedd a dywedaf eto fod brechlyn Rhydychen yn rhoi llawer mwy o allu inni ei ddosbarthu gan ei fod yn frechlyn y gallwch ei storio mewn oergell yn y bôn, felly ceir llawer llai o heriau logistaidd wrth ei gyflwyno.