Part of the debate – Senedd Cymru am 4:15 pm ar 24 Mawrth 2021.
Rydym hefyd wedi colli rhai o'r canllawiau ychwanegol arfaethedig a gynigiwyd yn wreiddiol. Dywedwyd wrthym y gallai hefyd nodi y gall y Llywydd ystyried a oes gan grŵp fandad democrataidd sylweddol ac amlwg i ymffurfio ac a yw'n rhannu athroniaeth wleidyddol a fyddai'n glir i'r etholwyr. Nid wyf yn siŵr sut y mae Llywydd i fod i benderfynu ar y pethau hynny, ac mae'n dda, o leiaf, nad yw'r rhan honno wedi dod drwodd. Fodd bynnag, mae gennym ganllawiau sydd eisoes—. Roeddwn yn meddwl y dylai'r Llywydd lunio canllawiau o dan y Rheolau Sefydlog hyn, ac eto mae'r canllawiau eisoes wedi'u llunio cyn i'r newidiadau i'r Rheolau Sefydlog gael eu pasio. Ac o dan Reol Sefydlog newydd arfaethedig 1.3A, dywedir wrthym y dylai'r Llywydd ddarparu canllawiau sy'n ymwneud â Rheol Sefydlog 1.3(ii) newydd, ond mae'r canllawiau y mae'r Llywydd eisoes wedi'u cyflwyno fel atodiad, o dan 1.3A fel y dylai fod, mewn gwirionedd yn ymwneud yn rhannol o leiaf ag 1.3(i). Felly, rydym eisoes mewn sefyllfa ddryslyd. Mae'r canllawiau'n dweud:
'Gall is-etholiadau hefyd newid cyfansoddiad gwleidyddol y Senedd mewn ffordd sy'n ei gwneud yn briodol cydnabod grŵp newydd.'
Wel, mae hynny'n ymwneud yn rhannol o leiaf, fel y dywedais, ag 1.3(i), sy'n diffinio grŵp gwleidyddol fel
'grŵp a chanddo o leiaf dri Aelod sy’n perthyn i’r un blaid wleidyddol gofrestredig a enillodd o leiaf un sedd yn etholiad blaenorol y Senedd'.
Felly, os bydd plaid yn ennill un neu ddwy sedd, ond nad oes ganddi'r tair ar gyfer grŵp, ni fydd yn gallu ffurfio grŵp, ond os bydd yn ennill is-etholiad yn ddiweddarach, bydd yn gallu ffurfio grŵp o dan 1.3(i). Felly, Lywydd, pam eich bod wedi cyhoeddi canllawiau o dan 1.3A sydd i fod i ymwneud ag 1.3(ii), ac eto'n ymwneud, yn rhannol o leiaf, ag 1.3(i)? Mae arnaf ofn ei fod yn nodweddiadol o sut rydym yn cymhwyso ein Rheolau Sefydlog a'r math o agwedd a welwn tuag atynt yn y lle hwn. Rwy'n credu ei bod yn amhriodol rhoi disgresiwn mor eang i swydd y Llywydd, a byddai ei arfer yn anochel yn tynnu ei deiliad i ddadl bleidiol wleidyddol. Efallai mai dyna a ddymunir. Ysgrifennais at y Llywydd ar 23 Chwefror gyda rhai o'r pwyntiau hyn. Ni chefais ateb.
Wedi'r cyfan, fel y'u lluniwyd, gallai rhai ddarllen y newidiadau arfaethedig i'r Rheolau Sefydlog fel pe baent wedi'u cynllunio ex post i atal ffurfio grŵp y Blaid Brexit roeddwn yn rhan ohono. Byddwn yn dadlau bod i bleidiau mawr fradychu eu pleidleiswyr drwy addo cyflawni Brexit a'i rwystro wedyn yn argyfwng cenedlaethol neu'n ddigwyddiad mawr sy'n newid teyrngarwch i grwpiau. Gellid dadlau bod y rhan fwyaf o gefnogwyr y Ceidwadwyr a drodd eu cefnau ar eu plaid i bleidleisio dros Blaid Brexit yn etholiadau Ewrop ym mis Mai 2019, etholiad a enillodd Plaid Brexit, yn rhaniad mewn plaid wleidyddol gofrestredig, ond a fyddech chi fel Llywydd yn ei ystyried felly? Fe'ch gwelsom yn oedi cyn cydnabod y grŵp hwnnw am wythnos, a'r honiad oedd eich bod wedi gwneud hynny er mwyn holi i'r Comisiwn Etholiadol a oedd yn blaid gofrestredig, er bod y gofrestr o bleidiau yn ddogfen gyhoeddus ar-lein, wedi'i diweddaru mewn amser real ac ar gael i bawb.
