Rwy'n falch iawn fod y mater hwn yn cael ei drafod heddiw. Gofynnais o'r blaen am ddatganiad neu ddadl gan Lywodraeth Cymru ar y mater, gan nad wyf yn credu mai plant sy'n llwglyd neu sy'n dibynnu ar fanciau bwyd yw'r hyn rwyf fi a'r rhan fwyaf o'r Aelodau yma am ei weld. Cyflwynais lawer o gwestiynau ysgrifenedig eleni hefyd ar brydau ysgol am ddim.

I lawer o blant, y pryd ysgol am ddim yw eu prif bryd ar gyfer y dydd. I ailadrodd rhywbeth a ddywedais droeon yn y Siambr ar wyliau ysgol, rhaid i rieni ddarparu 10 pryd ychwanegol i bob plentyn yr wythnos yn ystod gwyliau'r ysgol. Os oes gennych bedwar o blant, dyna 40 pryd bwyd. Dyna pam rwyf wedi gofyn yn gyson am ddarpariaeth barhaus o brydau ysgol am ddim yn ystod gwyliau'r ysgol adeg y Nadolig a'r Pasg. A wnaiff y Llywodraeth gadarnhau y bydd hyn yn cael ei ddarparu yn ystod hanner tymor hefyd, oherwydd bydd angen bwydo plant bryd hynny hefyd? Rwyf hefyd yn galw ar y Llywodraeth, pan fyddant yn pennu eu cyllideb ar gyfer 2020-21, i gyllidebu ar gyfer prydau ysgol am ddim ar gyfer pob gwyliau ysgol gan gynnwys pob gwyliau hanner tymor.

Nid wyf yn siŵr a yw pob Aelod yn deall tlodi. Mae rhai ohonom yn ei ddeall o brofiad personol; i ni, mae'n brofiad byw, nid pwynt haniaethol mewn dadl. Mae'n real. Effeithiodd arnom ni a phobl y cawsom ein magu gyda hwy ac yr aethom i'r ysgol gyda hwy. Felly, mae'r rheini ohonom sy'n dod o gefndir penodol yn gwybod beth yw cinio ysgol. Y rheswm pam ein bod yn gwybod beth yw cinio ysgol yw oherwydd mai dyma brif bryd y dydd ac fe'i dilynir gan 'de'. Mae'n cadw llawer o blant wedi'u bwydo'n ddigonol, dyna pam rwy'n falch iawn y bydd yn cael ei ddarparu dros y gwyliau nesaf. Pan oeddwn yn yr ysgol, ni fyddai disgyblion yn mynychu gwersi, byddent yn gwneud yr hyn a arferai gael ei ddisgrifio fel 'mitsio', ond byddent yn dod i'r ysgol amser cinio er mwyn cael eu pryd ysgol am ddim fel y byddent yn cael eu bwydo, oherwydd dyna fyddai'r prif bryd y byddent yn ei gael y diwrnod hwnnw. Os ydych am wybod beth yw cefndir rhywun, gofynnwch iddynt pryd mae cinio—ai am hanner dydd neu gyda'r nos? Byddai pobl fel fi'n sicr o ddweud 'canol dydd'; credaf y byddai'r rhan fwyaf o'r bobl yn y Siambr yn dweud 'gyda'r nos'.

