Dr Julian Tudor Hart oedd un o feddygon mwyaf dylanwadol ac ysbrydoledig yr ugeinfed ganrif. Roedd yn feddyg teulu a ddechreuodd ei yrfa yn fuan ar ôl genedigaeth y gwasanaeth iechyd gwladol, a threuliodd y rhan fwyaf o'i fywyd gwaith fel meddyg teulu yn gwasanaethu'r gymuned lofaol ddifreintiedig yng Nglyncorrwg, yn fy etholaeth i, sef Aberafan. Yma, gallodd fwrw ymlaen â'i ymchwil, gan gyfuno ei hyfforddiant mewn iechyd cyhoeddus â gofalu am ei gleifion. Gallodd astudio effeithiau gofal wedi'i gynllunio a'i rag-gynllunio dros nifer o ddegawdau, ac felly roedd yn eiriolwr cryf dros gamau ataliol i osgoi'r angen am driniaeth. Deallodd fod gofal sylfaenol effeithiol yn dibynnu ar sylfaen gadarn o ymddiriedaeth a pharhad ar ran pawb a oedd ynghlwm wrtho. Arweiniodd y gwaith ymchwil hwn at gynhyrchu ei bapur ar y ddeddf gofal gwrthgyfartal, a gyhoeddwyd yn The Lancet am y tro cyntaf ar 27 Chwefror 1971, sef hanner canrif yn ôl i'r penwythnos hwn. Daeth gwaith Dr Tudor Hart i'r casgliad fod gan bobl sy'n byw mewn ardaloedd mwy difreintiedig gyfraddau marwolaeth uwch oherwydd bod gan bobl ragdueddiad tuag at salwch o ganlyniad i amgylchiadau neu ddiffyg triniaeth gywir. Roedd yn ysbrydoledig, a daeth yn adnabyddus ledled y byd fel darn pwysig o waith ar anghydraddoldebau iechyd, gan ddweud bod argaeledd gofal meddygol da yn tueddu i amrywio'n wrthgyfartal ag anghenion y boblogaeth a wasanaethir. Roedd y papur o'r farn bod dosbarthiad gofal meddygol yn y farchnad yn gyntefig a hen ffasiwn.

Ni ddylai grymoedd y farchnad bennu gofal iechyd cymunedau. Dylai fod yn seiliedig ar angen ac nid statws. Mae gennyf gredoau sosialaidd cryf ac nid wyf yn credu mai cyfrifoldeb un blaid wleidyddol yw'r angen i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd: mae'n gyfrifoldeb a rennir gan bawb. Rydym yn aml yn canmol ein staff GIG gwych wrth iddynt ofalu am bobl ledled Cymru, ond os ydym eisiau sicrhau nad oes angen i lawer o bobl gael gofal yn y lle cyntaf, rhaid inni barhau i fynd i'r afael â'r heriau a nodwyd gan Dr Tudor Hart yn ei bapur 50 mlynedd yn ôl. Mae'n destun pryder fod y ddeddf gofal gwrthgyfartal yn parhau i fod mor berthnasol heddiw ag yr oedd 50 mlynedd yn ôl. Rhaid i bob un ohonom ymrwymo i sicrhau nad yw'n parhau i fod yn berthnasol dros y 50 mlynedd nesaf.