Heddiw, rydym wedi gweld o ran Caroline Jones, rwy'n cymryd, ei bod bellach yn gyhoeddus sut y gwnaethoch ymateb iddi hi, ei beirniadu am ffurfio grŵp Plaid Brexit a dweud eich bod wedi disgwyl gwell ganddi. Ac eto, mae'r Rheolau Sefydlog hyn yn cynnig rhoi disgresiwn i'r Llywydd benderfynu a ddylid ffurfio grŵp, a hynny ar sail canllawiau, sydd eisoes yn groes i'r Rheol Sefydlog y mae i fod wedi'i wneud oddi tani, ond y realiti yw y byddai'n ddisgresiwn, a byddai'n cael ei arfer gan Lywydd, mae arnaf ofn, yn ôl barn wleidyddol bersonol y Llywydd dan sylw, boed hynny am Brexit neu unrhyw beth arall, ac nid dyna sut y dylai Senedd weithredu. Mae'n anghywir. Ni ddylid penderfynu ar y materion hyn ar y sail honno.
Dywedir wrthym y byddai argyfwng cenedlaethol yn cyfiawnhau newid i ymlyniad pleidiol. A yw COVID yn dod o fewn hynny? A yw'n iawn cael gwahanol grwpiau oherwydd hynny? Beth am os yw plaid wleidyddol fawr yn cael ei chymryd drosodd gan arweinydd gwrth-semitig? A yw'n iawn bryd hynny i Aelodau ffurfio grŵp gwahanol, neu a oes disgwyl iddynt aros yn yr un grŵp a chefnogi'r blaid honno yn yr etholiad a dweud, 'Dylai fod yn Brif Weinidog y Deyrnas Unedig', fel y gwelsom yn 2019? Nid wyf yn credu y dylai fod yn fater i Lywydd ei benderfynu, nac i ganllawiau, na'r Pwyllgor Busnes—mwyafrif o ddwy ran o dair yno ar hyn o bryd, ond nid yn y dyfodol yn ôl pob tebyg—ei ddefnyddio. Dylai fod yn benderfyniad i Aelodau etholedig, gan fod yn atebol i'w hetholwyr mewn democratiaeth.
Mae'r darpariaethau ar gyfer Aelodau annibynnol yn warthus. Hynny yw, os bydd unigolion, mewn etholiad cyffredinol, yn cael eu hethol i'r lle hwn fel Aelodau annibynnol—rhwystr uchel iawn—os bydd tri neu fwy ohonynt yn gwneud hynny, pam ar y ddaear y dylid eu gwahardd rhag cael grŵp? Mae'n amddiffyn buddiannau breintiedig y pleidiau sefydledig sy'n ceisio gwasgu cystadleuwyr allan. Mae'r rhwystr eisoes yn uchel iawn i aelodau annibynnol ddod i mewn ac os bydd tri ohonynt yn gwneud hynny, nid yw'r syniad na ddylid caniatáu iddynt ffurfio grŵp, ond y gallent wneud hynny o bosibl pe baent yn ennill is-etholiadau yn ddiweddarach, yn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Mae'r darpariaethau hyn yn annheg; ni ddylai'r rhai sy'n eu cyflwyno, y rhai sy'n drafftio canllawiau sy'n anghyson â hwy ac sydd wedi dangos eu tuedd eu hunain ar y pethau hyn o'r blaen, fod yn gwneud hyn. Rydym yn eu gwrthwynebu. Diolch.