Eitem 15 yw'r nesaf. Eitem 15 yw'r cynnig i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog a'r diffiniad o grwpiau gwleidyddol. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig, Rebecca Evans. 

Cynnig NDM7676 Elin Jones

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 33.2:

1. Yn ystyried adroddiad y Pwyllgor Busnes, ‘Diwygio Rheolau Sefydlog: Diffiniad o Grwpiau Gwleidyddol’, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 17 Mawrth 2021.

2. Yn cymeradwyo'r cynnig i ddiwygio Rheol Sefydlog 1, fel y nodir yn Atodiad A adroddiad y Pwyllgor Busnes.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog ar grwpiau gwleidyddol. Ar ôl llawer o drafod a dadlau, mae'r gwelliant hwn yn ceisio egluro nid yn unig y trothwy ar gyfer ffurfio grwpiau, ond hefyd yr egwyddorion sylfaenol. Mae'n nodi mai grŵp gwleidyddol yw grŵp o dri Aelod o leiaf sy'n perthyn i'r un blaid wleidyddol gofrestredig a enillodd o leiaf un sedd yn etholiad blaenorol y Senedd—neu dri neu fwy o Aelodau nad ydynt yn bodloni'r meini prawf hynny sydd wedi hysbysu'r Llywydd o'u dymuniad i gael eu hystyried yn grŵp gwleidyddol ac wedi bodloni'r Llywydd fod amgylchiadau eithriadol yn berthnasol. Yn eu hanfod, yr hyn y mae'r newidiadau hyn yn ceisio'i gynnal yw egwyddorion atebolrwydd democrataidd a sefydlogrwydd yn ein Senedd, sy'n hanfodol i'r ffordd y mae ein sefydliad yn gweithredu ac yn cael ei weld. Nid yw'r newidiadau'n atal grwpiau newydd rhag cael eu ffurfio, ond maent yn cynnig system fwy cadarn er mwyn cadw cydbwysedd.

Mae cael eich cydnabod fel grŵp yn dod â breintiau sylweddol yn ei sgil, ac er lles uniondeb y sefydliad hwn, nid yw ond yn iawn fod o leiaf rai profion gofynnol ar waith. Os derbynnir y cynnig hwn, rhaid i'r Llywydd gyhoeddi canllawiau i'r Aelodau o dan Reol Sefydlog 6.17 ar ddehongli a chymhwyso Rheol Sefydlog 1.3(ii).

Mark Isherwood. Ni allaf weld Mark Isherwood ar hyn o bryd. Os yw—a, ie. Mark Isherwood, a oedd gennych broblem gyda'ch band eang?

Oedd, roeddwn i'n meddwl ei fod ymlaen. Rwy'n ymddiheuro.

Iawn, o'r gorau. Felly rydych chi wedi bod yn gwrando ar y ddadl. Mark Isherwood.

Diolch. Mae'n flin gennyf ddweud mai'r unig ffordd o ddisgrifio'r gwelliant arfaethedig hwn i'r Rheolau Sefydlog yw annymunol, llawdrwm ac awdurdodus sy'n arfer rheolaeth fympwyol a gormesol dros eraill. Fel y dywed adroddiad y Pwyllgor Busnes ar hyn:

'Nid oes gan y cynnig hwn gefnogaeth unfrydol y Pwyllgor Busnes. Gwnaethpwyd y cynnig gan Rebecca Evans AS (y Trefnydd) ac fe’i cefnogwyd gan Sian Gwenllian AS sydd, yn unol â Rheol Sefydlog 11.5(ii), gyda'i gilydd yn cynrychioli 39 pleidlais ar y Pwyllgor. Nid yw Mark Isherwood AS na Caroline Jones AS, sy'n cynrychioli cyfanswm o 14 pleidlais, yn cefnogi'r cynnig; maent yn cefnogi cadw’r Rheol Sefydlog bresennol.'