Rwy'n cefnogi rhan gyntaf y cynnig, sy'n galw ar Lywodraeth Cymru i ddiwygio'n syth y meini prawf cymhwysedd ar gyfer prydau ysgol am ddim fel bod unrhyw blentyn, unrhyw deulu sy'n cael credyd cynhwysol neu fudd-dal cyfatebol, ac unrhyw blentyn mewn teulu nad yw cyllid cyhoeddus ar gael iddynt yn gymwys. Byddai ehangu cymhwysedd yn helpu teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd ymdopi. Byddai'n gwella canlyniadau addysgol, fel y dywedodd Delyth Jewell, rwy'n credu, ac yn helpu i fynd i'r afael â thlodi mewn gwaith. Credaf ein bod weithiau'n anghofio, os yw plant yn cael eu bwydo'n wael, fod eu perfformiad yn yr ystafell ddosbarth yn debygol o fod yn sylweddol is. Os ydych chi'n poeni am fwyta, mae'n debyg fod astudio mathemateg yn llawer llai pwysig yn eich bywyd. Nid oes gan dros hanner plant Cymru sy'n byw islaw llinell dlodi'r DU hawl i gael prydau ysgol am ddim. O'r 129,000 o blant oedran ysgol sy'n byw islaw'r llinell dlodi yng Nghymru, nid yw dros 70,000 yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Fy etholwyr i yw llawer ohonynt. Maent yno'n bennaf oherwydd bod eu rhieni mewn swyddi ar gyflogau isel sy'n eu codi dros y trothwy cymhwysedd. Yn ogystal, nid yw bron i 6,000 o blant yng Nghymru fel arfer yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim gan nad yw cyllid cyhoeddus ar gael i'w teuluoedd. Mae llawer o'r plant hyn yn byw mewn tlodi dwys, hirdymor ac mae angen cymorth arnynt ar frys. Mae angen i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â hyn ar frys ar gyfer y flwyddyn nesaf.

A yw Plaid Cymru yn credu bod darparu prydau ysgol am ddim i bob plentyn yn ddefnydd da o adnoddau cyfyngedig? A yw wedi'i gostio? A fydd yn ymddangos yng nghyllideb arfaethedig Plaid Cymru ar gyfer 2020-21? Beth yw'r amcangyfrif o gost cynnwys pawb? A oes problem o ran capasiti? Os yw'r ysgol yn defnyddio'r neuadd, fel y mae mewn llawer o ysgolion cynradd, ar gyfer darparu prydau bwyd, ac addysg megis addysg gorfforol, sut y daw'r cyfan at ei gilydd? Capasiti cegin; capasiti gweini; trefnu sawl eisteddiad yn seiliedig ar gapasiti'r neuadd; amseru eisteddiadau—mae gan rai ysgolion ddau eisteddiad nawr, a sut y gellid trefnu tri neu bedwar? Ar ddarparu cinio ysgol am ddim i bawb, pennawd gwych, heb ei ystyried yn llawn. Ond mae angen inni ehangu'r ddarpariaeth o brydau ysgol am ddim i bob plentyn mewn angen. Mae angen inni ymrwymo i ehangu'r ddarpariaeth, mae angen inni ymrwymo i'w pharhau drwy'r gwyliau. Bydd hyn, fel y dywedais yn gynharach, yn gwella cyrhaeddiad addysgol. Bydd plant sy'n cael eu bwydo'n dda yn gwneud yn well gan nad ydynt yn poeni am fwyta ac maent yn treulio llawer mwy o amser yn meddwl am yr hyn a ddysgir iddynt.

Sut y caiff ei ariannu? Rwy'n credu fy mod yn un o'r ychydig bobl sy'n meddwl am syniadau ynglŷn â sut y dylid ariannu pethau—nid rhywbeth a fydd yn mynd i lawr yn dda iawn gyda fy mhlaid fy hun, byddwn yn disgwyl. Fel rwy'n dal i ddweud, allan o bortffolio'r economi a thrafnidiaeth. Fel y dywedaf o hyd, cyrhaeddiad addysgol uwch yw'r offeryn datblygu economaidd gorau—llawer gwell nag iro llaw cwmnïau i ddod â ffatrïoedd cangen i Gymru i'w cadw yma am ychydig flynyddoedd ac yna gadael. Mae angen inni sicrhau bod ein plant yn cael eu bwydo'n dda, ac y gall pob plentyn wneud y gorau y gallant, fel bod gennym weithlu medrus iawn, ac efallai y bydd hynny'n ateb yr hyn a ddywedodd Suzy Davies am gyflogau isel. Mae gennym gyflogau isel oherwydd bod gennym sgiliau isel. Mae angen inni wella ein sylfaen sgiliau. Un o'r ffyrdd o wneud hynny yw sicrhau bod plant wedi cael eu bwydo pan fyddant yn mynd i mewn i'r ystafell ddosbarth.