Mae hiliaeth systemig a systematig yng Nghymru wedi bod yn rhemp ers tro byd. Amlygwyd anghydraddoldebau hyd yn oed yn fwy yn ystod COVID, drwy ei effeithiau anghymesur ar gymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Rwy'n dal i fod wedi fy syfrdanu ein bod yn dal heb weld menyw o gymuned pobl dduon, Asiaidd neu leiafrifoedd ethnig yn cynrychioli pobl yn y fan yma yn y Senedd hon o hyd, felly mae gennym ni ffordd bell iawn i fynd.

Dylai'r adroddiad gan grŵp cynghori Llywodraeth Cymru yn pwysleisio'r materion hyn fod wedi bod yn rhybudd amserol terfynol i Lywodraeth Cymru gymryd camau brys ac uniongyrchol i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau hirsefydlog sy'n bodoli yn y wlad hon. Galwodd Plaid Cymru yr haf diwethaf am ymchwiliad llawn a thrylwyr i hiliaeth systemig yng Nghymru, gydag argymhellion pendant i'w hanrhydeddu. Fe wnaethom ni arwain amryw o ddadleuon yma yn y Senedd a'r tu allan, gyda rhwydweithiau amrywiol o bobl yn galw am newid—am gynnwys yn orfodol hanes pobl dduon a phobl groenliw yn y cwricwlwm newydd, i hysbysu disgyblion a gosod cynsail ar gyfer gwlad fodern, flaengar, yn rhydd o ragfarn, er mwyn gallu herio rhethreg hiliol. Ac rydym wedi arwain y dadleuon yn erbyn y rhethreg wenwynig yn hyn o beth a ddaw o'r dde eithaf, uchel eu cloch. Mae cymaint o waith i'w wneud o hyd yn hyn o beth. Rydych i gyd yn gwybod bod Plaid Cymru eisiau i Gymru gael ei system gyfiawnder ei hun fel bod gennym ni yr arfau yn y fan yma i fynd i'r afael yn briodol â'r holl wahanol fathau o anghydraddoldebau sy'n bodoli o fewn y system cyfiawnder troseddol, gan gynnwys cyfraddau carcharu anghymesur pobl o gefndiroedd pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig.

Felly, fy nghwestiwn i chi yw: a ydych chi'n cytuno â mi y gellid gwneud mwy pe byddai'r system cyfiawnder troseddol wedi ei datganoli yn llawn? A ydych chi'n cytuno bod angen gwneud mwy o ran nid yn unig rhoi'r adnoddau ond hefyd yr hyder i staff dysgu i fynd i'r afael ag agweddau hiliol a'u herio pan eu bod yn codi yn yr ysgol? A ydych chi'n derbyn nad ydych chi wedi gweithredu'n ddigon cyflym i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau hyn yr wyf wedi cyfeirio atyn nhw? Ac er fy mod i'n cymeradwyo dull sy'n ymrwymo i Gymru wrth-hiliol, a ydych chi’n derbyn bod herio rhethreg wleidyddol ac ymgorffori parch sylfaenol at wahaniaeth ar bob lefel yn ein cymdeithas a'n cymunedau yn hanfodol os yw hyn am gael ei gyflawni?