O dan yr esgus, ac rwy'n dyfynnu:

'Yn ystod y Bumed Senedd, mae aelodaeth y grwpiau gwleidyddol a’r broses o ffurfio a diddymu’r grwpiau hyn wedi bod yn fwy cyfnewidiol nag erioed o’r blaen,' mae cynghrair anfad rhwng Llafur a Phlaid Cymru yn honni bod y lefel hon o gyfnewidioldeb yn annymunol, ac y dylid cyfyngu ar greu grwpiau gwleidyddol newydd yn awtomatig yn yr hyn sydd i fod yn Senedd y bobl i'r rhai sy'n cynnwys tri neu fwy o Aelodau'n perthyn i'r un blaid wleidyddol gofrestredig a enillodd sedd neu seddau yn etholiad cyffredinol diweddaraf y Senedd, oni bai bod y Llywydd yn fodlon fod amgylchiadau eithriadol yn berthnasol. Wel, er y byddai'r cynnig hwn wedi bod yn llawn cymaint o fudd pleidiol i fy mhlaid i ag i Lafur a Phlaid Cymru, mae wedi'i dargedu'n glir mewn ffordd gwbl anweddus ac anaddas, gan arddangos meddylfryd bwli'r iard chwarae yn hytrach na'r gwleidydd cyfrifol sy'n cydnabod mai'r hyn sy'n nodweddu democratiaeth gynrychioliadol yw'r modd y mae'n trin y lleiafrifoedd o'i mewn.

Mae dulliau o gadw cydbwysedd effeithiol mewn systemau democrataidd cynrychioliadol yn hanfodol os yw'r systemau hynny i barhau, ac eto mae'r cynnig hwn yn ceisio tanseilio'r egwyddor sylfaenol hon. Fel y mae fy nghyd-Aelodau yng ngwrthblaid swyddogol y Ceidwadwyr Cymreig wedi dweud wrthyf, dylem gadw at y trefniadau presennol. Mae'r rhain eisoes yn rhoi rhywfaint o ddisgresiwn i'r Llywydd ac yn deg i bleidiau bach. Gall pleidiau newydd ddod i'r amlwg mewn democratiaethau bywiog fel Cymru, ac maent yn gwneud hynny, fel y dangoswyd drwy gydol bodolaeth y Senedd. Ac awtsh, jerimandro ar ei waethaf yw hyn, lle mae jerimandro wedi'i gynllunio i roi mantais annheg i bleidiau gwleidyddol a chadw swyddogion gwael mewn grym—diffiniad geiriadur; nid wyf yn cyfeirio at unrhyw beth yn bersonol.

Dywedaf wrth yr Aelodau gyferbyn felly: cyn ichi ddilyn chwipiaid eich plaid i bleidleisio ar y mater hwn, gofynnwch i chi'ch hun ai dyma'r ffordd rydych am i'r Senedd ifanc hon yng Nghymru fynd. Rwy'n gobeithio nad ydych am weld hynny'n digwydd. 

Mae fy ngrŵp yn gwrthwynebu'r cynigion hyn yn gryf gan ein bod yn teimlo eu bod yn wrth-ddemocrataidd. Effaith y cynigion hyn fydd amddifadu Aelodau annibynnol o'r cyfle i gydweithio ar faterion cyffredin, amddifadu Aelodau annibynnol o'r gallu  i fwydo i mewn i waith y sefydliad hwn, ac amddifadu Aelodau annibynnol o'r un cyfleoedd ag sydd gan y rhai mewn pleidiau gwleidyddol sefydledig, yr union bleidiau gwleidyddol rydym wedi'u gwrthod ac yn gynyddol, y pleidiau gwleidyddol y mae'r cyhoedd yng Nghymru wedi'u gwrthod.

Mae angen mwy o gefnogaeth ar Aelodau annibynnol, nid llai, gan nad oes ganddynt fanteision peiriant plaid y tu ôl iddynt. Ac rwyf wedi clywed y ddadl na all Aelodau annibynnol ffurfio grŵp am nad ydynt yn rhannu'r un credoau gwleidyddol, yr un delfrydau, ac mae hynny'n anghywir. Rydym i gyd yn rhannu'r gred gryfaf mai'r bobl sy'n ein hethol sydd fwyaf pwysig; nid arweinwyr pleidiau na'r rhai sy'n rhoi arian mawr iddynt—y cyhoedd. Felly, mae gan bob un ohonom nod cyffredin i ddwyn y blaid sydd mewn grym i gyfrif.

Dyna pam ein bod yn gweld mwy a mwy o Aelodau annibynnol mewn seddau, a pham mai dim ond traean o'r etholwyr y mae'r pleidiau traddodiadol gyda'i gilydd yn y Senedd hon yn eu cynrychioli. Byddwn yn gweld mwy a mwy o Aelodau annibynnol yn y dyfodol, ac felly galwaf ar yr Aelodau i wrthod y cynigion hyn yn enw tegwch a democratiaeth. Diolch.

