Wel, wrth geisio cytundeb y Senedd hon i Egwyddorion Cyffredinol Bil Etholiadau Cymru (Coronafeirws), mae Llywodraeth Cymru yn ei hanfod yn gofyn i ni ailgylchu'r pwyntiau a'r dadleuon a wnaed pan wnaethom ni drafod a chytuno i gyflwyno Bil brys hwn y Llywodraeth wythnos yn ôl. Fel y dywedais i bryd hynny, mae Bil brys yn

'symleiddio prosesau deddfu ac atebolrwydd y Senedd'— ac felly

'dim ond pan fydd argyfwng gwirioneddol ac anrhagweladwy y dylid ei defnyddio.'

Fel y nodais i hefyd bryd hynny,

'Cyflwynwyd Bil Etholiad Cyffredinol yr Alban (Coronafeirws), sy'n galluogi Gweinidogion Llywodraeth yr Alban i ohirio etholiad cyffredinol yr Alban y tu hwnt i 6 Mai, yn amodol ar bleidlais o Senedd gyfan yr Alban, yn Senedd yr Alban am y tro cyntaf'— fis Tachwedd diwethaf, ac

'er iddo gael ei basio drwy amserlen ar garlam, roedd gan Aelodau Senedd yr Alban dros bum wythnos o hyd i ystyried y Bil.'

Mae amserlen arfaethedig Llywodraeth Cymru ar gyfer y Bil hwn, mewn cyferbyniad, yn rhoi pythefnos o graffu yn unig i ni tan Gyfnod 3 yr wythnos nesaf. Er y bu argyfwng y pandemig yma ers mis Mawrth 2020 ac rydym ni wedi bod yn ymwybodol o ddyddiad etholiad nesaf Senedd Cymru am bum mlynedd, ni wnaeth y Prif Weinidog awgrymu newid y rheoliadau tan fis Tachwedd diwethaf. Felly mae'n rhaid i ni ofyn unwaith eto pam mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi ei hun mewn sefyllfa lle mae angen iddi fod yn defnyddio gweithdrefnau brys o'r fath, pan oedd yn amlwg y byddai'r pandemig yn dal i fod yn rheoli'r agenda? Yn ddealladwy, mae pryder ynghylch creu gwrthdaro buddiannau lle mai'r Prif Weinidog, sydd wedi ei rymuso gan y ddeddfwriaeth hon i ofyn yn ffurfiol am oedi'r etholiad yw'r un person a fydd yn arwain yr ymgyrch etholiadol ar gyfer un o'r pleidiau yn yr etholiadau hyn—Llafur Cymru. 

Fe wnaethom ni bleidleisio yr wythnos diwethaf i gytuno y gall Llywodraeth Cymru gyflwyno'r Bil hwn fel Bil brys yn y Senedd, gan gydnabod yr angen posibl am oedi ar sail y sefyllfa iechyd cyhoeddus sy'n dirywio'n wael. Fodd bynnag, fel y dywedais bryd hynny, 'dim ond rhoi benthyg ein pleidlais a wnawn.' Nid yw Llywodraeth Cymru wedi dweud pa sefyllfa y bydd angen i'r pandemig fod ynddi i'w gwneud yn ofynnol i'r etholiad gael ei oedi, a byddai ein cefnogaeth barhaus yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru nodi beth fydd angen i'r trothwy fod cyn i'r Prif Weinidog wneud cais yn ffurfiol am yr oedi. Rydym yn pryderu eu bod nhw'n dal i ddod o hyd i resymau dros beidio â gwneud hyn, ac felly rydym ni'n eu hannog i nodi difrifoldeb ein safbwynt ar hyn.

Rydym ni yn cydnabod bod rhinwedd i lawer o gynnwys y Bil. Fodd bynnag, rydym yn parhau i bryderu ei bod yn bosibl mai dim ond yn ddiweddarach y byddai rhywfaint o'r cynnwys arfaethedig yn cael ei gyflwyno, fel gwelliannau Llywodraeth Cymru. Fe wnaethom ni gymryd rhan yng ngrŵp cynllunio etholiadol Llywodraeth Cymru, ac mae gennym ni nifer o bryderon o hyd ers y grŵp cynllunio, gan gynnwys ymestyn y pleidleisio dros sawl diwrnod, lle byddai pleidleiswyr, er enghraifft, yn cael eu difreinio pe byddan nhw'n credu y byddai pleidleisio dros Senedd Cymru ar ddiwrnod arall yn dal i ganiatáu iddyn nhw bleidleisio dros eu comisiynydd heddlu a throseddu. Ac eithrio pleidleisio absennol felly, byddwn ni'n ceisio cefnogaeth y Senedd i atal y pleidleisio mewn gorsafoedd dros sawl diwrnod. Byddwn ni hefyd yn ceisio cefnogaeth y Senedd i sicrhau bod yr Aelodau yn cael eu hatal rhag defnyddio eu lwfans swyddfa neu eu lwfans cyfathrebu i hyrwyddo eu hunain yn ystod yr hyn a fyddai wedi bod y cyfnod diddymu; i leihau o 21 nifer y diwrnodau sydd eu hangen ar y Senedd nesaf iddi gynnal ei chyfarfod cyntaf lle y gellir cynnal y trefniadau tyngu llw ar-lein, a gellir trefnu diwrnodau tynnu lluniau i'r Aelodau newydd gael tynnu eu llun yn y Siambr os byddai hynny'n cael ei ganiatáu o dan y rheolau COVID ar y pryd; i leihau'r cyfnod y mae'r grym i ohirio'r etholiad yn berthnasol iddo o chwech i bedwar mis, pan fydd angen i ni gynnal yr etholiad cyn unrhyw gynnydd posibl mewn achosion COVID-19 yn ystod y misoedd oerach; ac i atal y sefyllfa lle y gallai'r etholiad gael ei ohirio fwy nag unwaith. Mae angen eglurder hefyd ynghylch beth fyddai'n digwydd i bleidleisiau post a gaiff eu bwrw cyn cytuno ar oedi'r etholiad. Mae'r pandemig wedi taflu goleuni llachar ar Lywodraeth ddatganoledig yng Nghymru, a dim ond o dan amgylchiadau brys eithriadol y dylid ystyried gohirio etholiad cyffredinol Cymru sydd i'w gynnal ar 6 Mai. Diolch.