Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog – Senedd Cymru am 1:46 pm ar 16 Mawrth 2021.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:46, 16 Mawrth 2021

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, heddiw rydym ni'n nodi pen-blwydd prudd iawn y farwolaeth gyntaf a gofnodwyd o ganlyniad i COVID-19 yng Nghymru. Rydych chi wedi sôn am yr angen am ymchwiliad cyhoeddus yn y dyfodol a fydd yn ceisio nodi gwersi o'r 12 mis diwethaf. A ydych chi'n rhannu'r farn, fel yr wyf i, a fynegwyd yn ddiweddar gan Syr Mansel Aylward, mai un o'r gwersi eglur yw y bu methiant i gynllunio a pharatoi yn iawn ar gyfer y pandemig? Yn benodol, a ydych chi'n credu bod y pwyslais ar y ffliw gan eithrio coronafeirysau fel syndrom anadlol acíwt difrifol neu syndrom anadlol y dwyrain canol yn y cynllun pandemig wedi arwain at rai o'r camgymeriadau cynnar yn yr ymateb? Awgrymodd yr wyddoniaeth o amgylch pandemig ffliw ei bod hi'n anodd dros ben, neu hyd yn oed yn ofer, ceisio atal trosglwyddiad cymunedol ar ôl iddo ddod yn endemig, nad yw'n wir, fel y gwyddom erbyn hyn, gyda COVID. A yw hynny'n esbonio'r ddau brif gamgymeriad yn gynnar—y methiant i fabwysiadu cyfyngiadau symud yn ddigon cynnar a chefnu ar brofi ac olrhain cymunedol, a ail-fabwysiadwyd yn ddiweddarach, wrth gwrs?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:48, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddiolch i Adam Price am dynnu sylw at y diwrnod difrifol a phrudd iawn yr ydyw pan fyddwn ni'n nodi pen-blwydd y farwolaeth gyntaf o coronafeirws yma yng Nghymru, profiad sydd wedi cael ei ailadrodd i lawer iawn gormod o deuluoedd. Roeddwn i'n falch iawn heddiw o allu gwneud y cyhoeddiad am goetir coffa, yn y gogledd ac yn y de, lle bydd teuluoedd sydd wedi dioddef y golled honno yn gallu cael cofeb barhaol i'r profiad ofnadwy hwnnw. Mae Mr Price yn iawn hefyd, Llywydd, i dynnu sylw at y ffaith bod cynllunio ar gyfer pandemig ar draws y Deyrnas Unedig wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar y ffliw, a'r gwersi a ddysgwyd o brofiadau cynharach o hynny.

Rwy'n credu ei bod hi'n rhy gynnar i sôn am gamgymeriadau ac i briodoli achosion i bethau y gellid bod wedi eu gwneud yn wahanol. Rwy'n eithaf sicr y byddai pethau wedi cael eu gwneud yn wahanol pe byddem ni'n gwybod bryd hynny yr hyn yr ydym ni'n ei wybod nawr. Felly, nid yw hynny yn gwadu mewn unrhyw ffordd y gellid bod wedi gwneud pethau yn wahanol. Mae gallu dweud, 'Roedd oherwydd hyn, neu oherwydd hynna, a, phe byddem ni wedi gwybod, byddem ni wedi gwneud rhywbeth yn wahanol'—rwy'n credu bod hynny'n llawer anoddach i fod yn bendant. Mae angen cynnal ymchwiliad. Mae angen i'r ymchwiliad hwnnw fod ar sail y DU, neu ni fydd byth yn gwneud synnwyr o'r profiad yma yng Nghymru mewn ffordd lawn, ac mae angen ei wneud ar adeg pan fo gan y system—sy'n dal i ganolbwyntio, bob dydd, ar ymdrin ag effeithiau gwirioneddol argyfwng iechyd y cyhoedd—y lle sydd ei angen arni i allu meddwl amdano a chyfrannu at y cwestiynau y bydd ymchwiliad o'r fath yn eu codi yn briodol.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 1:50, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Mae llawer o bobl, Prif Weinidog, yn tynnu sylw at y ffordd y mae COVID-19 wedi amlygu a gwaethygu ymhellach yr anghydraddoldebau iechyd presennol y mae fforwm polisi iechyd a gofal cymdeithasol Cymru, sy'n dod â'r sefydliadau blaenllaw yn y sector yng Nghymru ynghyd, wedi ysgrifennu atoch yn eu cylch, yn gofyn i chi ymrwymo i strategaeth draws-Lywodraethol i leihau'r anghydraddoldebau hyn, gan fynd i'r afael â phenderfynyddion cymdeithasol dyfnach afiechyd, tai gwael, bylchau mewn cyfleoedd addysgol a'r pandemig blaenorol o dlodi sydd wedi creithio gormod o bobl yng Nghymru am amser rhy hir o lawer.

