Diolch, Lywydd. Ar 21 Chwefror, gwnaethom nodi un o'r nifer o ddyddiau arwyddocaol yn hanes rhyfeddol Merthyr Tudful a Rhymni. Ar y diwrnod hwn ym 1804 y gwnaeth injan stêm Trevithick ei thaith reilffordd gyntaf erioed, naw milltir o Benydarren i gamlas Merthyr-Caerdydd. Golygai'r daith hon mai Richard Trevithick, ac nid George Stephenson, oedd tad go iawn y rheilffyrdd. Roedd meistr haearn Cyfarthfa, Richard Crawshay, mor amheus nes iddo osod bet o 500 gini gyda Samuel Homfray o waith Penydarren na fyddai'r trên yn gallu cludo 10 tunnell o haearn i Abercynon. Collodd ei fet.

Heddiw, drwy ein treftadaeth y cofiwn y digwyddiad hwn drwy arbrawf Trevithick ac wrth gwrs—ac rwy'n atgoffa'r Dirprwy Weinidog diwylliant o hyn—mae'r atgynhyrchiad o injan Trevithick yn Abertawe, nid ym Merthyr Tudful. Erbyn hyn mae cynlluniau sylweddol i ddatblygu profiad Cyfarthfa o dan frand prosiect Crucible. Yn fy marn i, dylai Richard Trevithick a'r hyn a wnaeth ym Merthyr Tudful ar 21 Chwefror 1804 fod yn rhan bwysig o'r stori honno. Fel y dywed Amgueddfa Genedlaethol Cymru:

'Allwn ni ddim gorbwysleisio pwysigrwydd locomotif Trevithick. Ym 1800, ar garlam wrth farchogaeth oedd y cyflymaf y gallai dyn deithio dros dir. Ganrif yn ddiweddarach roedd rhwydwaith reilffordd yn cyrraedd cyfran helaeth o'r byd gyda threnau'n teithio'n gyson ar gyflymder o chwe deg milltir yr awr.'

Cafodd y trawsnewidiad rhyfeddol hwn

'a weddnewidiodd y byd' ei gychwyn yn fy etholaeth ym mis Chwefror 1804. Diolch.