Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau ac, yn gyntaf, llefarydd y Ceidwadwyr, Angela Burns. 

Diolch, Lywydd. Diolch. Weinidog, rwy’n credu bod eich blaengynllun COVID-19 a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn grynodeb teg iawn o'r sefyllfa sy'n ein hwynebu yng Nghymru heddiw. Rwy'n credu ei fod yn amlinellu'n daclus yr heriau sy'n wynebu iechyd a gofal cymdeithasol. Ond rwyf hefyd yn teimlo ei fod yn brin iawn o atebion allweddol y mae'n rhaid i ni eu gweld. Felly, er enghraifft, a allech chi egluro pa gynlluniau penodol sydd gennych ar waith i ymdrin â'r argyfwng sy’n gwaethygu mewn perthynas ag amseroedd aros ar gyfer llawdriniaethau dewisol? 

Wel, mae arweinwyr clinigol yn gweithio drwy’r cynlluniau a'r manylion hynny. Roeddwn yn ffodus iawn i gael sgwrs ddefnyddiol iawn gydag arweinwyr clinigol a phrif weithredwr y GIG yr wythnos diwethaf, ac fe aethom drwy'r ffyrdd bwriadol sydd gennym i geisio newid y sefyllfa. Felly, pan fydd y cynllun yn sôn am yr angen i newid rhai o'n ffyrdd o weithio, mae'n cydnabod na allwn ddychwelyd at geisio prynu gweithgaredd a dim ond mater o daro bargen gyda'r sector annibynnol. Felly, rydym yn mynd i fod angen atebion lleol, atebion rhesymol, atebion wedi’u cyfarwyddo’n genedlaethol. Nid oes cynllun cyflawni gweithredol cadarn ar waith yn awr. Daw hynny yn sgil y fframwaith ac fe ddaw yn y cynlluniau nid yn unig gan y byrddau iechyd, ond fel y dywedaf, mae angen sicrhau troshaenau lleol a rhanbarthol.   

Y rheswm arall yw nad ydym wedi cefnu ar y pandemig eto. Felly, mewn gwirionedd, mae'r rhestrau'n mynd i gynyddu cyn i ni gyrraedd y pwynt hwnnw. Mae hynny'n rhannol oherwydd bod gennym sefyllfa, fel y gwyddoch, lle na all y GIG weithio yr un mor effeithlon yn weithredol, am fod gennym fesurau ychwanegol ar waith o hyd, gofynion profi a chyfarpar diogelu personol, ac rydym hefyd yn dal i fod mewn sefyllfa lle na allwn droi’n ôl at yr holl weithgaredd dewisol sy'n dal i fod wedi’i ohirio—ac unwaith eto, fe fyddwch chi'n gwybod hyn oherwydd gwn eich bod yn edrych ar y ffigurau—am fod ein hunedau gofal critigol yn dal i fod ar fwy na 100 y cant. Felly, gallwch ddisgwyl i fwy o gynlluniau gweithredol gael eu cyflawni, pwy bynnag yw'r Llywodraeth nesaf, a chaiff y gwaith hwnnw ei wneud gan arweinwyr clinigol, ynghyd â byrddau iechyd, a bydd yn rhaid i bwy bynnag yw'r Gweinidog iechyd nesaf benderfynu sut i gefnogi'r rheini a gwneud dewisiadau ynglŷn â meysydd lle mae angen i fyrddau iechyd weithredu ar eu pen eu hunain neu gyda'i gilydd, ac rwy'n credu y bydd y gwaith yn galw am elfen angenrheidiol o gyfarwyddyd gan bwy bynnag yw'r Gweinidog iechyd nesaf. 