Mae'r cyhoeddiad yr ydych chi newydd gyfeirio ato—creu cofeb fyw i'r rhai sydd wedi colli eu bywydau—yr wyf i'n credu sy'n feddylgar iawn ac i'w groesawu yn fawr, ond oni fyddai'n gofeb fwy fyth i ni benderfynu gyda'n gilydd i roi terfyn ar newyn a thlodi plant, i roi terfyn ar ddigartrefedd a thai gwael, a rhoi terfyn ar dâl tlodi, gan ddechrau gyda gweithwyr allweddol, fel arwydd o'n penderfyniad ar y cyd i beidio â dychwelyd i sut yr oedd pethau o'r blaen?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:51, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, mae'r rheina yn bwyntiau pwysig hefyd. Rwy'n falch iawn bod y fforwm gofal cymdeithasol wedi bod yn gweithio'n galed ar yr agenda hon. Rwy'n credu y bydd gwaith cyngor y bartneriaeth gymdeithasol, Llywydd, pan fyddwn ni'n dod i fyfyrio ar y 12 mis eithriadol hwn, yn sefyll allan fel ffordd o weithio yma yng Nghymru sydd wir yn dod â phob parti â buddiant o amgylch y bwrdd at ei gilydd. Mae wedi cyfarfod bob pythefnos, mae wedi sefydlu'r fforwm gofal cymdeithasol yn rhan o'r trefniadau hynny, ac rwy'n credu y dangosir eu bod nhw wedi ein rhoi ni mewn sefyllfa dda iawn.

Fy uchelgais pendant y tu hwnt i coronafeirws yw adeiladu yn ôl yn decach, oherwydd os na wnawn ni adeiladu yn ôl yn decach, yn sicr ni fyddwn ni'n adeiladu yn ôl yn well. Ac mae coronafeirws wedi amlygu—yn gwbl eglur—yr annhegwch a'r anghydraddoldebau dwfn, sylfaenol hynny sydd yno yng nghymdeithas Cymru ac sydd wedi eu gwaethygu yn ystod degawd o gyni cyllidol bwriadol. Yr hyn y mae angen i ni ei weld nawr yw Llywodraeth yn San Steffan sy'n barod, wrth i ni ddod allan o hyn i gyd, i beidio â llwytho'r cyfrifoldeb amdano ar ysgwyddau y rhai yr ydym ni wedi dibynnu fwyaf arnyn nhw yn ystod y 12 mis diwethaf, ac eto rwy'n ofni'n fawr mai dyna fyddwn ni'n ei weld. Ac yn hytrach nag erydu anghydraddoldebau, bydd Llywodraeth Cymru unwaith eto yn wynebu ceisio gwneud popeth y gallwn ni ei wneud i liniaru effeithiau Llywodraeth y DU y mae ei gweithredoedd yn ychwanegu at yr effeithiau strwythurol yr ydym ni wedi eu gweld yn cael eu tynnu i'r wyneb yn ystod y pandemig yn hytrach na mynd i'r afael â nhw.