Mae'n dda cael rhai cyd-Aelodau i ddadlau gyda hwy ar hyn. Diolch i Mark Isherwood a Caroline Jones am eu cyfraniadau; mae'n debyg y dylwn ddiolch hefyd i Rebecca a oedd yn garedig wrthyf yn ei sylwadau. Hoffwn ymddiheuro hefyd i'r Ceidwadwyr Cymreig oherwydd pan glywais gyntaf am y cynnig eithriadol hwn gan y Pwyllgor Busnes, cefais fy nghamarwain fod rheolwr busnes y Ceidwadwyr wedi'i gefnogi. Cefais wybod nad oedd hynny'n wir, felly rwy'n ymddiheuro'n llwyr am fy nghamgymeriad cychwynnol wrth ymateb i'r newyddion. Roeddwn yn meddwl ei fod wedi rhoi araith dda iawn yn gynharach. 

Ac wrth ddarllen yr adroddiad gan y Pwyllgor Busnes, ac rwyf wedi gweld y clerc sydd wedi'i ysgrifennu, mae'r gwelliant 'achos yn erbyn'—paragraffau 12 i 14—yn cael ei roi'n huawdl iawn. Ni allaf ddweud yr un peth am y gwelliant 'achos dros', ond credaf mai'r rheswm dros hynny, hynny yw, cafodd ei ddisgrifio gan Mark Isherwood fel un annymunol, llawdrwm ac awdurdodus. Ond yr hyn y byddwn yn ei bwysleisio yw ei bod yn ymddangos i mi fod Plaid Cymru a Llafur yn camddefnyddio eu mwyafrif o ddwy ran o dair yn y Senedd bresennol er mwyn rhwymo Senedd olynol, i bob pwrpas. Maent yn ofni na fyddant yn cael y mwyafrif hwnnw; gyda'i gilydd, mae'n siŵr y byddant yn taflu rhywbeth arall at ei gilydd, ond heb fwyafrif o ddwy ran o dair ni fyddent yn gallu newid y Rheolau Sefydlog, felly maent wedi penderfynu defnyddio eu mwyafrif o ddwy ran o dair yn y pumed Senedd i benderfynu beth y dylai'r Rheolau Sefydlog fod ar gyfer y chweched Senedd yn y meysydd dadleuol hyn sy'n rhai pleidiol iawn.  

Sylwaf nad yw cynnig blaenorol i gynyddu maint lleiaf grŵp o dri i bedwar wedi dod drwodd i'r fersiwn derfynol. Nid wyf yn siŵr ai'r rheswm am hynny yw bod arolygon barn yn dangos bod Plaid Diddymu Cynulliad Cymru bellach mewn sefyllfa lle rhagwelir y byddwn yn cael pedair sedd, felly credwyd nad oedd yn angenrheidiol nac yn ddefnyddiol i wneud y newid hwnnw, ond beth bynnag mae'n aros ar dair sedd. Nid oes gennyf ddadl benodol ar sail egwyddor ynglŷn â beth ddylai maint grŵp fod, ond rwy'n fodlon â thair sedd.

Rydym hefyd wedi colli rhai o'r canllawiau ychwanegol arfaethedig a gynigiwyd yn wreiddiol. Dywedwyd wrthym y gallai hefyd nodi y gall y Llywydd ystyried a oes gan grŵp fandad democrataidd sylweddol ac amlwg i ymffurfio ac a yw'n rhannu athroniaeth wleidyddol a fyddai'n glir i'r etholwyr. Nid wyf yn siŵr sut y mae Llywydd i fod i benderfynu ar y pethau hynny, ac mae'n dda, o leiaf, nad yw'r rhan honno wedi dod drwodd. Fodd bynnag, mae gennym ganllawiau sydd eisoes—. Roeddwn yn meddwl y dylai'r Llywydd lunio canllawiau o dan y Rheolau Sefydlog hyn, ac eto mae'r canllawiau eisoes wedi'u llunio cyn i'r newidiadau i'r Rheolau Sefydlog gael eu pasio. Ac o dan Reol Sefydlog newydd arfaethedig 1.3A, dywedir wrthym y dylai'r Llywydd ddarparu canllawiau sy'n ymwneud â Rheol Sefydlog 1.3(ii) newydd, ond mae'r canllawiau y mae'r Llywydd eisoes wedi'u cyflwyno fel atodiad, o dan 1.3A fel y dylai fod, mewn gwirionedd yn ymwneud yn rhannol o leiaf ag 1.3(i). Felly, rydym eisoes mewn sefyllfa ddryslyd. Mae'r canllawiau'n dweud:

'Gall is-etholiadau hefyd newid cyfansoddiad gwleidyddol y Senedd mewn ffordd sy'n ei gwneud yn briodol cydnabod grŵp newydd.'