Rydych chi'n siarad am bwysigrwydd cynlluniau gweithredol, ac rwy'n cytuno â chi ei bod hi'n bwysig iawn gweithio gyda'r holl randdeiliaid i ddrafftio cynlluniau gweithredol gwirioneddol gyflawnadwy. Wrth gwrs, er mwyn gwneud y cynlluniau gweithredol hynny'n wirioneddol gadarn, mae'n rhaid i chi gael data da a gwybodaeth gydlynol wirioneddol gyfredol ac rwy'n falch iawn fod eich blaengynllun COVID-19 yn cydnabod hynny, ac rwy’n meddwl bod gennych bennod gyfan ar sut y gallwn wella a defnyddio ein data. Felly, a wnewch chi wrando hefyd ar alwadau sefydliadau, fel Coleg Brenhinol y Llawfeddygon, sy'n gofyn, nid yn unig am fodelu a chyhoeddi amcanestyniadau ar nifer y bobl sydd angen llawdriniaeth yng Nghymru—oherwydd maent yn dweud nad yw hynny'n glir ac nid ydym yn glir faint o lawdriniaethau dewisol a llawdriniaethau eraill a gafodd eu gohirio neu eu canslo’n llwyr oherwydd y pandemig—ond hefyd maent yn gofyn i chi gyhoeddi lefelau gweithgaredd llawdriniaethau wedi'u cynllunio yn fisol ar gyfer y byrddau iechyd yng Nghymru i annog adferiad gweithgaredd llawfeddygol a sicrhau mynediad cyfartal at wasanaethau llawfeddygol i gleifion? Mewn geiriau eraill, dwyn y byrddau iechyd i gyfrif ar y mater hwn. 

Wel, roedd Coleg Brenhinol y Llawfeddygon yn y cyfarfod a ddisgrifiais gydag arweinwyr clinigol ac mewn gwirionedd mae'r canllawiau y maent wedi'u cyhoeddi wedi bod o gymorth i ganiatáu i rywfaint o weithgaredd barhau mewn gwahanol rannau o Gymru, ond mae'n adlewyrchu realiti ein sefyllfa ar lawr gwlad, nid dim ond gyda COVID, ond gyda ffactorau niweidiol eraill sy'n dod i mewn. Oherwydd rwy'n credu mai rhan o hyn yw, rydych chi'n iawn ynglŷn â data a deall beth yw'r data hwnnw, ond mae'n dal i fod yn ymwneud â'r penderfyniadau a'r ddealltwriaeth o ble mae pobl ar y rhestr aros honno. Bydd rhai pobl sy'n flaenoriaeth glinigol uwch a'r ddealltwriaeth o sut y mae hynny'n cael ei wneud i ymdrin â phobl er mwyn osgoi cymaint â phosibl o niwed, a bydd hynny'n wahanol mewn gwahanol feysydd o'r gwasanaeth. Ac unwaith eto, bydd yr Aelod yn gwybod y gall gohirio triniaeth mewn rhai meysydd arwain at niwed na ellir ei wrthdroi, er enghraifft, colli golwg. Mewn meysydd eraill, gall arwain at anesmwythyd a dirywiad yn llesiant yr unigolyn, os ydych yn aros am lawdriniaeth i gymal, er enghraifft. Ond gellir gwella'r niwed hwnnw. Felly, mae'n fater o ddeall sut i flaenoriaethu'r rhestr aros ac yna deall sut rydych yn barnu'n deg lefel y gweithgarwch y mae pob sefydliad yn ei gyflawni.

Felly, byddwn yn fwy na pharod i barhau'r sgyrsiau a gawsom eisoes gyda Choleg Brenhinol y Llawfeddygon ar sut y gallwn fod yn agored ac yn dryloyw ynglŷn â'r lefelau gweithgaredd sy'n cael eu hailgychwyn, ond peidio â defnyddio, 'Rydych chi rywle ar dabl cynghrair ac mae'n rhaid i chi symud i rywle arall' syml, oherwydd, fel y dywedais, nid yw'r pandemig wedi dod i ben eto. Pan fyddwn wedi symud y tu hwnt i'r pandemig, yna, iawn, rwy'n credu y bydd mwy a mwy o ddata a mwy a mwy o ddisgwyliad o ran fy ymateb i'ch cwestiwn cyntaf: sut rydym wedi llwyddo i baratoi gwahanol ffyrdd o weithio i ddarparu'r lefelau gofynnol o weithgaredd, tra'n gofalu ar yr un pryd wrth gwrs am ein staff a fydd wedi ymlâdd pan ddaw'r pandemig i ben yn y pen draw?