Photo of Adam Price Adam Price Plaid Cymru 1:53, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Prif Weinidog, dywedasoch yn y gorffennol eich bod chi'n rhannu uchelgais fy mhlaid i o dalu gweithwyr gofal yn deg, gydag isafswm cyflog gwarantedig o £10 yr awr, ond dywedasoch mai dim ond os bydd eich plaid yn San Steffan yn llwyddo i berswadio Llywodraeth y DU i fabwysiadu polisi o'r fath y gall hynny ddigwydd. Siawns na allwn ni fforddio i roi penderfyniad mor sylfaenol ar gontract allanol i Lywodraeth Dorïaidd y DU—nid ydyn nhw byth yn mynd i adeiladu yn ôl yn decach, ydyn nhw? Bum mlynedd ar hugain yn ôl, roeddem ni'n arfer sôn am y difidend datganoli fel un o'r dadleuon craidd dros greu'r sefydliad hwn, y Senedd. Onid yw hi'n bryd i'r difidend hwnnw gael ei dalu i'r grŵp hwn o weithwyr? Felly, a wnewch chi ymrwymo i ariannu gofal cymdeithasol, Prif Weinidog, yn ddigonol, fel y gall pob gweithiwr gofal gael y cyflog byw gwirioneddol o leiaf, fel ymgorfforiad o'r Gymru newydd y dylem ni ymdrechu i'w chreu fel etifeddiaeth gadarnhaol o'r pandemig ofnadwy hwn?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:54, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Wel, yn gyntaf oll, Llywydd, gadewch i mi ddweud bod y difidend datganoli yno bob dydd ym mhrofiad dinasyddion Cymru, ac yno mewn ffordd sy'n mynd i'r afael yn uniongyrchol ag anghydraddoldebau hefyd. Nid yw pobl yma yng Nghymru sy'n cael cyflog isel yn talu am eu presgripsiynau, ond, dros y ffin, maen nhw'n talu bron i £9 am bob eitem. Nid oes treth ar salwch yma yng Nghymru, ac mae hwnnw yn ddifidend datganoli. Yn nhymor y Senedd hon, rydym ni wedi creu'r cynnig gofal plant mwyaf hael yn unman yn y Deyrnas Unedig, unwaith eto fel bod teuluoedd sy'n gweithio yn gwybod y gallan nhw fynd i'r gwaith ac ymdrin â gofal plant o safon a'i fod ar gael iddyn nhw, ar gyfer pobl ifanc tra eu bod nhw yn y blynyddoedd ffurfiannol hynny. Mae gennym ni frecwastau am ddim yn ein hysgolion cynradd o hyd—unwaith eto, gyda'r nod pendant o wneud yn siŵr bod gan y plant hynny a oedd yn dod i'r ysgol yn rhy llwglyd i ddysgu, rywbeth yng Nghymru y gwyddom y bydd yn atal hynny rhag digwydd. Mae'r difidend datganoli yno bob un dydd ym mywydau teuluoedd Cymru. Ac o ran gweithwyr gofal cymdeithasol, wrth gwrs mai uchelgais y Llywodraeth hon yw y dylai ein gweithwyr gofal cymdeithasol gael eu cydnabod yn briodol a'u talu yn briodol am y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Ni oedd y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i dalu £500 i weithwyr gofal cymdeithasol i gydnabod y gwaith eithriadol y maen nhw wedi ei wneud yn ystod y pandemig. Nawr bod cyllideb y Canghellor allan o'r ffordd, yna mae fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans, gyda Julie Morgan a Vaughan Gething, yn edrych i weld sut y gallwn ni ddefnyddio ein cyllideb i barhau i ddatblygu ein hagenda o gydnabod a gwobrwyo gweithwyr gofal cymdeithasol am y gwaith hanfodol y maen nhw'n ei wneud yma yng Nghymru.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 1:56, 16 Mawrth 2021

Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd, ac rwy'n cysylltu fy hun â sylwadau arweinyddion eraill yn y fan yma y prynhawn yma wrth fyfyrio ar ben-blwydd y farwolaeth COVID gyntaf yng Nghymru. Pwy fyddai wedi meddwl, 12 mis yn ddiweddarach, y byddem ni'n dal i fod yn gweld mwy o farwolaethau trasig yn cael eu hadrodd o COVID, ac yn parhau i fynd drwy'r cyfyngiadau sy'n cael eu gosod ar ein bywydau bob dydd? Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog hefyd—. Oherwydd, wrth i ni ddod allan o argyfwng COVID, gyda'r rhaglen frechu yn ei hanterth ar draws y Deyrnas Unedig gyfan, ar gyfandir Ewrop, mae llawer o arweinyddion yn troi eu cefnau ar frechlyn AstraZeneca bellach ac yn rhoi sylwadau yn y wasg sy'n arbennig o annefnyddiol i gyflwyniad y brechlyn—. Rydych chi wedi defnyddio'r llwyfan yn y fan yma, neu'r darllenfwrdd, ddylwn i ddweud, i gyfleu neges i'r arweinyddion ar gyfandir Ewrop pan oedd trafodaethau Brexit yn eu hanterth. Prif Weinidog, beth yw eich neges i'r Arlywydd Macron a'r Canghellor Merkel pan fyddan nhw'n siarad yn negyddol am frechlyn AstraZeneca? Oherwydd, tan y byddwn ni wedi brechu cymdeithas ledled y byd, mae'n mynd i fod yn fwyfwy anodd i ni ddychwelyd i'n bywydau arferol. A pha effaith ydych chi wedi ei chael—? Pa effaith ac asesiad ydych chi wedi eu gwneud o'r sylwadau ar gyflwyniad y brechlyn yma yng Nghymru—o'r sylwadau a wnaed yn Ewrop?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 1:57, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, mae fy neges i i bobl yma yng Nghymru ar y mater pwysig hwn, ac mae fy neges i bobl yng Nghymru yn syml iawn: mae brechlyn Rhydychen yn ddiogel. Nid yw'r pryderon a fynegwyd amdano mewn mannau eraill yn cael eu rhannu gan y rheoleiddiwr meddyginiaethau yma yng Nghymru, nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan Sefydliad Iechyd y Byd, nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, ac yn sicr nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan ein prif swyddog meddygol a'n cynghorwyr gwyddonol. Cafodd y Gweinidog iechyd a minnau gyfle ddoe i brofi'r holl dystiolaeth hon yn uniongyrchol gyda'n prif swyddog meddygol, a daethom i ffwrdd o hynny yn gwbl gryfach yn ein dealltwriaeth bod y clotiau gwaed y sonnir amdanyn nhw mewn papurau newydd—nid oes dim mwy o berygl o glot gwaed o gael brechlyn AstraZeneca-Rhydychen nag a fyddai yn y boblogaeth yn gyffredinol ar unrhyw adeg. Mae clotiau gwaed yn digwydd drwy'r amser yn y boblogaeth, ac nid yw'r brechlyn—nid yw—yn mynd i gynyddu eich risg o hynny. Felly, o ran y pwynt pwysig a wnaeth Andrew R.T. Davies, nid wyf i eisiau i neb yng Nghymru a allai fod yn betrusgar am y brechlyn betruso mwy oherwydd y straeon y byddan nhw wedi eu gweld neu eu clywed.

Mae'r rhaglen frechu yng Nghymru yn mynd o nerth i nerth. Adroddwyd y niferoedd uchaf erioed ddwywaith yn ystod yr wythnos diwethaf, ddydd Gwener a dydd Sadwrn, o ran nifer y bobl a gafodd frechiad mewn un diwrnod. Adroddwyd dros 40,000 o bobl mewn un diwrnod ddydd Sadwrn—ffigur eithriadol; dros 1 y cant o boblogaeth gyfan Cymru yn dod ymlaen i gael eu brechu. Dyna'r hyn y mae angen i ni ei weld yn y dyddiau a'r wythnosau i ddod, a gwn y bydd hynny yn cael ei gefnogi yn gryf gan bleidiau ar draws y Siambr hon, ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle i atgyfnerthu'r negeseuon hynny unwaith eto y prynhawn yma.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative 1:59, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Diolch, Prif Weinidog. Ac rwy'n croesawu'r sylwadau cadarnhaol hynny, er gwaethaf y negyddoldeb sy'n dod o wledydd eraill, a gobeithio y gallwn ni ddychwelyd, yn y gwledydd hynny, at broses frechu arferol, oherwydd, fel y dywedais, oni bai ein bod ni i gyd yn glynu wrth y rhaglen frechu, byddwn ni i gyd yn dioddef cyfyngiadau symud yn y dyfodol, fel yr ydym ni'n eu gweld mewn gwledydd ledled Ewrop ar hyn o bryd.