Wel, mae hynny'n ymwneud yn rhannol o leiaf, fel y dywedais, ag 1.3(i), sy'n diffinio grŵp gwleidyddol fel

'grŵp a chanddo o leiaf dri Aelod sy’n perthyn i’r un blaid wleidyddol gofrestredig a enillodd o leiaf un sedd yn etholiad blaenorol y Senedd'.

Felly, os bydd plaid yn ennill un neu ddwy sedd, ond nad oes ganddi'r tair ar gyfer grŵp, ni fydd yn gallu ffurfio grŵp, ond os bydd yn ennill is-etholiad yn ddiweddarach, bydd yn gallu ffurfio grŵp o dan 1.3(i). Felly, Lywydd, pam eich bod wedi cyhoeddi canllawiau o dan 1.3A sydd i fod i ymwneud ag 1.3(ii), ac eto'n ymwneud, yn rhannol o leiaf, ag 1.3(i)? Mae arnaf ofn ei fod yn nodweddiadol o sut rydym yn cymhwyso ein Rheolau Sefydlog a'r math o agwedd a welwn tuag atynt yn y lle hwn. Rwy'n credu ei bod yn amhriodol rhoi disgresiwn mor eang i swydd y Llywydd, a byddai ei arfer yn anochel yn tynnu ei deiliad i ddadl bleidiol wleidyddol. Efallai mai dyna a ddymunir. Ysgrifennais at y Llywydd ar 23 Chwefror gyda rhai o'r pwyntiau hyn. Ni chefais ateb. 

Wedi'r cyfan, fel y'u lluniwyd, gallai rhai ddarllen y newidiadau arfaethedig i'r Rheolau Sefydlog fel pe baent wedi'u cynllunio ex post i atal ffurfio grŵp y Blaid Brexit roeddwn yn rhan ohono. Byddwn yn dadlau bod i bleidiau mawr fradychu eu pleidleiswyr drwy addo cyflawni Brexit a'i rwystro wedyn yn argyfwng cenedlaethol neu'n ddigwyddiad mawr sy'n newid teyrngarwch i grwpiau. Gellid dadlau bod y rhan fwyaf o gefnogwyr y Ceidwadwyr a drodd eu cefnau ar eu plaid i bleidleisio dros Blaid Brexit yn etholiadau Ewrop ym mis Mai 2019, etholiad a enillodd Plaid Brexit, yn rhaniad mewn plaid wleidyddol gofrestredig, ond a fyddech chi fel Llywydd yn ei ystyried felly? Fe'ch gwelsom yn oedi cyn cydnabod y grŵp hwnnw am wythnos, a'r honiad oedd eich bod wedi gwneud hynny er mwyn holi i'r Comisiwn Etholiadol a oedd yn blaid gofrestredig, er bod y gofrestr o bleidiau yn ddogfen gyhoeddus ar-lein, wedi'i diweddaru mewn amser real ac ar gael i bawb.

Heddiw, rydym wedi gweld o ran Caroline Jones, rwy'n cymryd, ei bod bellach yn gyhoeddus sut y gwnaethoch ymateb iddi hi, ei beirniadu am ffurfio grŵp Plaid Brexit a dweud eich bod wedi disgwyl gwell ganddi. Ac eto, mae'r Rheolau Sefydlog hyn yn cynnig rhoi disgresiwn i'r Llywydd benderfynu a ddylid ffurfio grŵp, a hynny ar sail canllawiau, sydd eisoes yn groes i'r Rheol Sefydlog y mae i fod wedi'i wneud oddi tani, ond y realiti yw y byddai'n ddisgresiwn, a byddai'n cael ei arfer gan Lywydd, mae arnaf ofn, yn ôl barn wleidyddol bersonol y Llywydd dan sylw, boed hynny am Brexit neu unrhyw beth arall, ac nid dyna sut y dylai Senedd weithredu. Mae'n anghywir. Ni ddylid penderfynu ar y materion hyn ar y sail honno.