Mae arnaf ofn mai dyma lle rwy'n anghytuno â chi braidd, oherwydd mae pawb yn sôn am 'pan fydd y pandemig ar ben', ac rwy'n credu ein bod wedi mynd heibio i hynny—rydym wedi mynd heibio i'r argyfwng. Rydym bellach mewn sefyllfa lle mae hyn yn endemig. Rydym yn mynd i gael sefyllfa lle rydym yn mynd i fod yn y sefyllfa hon am amser hir iawn. Ni allwn barhau i ddweud, 'O, rydym mewn argyfwng; rydym mewn argyfwng—sut mae ymdopi â hynny?' Mae'n rhaid i ni edrych y tu hwnt i hynny.

Roeddwn yn meddwl bod blaenraglen waith COVID-19 yn cynnwys rhai pethau da, ond daw'n ôl at rai o'r materion a welsom mewn gwirionedd pan wnaethom y grŵp seneddol trawsbleidiol ar sut i ddarparu iechyd a gofal cymdeithasol. Mae yna lawer o, 'Rydym yn gwybod beth yw'r heriau', ond nid oes llawer o, 'Sut rydym ni'n mynd i'w datrys?' Ac rydych chi eich hun newydd sôn am ein staff lluddedig yn y GIG a gwasanaethau gofal cymdeithasol. A gwrandewais ar gyfarwyddwr y Coleg Nyrsio Brenhinol neithiwr yn y digwyddiad coffa yn sôn am ba mor lluddedig ac wedi'u trawmateiddio y mae cynifer o'r staff yn y sectorau iechyd a gofal cymdeithasol. Ac rwy'n poeni, wrth ddarllen y blaengynllun COVID-19 hwn—mae'n sôn am, 'Mae gennym brinder gweithlu'; wel, mae'n fwy na phrinder bach yn y gweithlu. Sut y gallwn reoli hynny yn ogystal â chreu lle i ganiatáu i'r rheini sydd wedi bod yn gweithio mor galed dros y flwyddyn a aeth heibio ac sydd wedi ymlâdd i'r fath raddau—sut y gallwn roi amser iddynt wella a dychwelyd a dechrau mynd ar drywydd yr holl lawdriniaethau dewisol hyn? Ac nid oedd llawer o sôn am bolisïau recriwtio, polisïau ailhyfforddi, polisïau cadw staff. Rydych chi'n gwybod am ein cynllun ni, mae gennym bolisi recriwtio, cadw ac ailhyfforddi cryf iawn. Ni welais lawer o hynny. A allwch roi rhywfaint o drosolwg inni o sut y gallwch gryfhau'r gweithlu gweithgar ond lluddedig hwnnw?

Gyda phob parch, nid wyf yn meddwl ein bod ni wedi cyrraedd pwynt lle mae COVID bellach wedi'i reoli ac yn endemig. Rwy'n credu mai dyna lle byddwn yn ei gyrraedd, ond nid wyf yn meddwl ein bod ni yno eto. Fel y dywedais, pan fo gofal critigol yn dal i weithredu ar dros 100 y cant o'i gapasiti, a niferoedd sylweddol o gleifion COVID positif yn dal i fod gennym yn ein hysbytai, nid ydym yno eto. Ond rwy'n credu ein bod ar y trywydd iawn, ac mae pob cam o lacio'r cyfyngiadau'n golygu bod maes gweithgaredd arall y gellir ei adfer mewn bywyd ehangach ac mae'n ein rhoi ymhellach ar y llwybr i allu ymdopi â sefyllfa normal newydd ar gyfer ein system iechyd a gofal. Felly, rwy'n meddwl efallai fod gennym bersbectif gwahanol ynghylch pa bryd y daw'r pwynt pan fydd gweithgaredd mwy normal yn gallu ailgychwyn, a chyda phob parch, nid wyf yn credu bod y ffigurau'n cadarnhau ein bod ar y pwynt hwnnw yn awr.