Ond fe hoffwn i ddod â chi yn ôl at eich cynllun rheoli eich hun, y cynllun rheoli coronafeirws, a gyhoeddwyd gennych chi ym mis Rhagfyr, ac yn arbennig, roedd y cynllun hwnnw wedi'i seilio ar amrywiolyn Caint fel y feirws amlycaf, a nodwyd gennych chi ar 21 Rhagfyr. Ailadroddodd y Gweinidog iechyd hyn wrthyf i ym mis Ionawr, pan oeddwn i'n gofyn am fap ffordd allan o'r cyfyngiadau symud ac, yn benodol, pyrth o gyfle i agor yr economi ac agor cymdeithas. Fe wnaethoch chi ailadrodd hefyd pwysigrwydd y cynllun rheoli coronafeirws i'm cyd-Aelod Laura Anne Jones ym mis Chwefror, ac eto fy nealltwriaeth i yw bod y cynllun rheoli coronafeirws wedi ei roi o'r neilltu erbyn hyn a'i fod yn aros am ddiweddariad. Pam mae'n cymryd cyhyd i ddiweddaru'r cynllun rheoli coronafeirws, gan ei fod wedi bod yn ganolog i'ch syniadau hyd at ychydig wythnosau yn ôl? Ac a allwch chi, i sicrhau tryloywder, gyhoeddi'r holl ganllawiau wedi'u diweddaru yr ydych chi'n eu defnyddio pan eich bod chi'n ystyried mesurau i ddatgloi cymdeithas wrth i ni fynd ymhellach i'r gwanwyn a dechrau'r haf?

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:00, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, roedd y cynllun rheoli, y lefelau rhybudd, yn gwbl allweddol i'r cyhoeddiad yr oeddwn i'n gallu ei wneud ddydd Gwener yr wythnos diwethaf: cyfres eglur iawn o gerrig milltir i'n system addysg, i'n bywydau personol ac yn y gymuned fusnes, yn esbonio sut yr ydym ni'n gobeithio manteisio ar y gwaith yr ydym ni wedi ei wneud gyda'n gilydd i atal y feirws yma yng Nghymru, i gael mwy o blant yn ôl yn yr ysgol, mwy o gyfleoedd i bobl gyfarfod, mwy o fusnesau yn gallu ailagor unwaith eto. Nodais gyfres o ddyddiadau, hyd at 12 Ebrill, a nodais y materion a fydd yn cael eu hystyried yn ystod cyfnod yr adolygiad y tu hwnt i hynny, cyn belled ag y bo'r amodau yn caniatáu hynny. Roedd hynny i gyd yn manteisio yn drwm iawn ar y cynllun rheoli.