Dywedir wrthym y byddai argyfwng cenedlaethol yn cyfiawnhau newid i ymlyniad pleidiol. A yw COVID yn dod o fewn hynny? A yw'n iawn cael gwahanol grwpiau oherwydd hynny? Beth am os yw plaid wleidyddol fawr yn cael ei chymryd drosodd gan arweinydd gwrth-semitig? A yw'n iawn bryd hynny i Aelodau ffurfio grŵp gwahanol, neu a oes disgwyl iddynt aros yn yr un grŵp a chefnogi'r blaid honno yn yr etholiad a dweud, 'Dylai fod yn Brif Weinidog y Deyrnas Unedig', fel y gwelsom yn 2019? Nid wyf yn credu y dylai fod yn fater i Lywydd ei benderfynu, nac i ganllawiau, na'r Pwyllgor Busnes—mwyafrif o ddwy ran o dair yno ar hyn o bryd, ond nid yn y dyfodol yn ôl pob tebyg—ei ddefnyddio. Dylai fod yn benderfyniad i Aelodau etholedig, gan fod yn atebol i'w hetholwyr mewn democratiaeth.

Mae'r darpariaethau ar gyfer Aelodau annibynnol yn warthus. Hynny yw, os bydd unigolion, mewn etholiad cyffredinol, yn cael eu hethol i'r lle hwn fel Aelodau annibynnol—rhwystr uchel iawn—os bydd tri neu fwy ohonynt yn gwneud hynny, pam ar y ddaear y dylid eu gwahardd rhag cael grŵp? Mae'n amddiffyn buddiannau breintiedig y pleidiau sefydledig sy'n ceisio gwasgu cystadleuwyr allan. Mae'r rhwystr eisoes yn uchel iawn i aelodau annibynnol ddod i mewn ac os bydd tri ohonynt yn gwneud hynny, nid yw'r syniad na ddylid caniatáu iddynt ffurfio grŵp, ond y gallent wneud hynny o bosibl pe baent yn ennill is-etholiadau yn ddiweddarach, yn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Mae'r darpariaethau hyn yn annheg; ni ddylai'r rhai sy'n eu cyflwyno, y rhai sy'n drafftio canllawiau sy'n anghyson â hwy ac sydd wedi dangos eu tuedd eu hunain ar y pethau hyn o'r blaen, fod yn gwneud hyn. Rydym yn eu gwrthwynebu. Diolch.

Siân Gwenllian sy'n ymateb i'r ddadl—Siân Gwenllian.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Diddorol clywed catalog o ddadansoddiadau Mark Reckless am wahanol faterion cyfansoddiadol y Senedd. Diolch iddo am gymryd cymaint o ddiddordeb yn Rheolau Sefydlog ein Senedd genedlaethol, sefydliad y mae o ac eraill yma y prynhawn yma, yn anffodus, eisiau cael ei wared, wrth gwrs, yn groes i fandad cyson ein pobl. Nid buddiannau ein Senedd genedlaethol a'n gwlad ni sydd wedi bod dan sylw yn y drafodaeth hyd yma.

Beth bynnag, troi at eitem 15. Dwi yn credu ei bod hi'n bwysig cymryd y ddau gymal sydd yn y newid yma i'r Rheolau Sefydlog yn ymwneud â diffiniad o grwpiau gwleidyddol efo'i gilydd. Maen nhw'n gweithio fel un, efo'r cyntaf yn gwarchod hawliau pleidiau lleiafrifol i ffurfio ein grwpiau yn awtomatig, a'r ail yn rhoi disgresiwn i'r Llywydd ganiatáu ffurfio grwpiau nad oes ganddyn nhw fandad clir. Mae'r ail gymal yn sicrhau digon o hyblygrwydd i'r Llywydd wrth i amgylchiadau newid.

Felly, dydy'r rheolau newydd ddim yn mynd i atal grwpiau newydd rhag ffurfio. Ond beth fydd yna fydd system llawer mwy cadarn mewn lle. Mae'r newid yma yn mynd i roi mwy o dryloywder a gwell drefn, yn wahanol i'r hyn sydd wedi bod yn bosib yn y Senedd hon, ac, o wneud hynny, yn gwarchod enw da ein Senedd genedlaethol. Mae'r newid hefyd yn tanlinellu pwysigrwydd atebolrwydd democrataidd ac yn mynd i greu gwell sefydlogrwydd i'r sefydliad yn y dyfodol. Mae yna lawer o feddwl a thrafod wedi digwydd ynglŷn â'r union eiriad ynglŷn â'r newid yma, ac felly dwi'n annog pawb sy'n dymuno cadw enw da ein Senedd a chynnal ei sefydlogrwydd i gefnogi'r newid yma.

Y cynnig, felly, yw i ddiwygio'r Rheolau Sefydlog mewn perthynas â'r diffiniad o grwpiau gwleidyddol. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi'n gweld gwrthwynebiad, ac felly dwi'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.