Ond rwy'n gwybod bod realiti'r ffordd y rheolwn ac y gofalwn am ein staff yn eithriadol o bwysig. Felly, fe welwch sylwadau ar hynny yn y cynllun adfer. O ran y manylion, credaf mai mater i faniffestos yr etholiad yw hynny. Ond mae gennym hanes da iawn o ran niferoedd y staff rydym wedi'u recriwtio, hyfforddi a chadw dros y tymor diwethaf hwn a thu hwnt. Rydym wedi llwyddo i sicrhau cynnydd o dros 10,000 yn niferoedd staff y GIG dros dymor y Senedd hon yng Nghymru. Mae hynny'n dangos manteision recriwtio, cadw a hyfforddi cyson. Felly, rwy'n credu y gall pobl ymddiried yn ein cyflawniad, oherwydd mae'n un cryf.

Ond hyd yn oed gyda hynny, a hyd yn oed gyda mantais y buddsoddiad ar gyfer y dyfodol y disgwyliaf y byddwch yn ei weld yn ein maniffesto, mae gennym dasg wirioneddol sylweddol o hyd o ran gofalu am ein staff a pheidio â gosod disgwyliadau afrealistig ynghylch pa mor gyflym y bydd yr ôl-groniad enfawr sy'n bodoli yma'n cael ei leihau a'i ddileu. Rwy'n credu y bydd yn cymryd tymor Senedd llawn yng Nghymru. Dyna'r gonestrwydd y credaf fod angen i bobl Cymru ei glywed. Dyna'r gonestrwydd y credaf fod angen i'n staff ei glywed hefyd, nad ydym yn mynd i ddisgwyl iddynt gael gwared yn gyflym ar yr holl ôl-groniad enfawr sydd wedi cronni o reidrwydd er mwyn atal pobl rhag colli eu bywydau yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, ac fe fyddwch yn clywed mwy gennym ni, gan Lafur Cymru, pan ddaw'n adeg lansio'r maniffesto, a chredaf y byddwch yn clywed digon am gynlluniau recriwtio a chadw staff yn y dyfodol a fydd yn cael eu hariannu ac yn gwbl gyflawnadwy.

Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Wel, yn y sesiwn gwestiynau iechyd a gofal olaf yn y Senedd yma, gaf i ddefnyddio'r cyfle yma i ddiolch i'r Gweinidog a'i swyddogion am eu cydweithio dros y cyfnod diweddar? Dydyn ni ddim wastad wedi gweld lygad yn llygad, ond tra ydw i wedi bod yn barod iawn i gefnogi'r Llywodraeth pan ydw i'n meddwl eu bod nhw wedi cael pethau'n iawn dros y flwyddyn ddiwethaf, rydw i'n gwybod bod y Gweinidog yn sylweddoli pwysigrwydd sgrwtini ac yn gwerthfawrogi rôl gwrthblaid yn ceisio dylanwadu ar bolisi a newid cyfeiriad pan ydyn ni'n meddwl bod angen hynny. Dyna pam, pan oedd y Gweinidog yn dweud bod yna ddim achos dros ysgol feddygol i'r gogledd, roedden ni'n benderfynol o barhau i geisio bwrw'r maen i'r wal, a rydyn ni'n falch o weld newid meddwl ar hynny.

At COVID, mae'r sefyllfa yng Nghymru'n gwella, mae hynny'n dda o beth. Mae yna broblemau yn ardal Merthyr Tudful ac yn fy etholaeth i, yn digwydd bod. Mae isio cefnogi'r ardaloedd hynny rŵan. Mi oedd yna dîm da o wirfoddolwyr allan yng Nghaergybi y bore yma yn rhannu profion COVID o dŷ i dŷ. Roeddwn i'n un ohonyn nhw, yn digwydd bod, ond mae o'n bryder i fi bod proses fel yma, un, yn or-ddibynnol ar wirfoddolwyr a, dau, yn rhoi straen aruthrol ar adnoddau staffio awdurdod lleol. Ydy'r Gweinidog yn cytuno bod angen edrych ar ffyrdd o roi rhagor o gefnogaeth i gynghorau wrth ymgymryd â thasg fel hyn, achos os oes yna ymyriadau fel hyn eu hangen dro ar ôl tro mewn gwahanol gymunedau, rydw i'n ofni bod hynny yn mynd i fod yn anodd i'w ddelifro?