Rydym wrthi'n diweddaru rhai o'r metrigau sydd ynddo i roi ystyriaeth lawn i amrywiolion newydd a risgiau sy'n dal i fodoli, oherwydd er bod niferoedd yng Nghymru yn gostwng ar hyn o bryd, a bod nifer y bobl yn yr ysbyty yn gostwng hefyd, ni ddylai yr un ohonom ni droi ein golwg oddi wrth y risgiau sy'n parhau i fod yno. Adroddodd tri chwarter gwledydd Ewrop gyfraddau coronafeirws sy'n cynyddu dim ond yr wythnos diwethaf, ac yma yng Nghymru, mae gennym ni rai ardaloedd lle nad yw'r niferoedd yn gostwng. Felly, er bod y sefyllfa, am y tro, a gobeithio yn barhaus, yn mynd i'r cyfeiriad iawn, ni fydd yn parhau i wneud hynny os na fyddwn ni'n rhoi sylw i'r holl risgiau sy'n parhau i fod yno. Bydd y cynllun coronafeirws wedi'i ddiweddaru yn gwneud yn siŵr bod gennym ni asesiad cytbwys iawn, o bopeth sydd wedi ei gyflawni, o'r effaith gadarnhaol y bydd brechu yn parhau i'w darparu, ond hefyd nad ydym ni'n peryglu popeth sydd wedi ei gyflawni, drwy beidio â bod yn wyliadwrus yn barhaus ynghylch y risgiau y gall y feirws hwn ddal i'w hachosi i bob un ohonom ni ac i fywydau pobl yma yng Nghymru.

Photo of Andrew RT Davies Andrew RT Davies Conservative 2:03, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwy'n synnu braidd at y pwysigrwydd y gwnaethoch chi ei neilltuo i'r cynllun rheoli coronafeirws yn y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf, oherwydd cadarnhaodd y Gweinidog iechyd nad oedd cydymffurfiad â'r cynllun, fel y'i lluniwyd, wrth ystyried y cynlluniau a gyhoeddwyd gennych chi ddydd Gwener, a chyfeiriodd y Dirprwy Weinidog at y diweddariad hwnnw, yr ydym ni'n dal i aros amdano, yn ei gyfweliad ar raglen Politics Wales ddydd Sul. A allwch chi gadarnhau pryd y bydd y cynllun newydd hwnnw ar gael i ni i gyd ystyried pa fatrics y mae'r Llywodraeth yn gweithio yn unol ag ef?

Yn bwysig, pan ddaw'n fater o ymchwiliad cyhoeddus, rydych chi wedi gwneud sylwadau yn ddiweddar nad ydych chi'n credu y byddai'n briodol cychwyn ymchwiliad cyhoeddus cyn i'r pandemig ddod i'w derfyn naturiol, os gwnaiff ddod i'w derfyn fyth, yn wir. Rydym ni hefyd wedi darganfod gan gyngor sir Gaerfyrddin, er enghraifft, bod dwywaith cymaint o bobl wedi marw mewn cartrefi gofal yn ail don yr achosion o goronafeirws. Felly, mae'n bwysig iawn bod gennym ni ein bod ni'n cael ymchwiliad annibynnol a thrylwyr i edrych ar yr holl agweddau hyn, fel y gallwn ni gynllunio ar gyfer y dyfodol, dysgu'r mesurau diogelwch y mae angen i ni eu rhoi ar waith i achub bywydau yn y dyfodol. Gwn fod gennym ni etholiad ar 6 Mai, a byddwn ni i gyd yn brwydro i gymryd y swydd sydd gennych chi, a byddwch chithau'n brwydro i gadw'r swydd honno, ond mae'n bwysig bod aelodau'r cyhoedd yn deall yn union pwy sydd yn y gadair yna, yr hyn y bydd yn ei wneud wrth gomisiynu ymchwiliad cyhoeddus o'r fath. O'm safbwynt i, rwyf i eisiau gweld ymchwiliad cyhoeddus cyn gynted â phosibl yn gwneud cynnydd, ac, yn hytrach na'i golli mewn ymchwiliad cyhoeddus ehangach yn y DU, cael ymchwiliad cyhoeddus sy'n benodol i Gymru. A allech chi egluro eich sylwadau fel y gallwn ni ddeall yn union pryd yr ydych chi'n credu y dylai ymchwiliad cyhoeddus ddechrau, a'ch bod chi'n cytuno y dylai fod yn ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i Gymru yn unig, yn edrych ar y mesurau y mae gan Lywodraeth Cymru reolaeth drostyn nhw, yn hytrach na chael ei foddi mewn ymchwiliad ehangach yn y DU?

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Photo of Mark Drakeford Mark Drakeford Labour 2:05, 16 Mawrth 2021

(Cyfieithwyd)

Wel, Llywydd, rwy'n credu y bydd ymchwiliad yn rhan angenrheidiol a phwysig o'r ffordd yr ydym ni'n dysgu gwersi y 12 mis eithriadol yr ydym ni wedi byw drwyddyn nhw. Ni ddywedais ddoe fy mod i'n meddwl y dylai aros tan fod y coronafeirws ar ben; dywedais fy mod i'n meddwl y dylai aros tan ein bod ni i gyd yn ffyddiog fod y coronafeirws y tu ôl i ni. Felly, byddwn ni'n dal i ymdrin â coronafeirws, ac yn gwneud hynny am gryn amser i ddod, ond pan fyddwn ni'n sicr ein bod ni'n symud allan ohono ac nad ydym ni mewn perygl y bydd yn ailymddangos unwaith eto, yna bydd capasiti yn y system i wneud y meddwl a'r gwaith o gyfrannu at ymchwiliad cyhoeddus.

Nid wyf i'n cytuno ag ef ynglŷn ag ymchwiliad Cymru yn unig. Rwyf i wedi colli cyfrif o'r nifer o weithiau y mae wedi annog i mi ddilyn dull pedair gwlad, ond ar y mater hwn mae'n ymddangos ei fod yn credu ei bod hi'n synhwyrol ei wneud ar ein pen ein hunain. Ni fyddai ymchwiliad Cymru yn unig yn gallu mynd i'r afael â rhestr faith o faterion a fydd yn hanfodol i allu dysgu'r gwersi o'r hyn sydd wedi digwydd. Ni fyddai'n gallu edrych ar faterion teithio tramor a mewnforio'r feirws i'r Deyrnas Unedig, ac eto roedd yr achosion cyntaf a welsom ni yma yng Nghymru yn feirysau a ddaeth o fannau eraill yn y byd. Ni fyddai'n gallu ymdrin â phenderfyniadau COBRA a'r ffordd y mae hynny wedi effeithio ar hynt y feirws yma yng Nghymru. Ni fyddai'n gallu ymdrin â'r rhaglen frechu, oherwydd mae'r rhaglen frechu yn dibynnu'n helaeth ar waith llwyddiannus Llywodraeth y DU o ran sicrhau cyflenwadau o'r brechlyn. Ni fyddai'n gallu ymdrin â'r rhaglen brofi, oherwydd unwaith eto, ar gyfer y rhaglen brofi, rydym ni'n dibynnu ar y labordai goleudy am ran sylweddol o'r rhaglen brofi yma yng Nghymru, ac mae'r labordai hynny a'r penderfyniadau amdanyn nhw yn cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU. Llywydd, fe allwn i barhau. Ceir rhestr faith iawn o bethau sy'n gwbl ganolog i ddeall y ffordd y mae coronafeirws wedi cael effaith yma yng Nghymru.

Bydd hynny, yn gwbl briodol, yn edrych ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru hefyd, ond ni fyddai ceisio gwneud hynny ar wahân i'r penderfyniadau a wnaed ledled y Deyrnas Unedig a chan Lywodraethau eraill yn ogystal â phenderfyniadau a wnaed ar y cyd, hyd yn oed yn dechrau cyfleu darlun o'r hyn sydd wedi digwydd yn ystod y 12 mis diwethaf, ni fyddai'n werth chweil fel ymdrech. Ar y mater hwn, rwy'n cytuno â'r cyngor y mae'n ei roi i mi fel rheol, mai ymchwiliad y DU gyfan, lle bydd penderfyniadau pob haen o Lywodraeth yn sylfaenol, dyna'r ffordd i ddysgu'r gwersi, mewn ffordd sy'n iawn, yn briodol ac yn effeithiol. Ac mae hynny yn rhywbeth yr wyf i'n ymrwymedig iawn i wneud yn siŵr ei fod yn digwydd.