Wel, rwy'n credu bod llawer o wersi i'w dysgu, nid yn unig o'r hyn rydym yn gorfod ei wneud heddiw ac yn y dyddiau i ddod mewn perthynas â Chaergybi—nid Ynys Môn i gyd, ond o amgylch Caergybi, a'r un peth mewn rhannau o Ferthyr Tudful. Rydym wedi dysgu hefyd o'r peilot a gynhaliwyd gyda'r tri awdurdod lleol ar draws Cwm Taf Morgannwg gyda mwy o brofion cymunedol, ac rwy'n siŵr y byddwch wedi gweld yr adolygiad cadarnhaol iawn o'r rhaglen brofi cymunedol honno. Ac mewn gwirionedd, o fewn hynny, rwy'n credu ein bod wedi llwyddo i ymgysylltu'n fwy llwyddiannus â'r cyhoedd mewn perthynas â'r profion hynny ar gyfer cymunedau cyfan na'r cynlluniau peilot yn Lerpwl a Glasgow. Mae hynny'n newyddion da iawn. Llwyddwyd i dynnu sylw at y ffaith ein bod, oherwydd hynny, yn credu ein bod wedi nodi mwy o achosion ac wedi atal mwy o bobl rhag gorfod mynd i'r ysbyty, gan gynnwys atal nifer o farwolaethau yn ôl pob tebyg.

Mae hynny'n golygu, serch hynny, fod angen inni ddysgu sut y mae angen inni gefnogi awdurdodau lleol. Mae rhywfaint o hynny'n ymwneud â chyd-gymorth, mae rhywfaint ohono'n ymwneud â'r drafodaeth barhaus sydd gennym rhwng iechyd, llywodraeth leol a Llywodraeth Cymru ynglŷn â sut rydym yn eu cefnogi. A gallaf ddweud yn onest fy mod wedi gweld arweinwyr llywodraeth leol yn bod yn adeiladol ac yn onest ni waeth beth fo'u plaid, ac nid ydym bob amser wedi cytuno ar bob pwynt, ond rydym wedi dod o hyd i atebion synhwyrol yn fy marn i ar gyfer symud ymlaen, ac fel arfer, rydym yn dal i ddysgu wrth i ni fynd. Y newyddion da, serch hynny, yw ei bod yn ymddangos bod y cynnydd yng Nghaergybi ac mewn rhannau o Ferthyr Tudful yn gwastatáu gyda gostyngiad yn y gyfradd achosion ym Merthyr Tudful yn y ffigurau heddiw yn enwedig. Mae hynny'n newyddion da, nid yn unig i bawb gyda'r potensial o agor gyda mwy o deithio o amgylch Cymru, ond newyddion da i'r cymunedau yn yr ardaloedd sy'n edrych ymlaen at y cam nesaf yn ein llwybr allan o'r cyfyngiadau symud.

Mae'r wythnos yma'n wythnos o gofio, wrth gwrs, ac yn wythnos o fyfyrio flwyddyn union ar ôl dechrau'r cyfnod clo cyntaf. Mae Prif Weinidog Prydain wedi cyfaddef ei fod o wedi gwneud rhai penderfyniadau anghywir wrth ddelio efo'r pandemig, ond dwi ddim am ofyn y cwestiwn cyfatebol i'r Gweinidog. Beth dwi eisiau i'r Gweinidog ei wneud ydy edrych yn ôl ar yr 20 mlynedd a mwy o reolaeth Llafur o'r gwasanaeth iechyd a gofal yn arwain at y pandemig. Un wers rydyn ni wedi'i dysgu ydy bod gwasanaethau iechyd a gofal yng Nghymru ddim yn ddigon gwydn i ddelio efo pandemig. Ydy'r Gweinidog yn derbyn na all yr un Llywodraeth arall fforddio gadael gwasanaethau hanfodol mewn cyflwr mor fregus eto?

Ar ddechrau'r pandemig, roedd iechyd a gofal a gwasanaethau cyhoeddus ehangach yn dal i wella ar ôl degawd o gyni ac fe fyddwch yn cofio'r dewisiadau anodd iawn y bu'n rhaid i'r Llywodraeth ac Aelodau eu gwneud wrth gefnogi cyllidebau ar gyfer symud arian o gwmpas. Credaf mai blaenoriaethu'r gwasanaeth iechyd oedd y peth iawn, ond achosodd hynny anawsterau gwirioneddol i lywodraeth leol ym mhob rhan o'r wlad gan ei fod yn golygu gostyngiad yn incwm llywodraeth leol. Er nad oedd y toriadau y bu'n rhaid iddynt ymdopi â hwy ar y raddfa y bu'n rhaid i gymheiriaid yn Lloegr ei hwynebu, roeddent yn dal i fod yn anhygoel o anodd serch hynny ac roeddent yn rhoi ein partneriaid yn y gwasanaethau cyhoeddus mewn sefyllfa lai teg nag y byddech yn ei ddymuno; roeddent yn llai cadarn nag y dylent fod. Yr un peth gyda'r heddlu, wrth gwrs, sydd wedi bod yn bartneriaid allweddol yn yr ymateb i'r pandemig gyda gostyngiad sylweddol yn y gweithlu a phlismona rheng flaen yn ogystal.

Felly, roeddem yn fwy agored i niwed nag y byddwn wedi dymuno i ni fod ar ddechrau'r pandemig hwn. Er gwaethaf hynny, yr hyn a welsom gan arweinwyr gwasanaethau cyhoeddus lleol yw parodrwydd gwirioneddol i gydweithio ac mae'n fantais wirioneddol fod hynny wedi tynnu iechyd a llywodraeth leol ynghyd â phartneriaid eraill oherwydd yr angen, a chredaf fod honno'n sail dda i'r bobl hynny gydweithio.

Rydym yn anghytuno ynglŷn ag a ddylid ad-drefnu cyfrifoldebau iechyd a gofal cymdeithasol yn sylweddol. Yn fy marn i, dyna'r peth anghywir i'w wneud—gyda phandemig yn dal i fynd rhagddo—cael ad-drefnu mawr. Ond rwy'n credu bod sail dda nid yn unig i ganmol ymateb iechyd a llywodraeth leol gyda'i gilydd, ond i fod eisiau adeiladu ar hynny yn y math o gydweithio y gwelsom mewn gwirionedd nad oedd mor hawdd ag y dymunem ei weld ar y raddfa a'r cyflymder rydym am ei weld ar gyfer y trawsnewid sydd ei angen o hyd i sicrhau bod iechyd a gofal cymdeithasol yn system wirioneddol gynaliadwy sy'n gweithio gyda'n gilydd.

Rhaid ichi gofio i'r sector iechyd a gofal yng Nghymru gychwyn ar ddegawd o gyni ar ôl degawdau o esgeulustod gan Lywodraethau Llafur a Cheidwadol olynol yng Nghaerdydd ac yn San Steffan. Mae'n amlwg i mi nad oedd gwasanaethau iechyd a gofal yng Nghymru yn barod ar gyfer y pandemig hwn. Roedd iechyd y cyhoedd a'r sector gofal yn arbennig wedi'u hesgeuluso. Gwyddom fod cynllunio ar gyfer pandemig yn druenus o bell o ble y dylai fod wedi bod ar draws iechyd a gofal. Roedd llawer gormod o ddibyniaeth yn fy marn i ar ymroddiad llwyr staff a fyddai bob amser yn barod i fynd yr ail filltir i ofalu am gleifion, ond a oedd wedi'u gorweithio a heb eu cefnogi ddigon. Dyna pam na all adferiad COVID yn awr olygu mynd â ni'n ôl i'r sefyllfa roeddem ynddi o'r blaen. Nid wyf eisiau ad-drefnu chwaith; rwyf am weld ffocws newydd a dyna pam y mae Plaid Cymru am arwain y gwaith o drawsnewid iechyd a gofal yng Nghymru, ac ar ôl 20 mlynedd a mwy o fethiant i sicrhau'r trawsnewid roedd ei angen ar iechyd a gofal yng Nghymru cyn COVID, a wnaiff y Gweinidog gytuno nad oes rheswm i bobl gredu y gall Llafur arwain y trawsnewid hwnnw ar ôl COVID ychwaith?

Rwy'n credu ei bod yn ymgais braidd yn ffôl i geisio ailysgrifennu hanes yr hyn sydd wedi digwydd gyda'r gwasanaeth iechyd a chyllid a gwasanaethau cyhoeddus. Cofiaf dyfu fyny'n ddyn ifanc gyda 18 mlynedd o'r Ceidwadwyr mewn grym yn y DU. Cofiaf ddatganoli'n cael ei greu, cofiaf y chwistrelliad sylweddol o arian cyhoeddus i iechyd a gwasanaethau cyhoeddus eraill a ddigwyddodd gyda dyfodiad Llywodraeth Lafur yn 1997. Manteisiodd y sefydliad hwn ar ddull gwahanol iawn o ymdrin â gwariant cyhoeddus a buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus oherwydd bod Llywodraeth Lafur ar draws y Deyrnas Unedig, ac nid oes diben ceisio honni nad oedd hynny'n wir—mae'n ffaith, a dyna pam y gwelsom fuddsoddiad sylweddol mewn gwasanaethau cyhoeddus, yn union fel y mae'n ffaith ein bod wedi gweld degawd o gyni gan Brif Weinidog a Changhellor Ceidwadol. Ffeithiau yw'r rheini.

O ran cynllunio ar gyfer pandemig, roedd ein gwaith cynllunio wedi'i anelu at rywbeth tebycach i bandemig ffliw, a oedd yn y llond llaw uchaf o risgiau i'r Deyrnas Unedig. Yna, gwelsom rywbeth nad oedd yn ymddwyn yn union fel y mae ffliw wedi'i wneud, felly mae pob un ohonom wedi gorfod dysgu—nid yn unig yma, ond ar draws Ewrop—a chredaf fod yr ymgais i geisio cael safbwynt unigryw o feirniadol ar gynllunio ar gyfer pandemig yma yng Nghymru braidd yn gyfeiliornus, ond gall y cyhoedd benderfynu drostynt eu hunain beth yw eu safbwynt ar hynny. Rydym wedi gweld ymateb aruthrol ar draws y gwasanaethau cyhoeddus a chan y cyhoedd eu hunain, a'r sector preifat, sydd wedi cefnogi ein gwasanaeth iechyd gwladol. Credaf fod y bobl yn ymddiried yn gyffredinol ac yn gwerthfawrogi'r arweiniad y mae'r Llywodraeth hon wedi'i ddarparu i Gymru drwy'r pandemig, a phan ddaw'n fater o bwy rydych yn ymddiried ynddynt i gwblhau'r dasg anorffenedig o'n gweld drwy'r pandemig hwn, rwy'n hyderus y bydd pobl Cymru yn cydnabod y rhan y mae Llafur Cymru wedi'i chwarae yn hynny, ac yn adnewyddu eu ffydd a'u hymddiriedaeth ynom i arwain ein gwlad yn ei blaen ac i gael uchelgais gwirioneddol ar gyfer adeiladu Cymru'n ôl yn well. 

Rwyf wedi mwynhau ein sgyrsiau ar draws y fforwm penodol hwn. Nid wyf yn gwybod a oes gennych gwestiwn atodol yn nes ymlaen, ond nid ydym bob amser wedi cytuno, ac edrychaf ymlaen at weld pobl Cymru yn ffurfio'u barn eu hunain ynglŷn â phwy ddylai wasanaethu yn y rôl hon ac eraill ar ôl yr etholiad ar ddechrau mis Mai.